Sektörde Ar-Ge ve yenilikçilik

Teknolojinin ilk rolü ürün geliútirme sürecindeki iúlevi olmaktadÕr. Ürün geliútirme sürecinin etkinli÷ini ve yeterlili÷ini geliútirip, artÕrmayÕ amaçlayan teknolojiler bilgi teknolojileridir. Mamul geliútirme sürecinde önemli bir yenilik de ana firma ile tedarikçi úirketin söz konusu aparat, parça, komponent veya sistemi ortaklaúa tasarlamalarÕnÕn söz konusu oldu÷u “ortak tasarÕm” olanaklarÕdÕr. Bu

84 84

uygulama makina imalat sanayiinde de baúlamÕútÕr. Özellikle ürünün kalite-maliyet optimizasyonunda bu “ortak tasarÕm” önem taúÕmaktadÕr. Dünya’daki büyük makina imalatçÕlarÕ, bazÕ tasarÕm ve imalatlarÕnÕ yan sanayi úirketlerine bÕrakmakta ve parça- komponent tedariki yerine sistem (modül) tedariki uygulamasÕna geçmektedirler. TakÕm tezgâhlarÕ, inúaat ve madencilikte kullanÕlan iú makinalarÕ ve özel amaçlÕ makina imalatlarÕ özellikle yan sanayiden destek alan alt sektörlerdir. Yan sanayilerde yaptÕrÕlan parça ve komponentler ana imalatçÕlara gönderilmekte ve ana firma giderek montaj a÷ÕrlÕklÕ bir yapÕya yönelmektedir. Türkiye’de makina imalat sanayinde baúlamakta olan bu e÷ilim, yeniden yapÕlanma sürecinde benimsenirse, sektörün önemli bir atÕlÕm yapmasÕ mümkün olabilecektir. Böylece ihracat potansiyelini gerçe÷e dönüútürmek ve ihracat hÕzÕnÕ artÕrmak sektörün yapÕsÕnÕ da de÷iútirecektir. Pazar ve tüketiciler üründen, çevreye uyumlu, güvenilirli÷i yüksek, kalitesi yüksek ve maliyeti düúük bir nitelik kazanmasÕnÕ beklemektedirler. Üretimde yüksek ve/veya orta/yüksek teknoloji uygulanmasÕ ölçek ekonomisine do÷rudan ba÷lÕ olmaktadÕr.

TakÕm tezgâhlarÕ üretimi, makina imalatÕnÕn en önemli alt sektörlerinden biridir. Bu alt sektör pek çok sanayi sektörüne girdi sa÷layan, yatÕrÕm mallarÕ arasÕnda birinci sÕrayÕ alan ve mühendislik sanayilerinin baúÕnda gelen, makina, donanÕm, aparat, parça ve aksamlarÕ kapsamaktadÕr. Önemli bir pazar hacmine sahip olan bu alt sektör, makina imalat sanayiinde stratejik bir sektördür. Geliúmiú ülkelerde takÕm tezgâhlarÕnÕn son kullanÕcÕlarÕ, otomotiv sanayi, uzay ve havacÕlÕk sanayi, raylÕ araçlar imalatÕ, genel makina imalatÕ sektörü, metal eúya, elektrikli aletler ve di÷er dayanÕklÕ tüketim mallarÕ sanayi, tarÕm alet ve makinalarÕ, maden, metalurji ve inúaat makinalarÕ sektörü olmaktadÕr.

Bu nedenlerle takÕm tezgâhlarÕ imalatÕ birçok ülkede “öncelikli sektör” olarak ele alÕnmakta ve desteklenmektedir. 2010 yÕlÕnda dünya takÕm tezgâhlarÕ imalatÕ 116 milyar dolar civarÕndadÕr. Türkiye 2,8 milyar dolarla, dünya üretiminin yüzde 2,4’ünü gerçekleútirmektedir. Sektörde büyük firmalarÕn yanÕ sÕra KOBø niteli÷indeki firmalar da vardÕr. Ancak beú büyük firma üretimin yüzde 60’ÕnÕ sa÷lamaktadÕr. Firmalar CAD/CAM, mekatronik ve lazer teknolojileri, toplam kalite yönetimini gerçekleútirmiú olup Ar-Ge çalÕúmalarÕnÕ hÕzlandÕrmÕúlardÕr. Ancak

uygulama makina imalat sanayiinde de baúlamÕútÕr. Özellikle ürünün kalite-maliyet optimizasyonunda bu “ortak tasarÕm” önem taúÕmaktadÕr. Dünya’daki büyük makina imalatçÕlarÕ, bazÕ tasarÕm ve imalatlarÕnÕ yan sanayi úirketlerine bÕrakmakta ve parça- komponent tedariki yerine sistem (modül) tedariki uygulamasÕna geçmektedirler. TakÕm tezgâhlarÕ, inúaat ve madencilikte kullanÕlan iú makinalarÕ ve özel amaçlÕ makina imalatlarÕ özellikle yan sanayiden destek alan alt sektörlerdir. Yan sanayilerde yaptÕrÕlan parça ve komponentler ana imalatçÕlara gönderilmekte ve ana firma giderek montaj a÷ÕrlÕklÕ bir yapÕya yönelmektedir. Türkiye’de makina imalat sanayinde baúlamakta olan bu e÷ilim, yeniden yapÕlanma sürecinde benimsenirse, sektörün önemli bir atÕlÕm yapmasÕ mümkün olabilecektir. Böylece ihracat potansiyelini gerçe÷e dönüútürmek ve ihracat hÕzÕnÕ artÕrmak sektörün yapÕsÕnÕ da de÷iútirecektir. Pazar ve tüketiciler üründen, çevreye uyumlu, güvenilirli÷i yüksek, kalitesi yüksek ve maliyeti düúük bir nitelik kazanmasÕnÕ beklemektedirler. Üretimde yüksek ve/veya orta/yüksek teknoloji uygulanmasÕ ölçek ekonomisine do÷rudan ba÷lÕ olmaktadÕr.

TakÕm tezgâhlarÕ üretimi, makina imalatÕnÕn en önemli alt sektörlerinden biridir. Bu alt sektör pek çok sanayi sektörüne girdi sa÷layan, yatÕrÕm mallarÕ arasÕnda birinci sÕrayÕ alan ve mühendislik sanayilerinin baúÕnda gelen, makina, donanÕm, aparat, parça ve aksamlarÕ kapsamaktadÕr. Önemli bir pazar hacmine sahip olan bu alt sektör, makina imalat sanayiinde stratejik bir sektördür. Geliúmiú ülkelerde takÕm tezgâhlarÕnÕn son kullanÕcÕlarÕ, otomotiv sanayi, uzay ve havacÕlÕk sanayi, raylÕ araçlar imalatÕ, genel makina imalatÕ sektörü, metal eúya, elektrikli aletler ve di÷er dayanÕklÕ tüketim mallarÕ sanayi, tarÕm alet ve makinalarÕ, maden, metalurji ve inúaat makinalarÕ sektörü olmaktadÕr.

Bu nedenlerle takÕm tezgâhlarÕ imalatÕ birçok ülkede “öncelikli sektör” olarak ele alÕnmakta ve desteklenmektedir. 2010 yÕlÕnda dünya takÕm tezgâhlarÕ imalatÕ 116 milyar dolar civarÕndadÕr. Türkiye 2,8 milyar dolarla, dünya üretiminin yüzde 2,4’ünü gerçekleútirmektedir. Sektörde büyük firmalarÕn yanÕ sÕra KOBø niteli÷indeki firmalar da vardÕr. Ancak beú büyük firma üretimin yüzde 60’ÕnÕ sa÷lamaktadÕr. Firmalar CAD/CAM, mekatronik ve lazer teknolojileri, toplam kalite yönetimini gerçekleútirmiú olup Ar-Ge çalÕúmalarÕnÕ hÕzlandÕrmÕúlardÕr. Ancak

yapÕlacak pek çok iú vardÕr. Konvansiyonel tezgâhlardan hÕzla CNC tezgâhlarÕ üretimine geçilmelidir.

Makina imalat sanayi, hemen hemen tüm alt sektörleri ile orta-yüksek teknoloji grubunda yer almaktadÕr. Ancak içten yanmalÕ motorlar ve türbinler ile takÕm tezgâhlarÕ imalatÕ gruplarÕ yüksek teknoloji grubuna daha yakÕndÕr. Makina imalat sanayi bir öncü sektör ve bir mühendislik sanayi oldu÷undan Ar-Ge çalÕúmalarÕna di÷er bütün sektörlerden daha fazla ihtiyaç duymaktadÕr. Tablo 3.11’de saptanabilen verilerle sektörlere göre, toplam cirodan Ar-Ge’ye ayrÕlan paylar verilmiútir. Tablodan görülece÷i üzere, son onbeú yÕl için makina imalat sektöründe Ar-Ge’ye ayrÕlan pay, elektronik, taúÕt araçlarÕ ve elektrik makinalarÕ sektörlerinden daha düúük olmuútur (Bayülken, 2012:133).

Tablo 3.11. Sektörlere Göre Son Onbeú YÕlda Cirodan AyrÕlan Ar-Ge PaylarÕ (yüzde)

YÕllar Makina

ømalatÕ GÕda Tekstil Giyim Elektronik TaúÕt AraçlarÕ Elektrik MakinalarÕ

1995 0,3 0,2 0,1 0,5 0,6 0,3 2000 0,5 0,3 0,2 0,7 0,8 0,6 2005 0,6 0,4 0,3 0,9 0,9 0,7 2006 0,7 0,4 0,3 0,9 0,9 0,7 2007 0,7 0,4 0,4 1,0 1,0 0,8 2008 0,8 0,4 0,4 1,0 1,0 0,8 2009 0,8 0,4 0,4 1,1 1,0 0,8 2010 0,9 0,5 0,5 1,1 1,1 0,9 Kaynak: Bayülken, 2012:134.

Bu durum sektörün nispeten da÷ÕnÕk, organizasyonun ve Ar-Ge’nin önemini yakÕn zamanda kavrayan KOBø niteli÷indeki firmalarÕn sayÕsÕnÕn fazla olmasÕndan kaynaklanmaktadÕr. Baúka nedenler de sayÕldÕ÷Õnda (ihracatÕn yeterli olmamasÕ, mühendislik hizmetlerinin azlÕ÷Õ, rekabet gücünün zayÕflÕ÷Õ vs.) bu sonuç ortaya çÕkmaktadÕr. Ar-Ge harcamasÕnÕn yo÷un oldu÷u alt sektörler, takÕm tezgâhlarÕ, gÕda, içki ve tütün iúleme makinalarÕ, tekstil makinalarÕ ve di÷er özel amaçlÕ makina alt sektörleridir.

86 86

Sektörün dönüúümü tamamlamasÕ için AB mevzuatÕna uyum sürecini tamamlamasÕ, firmalarÕn yenilikçilik ve Ar-Ge kapasitelerini arttÕrmalarÕ gerekmektedir. Türkiye'de makina sektörü genel olarak mikro ölçekli firmalardan oluúmaktadÕr. Bu firmalarÕn orta ve yüksek teknolojili ürünlere geçiúi için Ar-Ge ve yenilikçili÷i destekleyici bir geçiú stratejisine ihtiyaç vardÕr. Özellikle mikro ve küçük ölçek a÷ÕrlÕklÕ iúletmelerin bulundu÷u sektörde firma ölçe÷inin büyütülmesi ve finansmana eriúiminin kolaylaútÕrÕlÕp artÕrÕlmasÕ gerekmektedir. Bu sorunu çözmek amacÕyla sektördeki küçük ölçekli firmalar, tüm KOBø'lerin faydalanabilece÷i TÜBøTAK-TEYDEB, TTGV ve KOSGEB, Ar-Ge fon ve kredi desteklerinden yararlanmaktadÕr. Firmalar AB Çerçeve ProgramlarÕ kapsamÕndaki Ar-Ge desteklerinden de yararlanabilmektedir. AyrÕca, Mart 2008'de yürürlü÷e giren Ar-Ge teúvik yasasÕ ile 50 kiúiden fazla Ar-Ge personeli istihdam eden merkezlere vergi teúvikleri getirilmiútir, ancak söz konusu deste÷in, sektörün istihdam yapÕsÕnÕ etkileme gücü, mikro ve küçük ölçekli firmalar baskÕn oldu÷undan çok düúük kalmaktadÕr. Son dönemde çeúitlenen bu araútÕrma kaynaklarÕndan etkin bir úekilde yararlanÕlabilmesi için sektördeki e÷itim programlarÕnÕn artÕrÕlmasÕ ve hÕzlandÕrÕlmasÕ planlanmaktadÕr. AyrÕca sektördeki Ar-Ge personelinin sayÕsÕnÕ arttÕrmaya yönelik giriúimlerin baúlatÕlmasÕ gerekmektedir. Küçük firmalarÕn kümelenmeleri ile oluúturulacak ortak Ar-Ge merkezlerinin kurulmasÕ da bir alternatif olarak ortaya çÕkmaktadÕr (Türkiye Sanayii Stratejisi Belgesi, 2012:175-181).

Makina sektöründe kullanÕcÕdan (müúteri) gelen talebe, pazarÕn gereksinimlerine ve rakip ürünlere göre üstünlük sa÷layÕp öne geçebilmek için teknolojik geliúim önemlidir. ømalatta teknolojik geliúme yüksek kaliteli malÕ düúük fiyata üreterek verimlilik artÕúÕnÕ amaçlamaktadÕr. AyrÕca imalatÕn tüm aúamalarÕnda enerji dâhil kaynak etkinli÷ini sa÷layacak, zehirli madde kullanÕmÕnÕ engelleyecek veya minimize edecek böylece insan ve çevre de÷erlerini koruyacak ve bunlarÕ da rekabet edilebilir bir maliyetle üretecek bir makina sanayi yapÕlanmasÕ önem kazanmaktadÕr. Maliyet faktörü her zaman birinci planda tutulmalÕdÕr. Bunun için de tasarÕm, malzeme maliyetlerini düúürecek bir biçimde yapÕlmalÕ ve uygulamada kalite ile bütünleútirilmelidir. Yeúil imalatÕn en temel unsurlarÕndan olan teknolojik geliúme makina sektörü için önemi nedeniyle Türkiye Makina Sektörü Strateji

Sektörün dönüúümü tamamlamasÕ için AB mevzuatÕna uyum sürecini tamamlamasÕ, firmalarÕn yenilikçilik ve Ar-Ge kapasitelerini arttÕrmalarÕ gerekmektedir. Türkiye'de makina sektörü genel olarak mikro ölçekli firmalardan oluúmaktadÕr. Bu firmalarÕn orta ve yüksek teknolojili ürünlere geçiúi için Ar-Ge ve yenilikçili÷i destekleyici bir geçiú stratejisine ihtiyaç vardÕr. Özellikle mikro ve küçük ölçek a÷ÕrlÕklÕ iúletmelerin bulundu÷u sektörde firma ölçe÷inin büyütülmesi ve finansmana eriúiminin kolaylaútÕrÕlÕp artÕrÕlmasÕ gerekmektedir. Bu sorunu çözmek amacÕyla sektördeki küçük ölçekli firmalar, tüm KOBø'lerin faydalanabilece÷i TÜBøTAK-TEYDEB, TTGV ve KOSGEB, Ar-Ge fon ve kredi desteklerinden yararlanmaktadÕr. Firmalar AB Çerçeve ProgramlarÕ kapsamÕndaki Ar-Ge desteklerinden de yararlanabilmektedir. AyrÕca, Mart 2008'de yürürlü÷e giren Ar-Ge teúvik yasasÕ ile 50 kiúiden fazla Ar-Ge personeli istihdam eden merkezlere vergi teúvikleri getirilmiútir, ancak söz konusu deste÷in, sektörün istihdam yapÕsÕnÕ etkileme gücü, mikro ve küçük ölçekli firmalar baskÕn oldu÷undan çok düúük kalmaktadÕr. Son dönemde çeúitlenen bu araútÕrma kaynaklarÕndan etkin bir úekilde yararlanÕlabilmesi için sektördeki e÷itim programlarÕnÕn artÕrÕlmasÕ ve hÕzlandÕrÕlmasÕ planlanmaktadÕr. AyrÕca sektördeki Ar-Ge personelinin sayÕsÕnÕ arttÕrmaya yönelik giriúimlerin baúlatÕlmasÕ gerekmektedir. Küçük firmalarÕn kümelenmeleri ile oluúturulacak ortak Ar-Ge merkezlerinin kurulmasÕ da bir alternatif olarak ortaya çÕkmaktadÕr (Türkiye Sanayii Stratejisi Belgesi, 2012:175-181).

Makina sektöründe kullanÕcÕdan (müúteri) gelen talebe, pazarÕn gereksinimlerine ve rakip ürünlere göre üstünlük sa÷layÕp öne geçebilmek için teknolojik geliúim önemlidir. ømalatta teknolojik geliúme yüksek kaliteli malÕ düúük fiyata üreterek verimlilik artÕúÕnÕ amaçlamaktadÕr. AyrÕca imalatÕn tüm aúamalarÕnda enerji dâhil kaynak etkinli÷ini sa÷layacak, zehirli madde kullanÕmÕnÕ engelleyecek veya minimize edecek böylece insan ve çevre de÷erlerini koruyacak ve bunlarÕ da rekabet edilebilir bir maliyetle üretecek bir makina sanayi yapÕlanmasÕ önem kazanmaktadÕr. Maliyet faktörü her zaman birinci planda tutulmalÕdÕr. Bunun için de tasarÕm, malzeme maliyetlerini düúürecek bir biçimde yapÕlmalÕ ve uygulamada kalite ile bütünleútirilmelidir. Yeúil imalatÕn en temel unsurlarÕndan olan teknolojik geliúme makina sektörü için önemi nedeniyle Türkiye Makina Sektörü Strateji

Belgesi ve Eylem PlanÕ’nda “Global düzeyde rekabet edebilen, katma de÷erleri yüksek ürünler üretebilmek için Ar-Ge ve inovasyon yapmak” hedef olarak belirlenmiútir. Sektör bu çerçevede, özgün tasarÕm ve yenilikçilik yetene÷ini geliútiren, kaliteli ve katma de÷eri yüksek yatÕrÕm malÕ imal eden, kurumsallaúmÕú firmalar ile makina imalat sektörünün dünyanÕn ilk on beú ülkesi arasÕnda yer alan bir konuma gelmeyi ve dünya makina imalat sanayinde iyi bir konum almayÕ hedeflemektedir.

Dünya’daki büyük makina imalatçÕlarÕnÕn yaptÕ÷Õ gibi bazÕ tasarÕm ve imalatlarÕnÕ yan sanayi úirketlerine bÕrakan ve kendileri sistem (modül) tedariki uygulamasÕna geçen yani ortak tasarÕm yürüten firmalar Türkiye’de baúlamÕútÕr. Bu e÷ilim yeúil imalat için de kullanÕlabilir. Ana firma, tedarikçileriyle birlikte ortak eko-tasarÕm yapabilir. Yeni ürün tasarÕmÕnda son beú yÕldan bu yana nano- teknolojiler de kullanÕlmaktadÕr. Bu teknoloji çok küçük boyutlarda makinalarÕn tasarÕmÕna ve üretimine olanak tanÕmakta ve çok geniú bir uygulama alanÕ bulmaktadÕr. Makina imalat sanayiinde de önümüzdeki yÕllarda nano-teknolojiler devreye girecek ve üretimde büyük olanaklar sa÷lanacaktÕr.

Bu husus da kaynak etkinli÷i açÕsÕndan önemlidir. Üretim teknolojileri, imalatÕn örgütlenmesini ve yönetimini de büyük ölçüde etkilemiútir. Bunlardan biri olan bilgisayarla bütünleúik üretim (CIM), imalat donanÕm ve yazÕlÕmÕnÕ, ürün, imalat süreci ve imalat bilgi sistemlerini bir etkileúimli (entegre ve iç içe) bilgi a÷Õna dönüútürerek, bir ürünün imalatÕ için gerekli prosesleri en aza indirmeyi amaçlamaktadÕr. Bu yaklaúÕm yeúil imalat açÕsÕndan yaúam döngüsü de÷erlendirmesine olanak sa÷lanmakta ve kaynak etkinli÷ine yol açmaktadÕr. Böylece ortaya çÕkan geliúme iúletmelerin rekabet gücünü artÕrmakla, firmalarÕ uluslararasÕ boyutta rekabet edebilir hale getirmektedir.