Sektörün çevreye etkisi ve yürütülen projeler

Makina imalatÕnÕn her aúamasÕnda, önlemler alÕnmazsa çevreye ve insan sa÷lÕ÷Õna zarar vermesi mümkündür. Metal filizleri genellikle insan vücuduna ve çevreye zarar veren hammaddelerdir. Metal filizleri çeúitli a÷Õr iúlemlerden geçirilerek metal saç ve çubuklar elde edilerek yarÕ mamul hale getirilir. Daha sonra

88 88

da yarÕ mamul maddeler biçimlendirme iúleminden geçirilerek ürün elde edilir. Metal tozlarÕ, metal ve makina parçalarÕ, makina boyalarÕ, boyalara karÕútÕrÕlan katkÕ maddeleri, do÷ramada kullanÕlan kaynak ve ya÷lar gibi maddeler üretim tipi ve teknolojisine ba÷lÕ olarak siyanür, fosfat, boya çamuru, gaz, çelik kum, deniz kumu, NOx, üstübü ve metal talaúlar, metal ya÷lar, boya, tiner, karton, plastik, variller vb. geri dönüúümü olmayan metaller, tüpler, kâ÷Õt vb. tehlikeli ve tehlikesiz atÕk oluúturabilmektedir.

Makina sektörünün hava, su, canlÕ, gürültü ve estetik gibi çevresel etkileri özetle aúa÷Õdaki gibidir (MEB, 2011:16):

x Metal parçalarÕnÕn, makina parçalarÕnÕn, metal tozlarÕnÕn atÕklarÕ

yeryüzünden yok olmayan parçalardÕr. AtÕklar boúaltÕldÕ÷Õ çevreye zarar verirler.

x Metal tozlarÕ, kullanÕlan boyalar ve boyalarÕn katkÕ maddeleri

solundu÷unda canlÕ sa÷lÕ÷Õna zarar verirler.

x Oksitlenmiú metaller, boyalar ve boyalarÕn katkÕ maddeleriyle temas edildi÷inde, baúta deri hastalÕklarÕ olmak üzere canlÕ vücuduna zarar verirler.

x Metal tozlarÕ havaya, havadan suya ve topra÷a geçer. Hava, su, toprak kirlili÷ine neden olurlar.

x Metallerde ve makinalarda kullanÕlan ya÷lar döküldükleri yüzeylerden

kolayca temizlenmezler. Bu ya÷larÕ yüzeylerden temizlemek için çevreye ve insana zarar verebilecek kimyasallar kullanÕlmak zorundadÕr. Ya÷lar ve temizlik maddeleri kanalizasyon yoluyla suya ve topra÷a karÕúarak su ve toprak kirlili÷ine neden olurlar.

x Metal iúleri ço÷u zaman kula÷a hoú gelmeyen, yüksek seslerin çÕkmasÕna ve gürültü kirlili÷ine neden olurlar.

da yarÕ mamul maddeler biçimlendirme iúleminden geçirilerek ürün elde edilir. Metal tozlarÕ, metal ve makina parçalarÕ, makina boyalarÕ, boyalara karÕútÕrÕlan katkÕ maddeleri, do÷ramada kullanÕlan kaynak ve ya÷lar gibi maddeler üretim tipi ve teknolojisine ba÷lÕ olarak siyanür, fosfat, boya çamuru, gaz, çelik kum, deniz kumu, NOx, üstübü ve metal talaúlar, metal ya÷lar, boya, tiner, karton, plastik, variller vb. geri dönüúümü olmayan metaller, tüpler, kâ÷Õt vb. tehlikeli ve tehlikesiz atÕk oluúturabilmektedir.

Makina sektörünün hava, su, canlÕ, gürültü ve estetik gibi çevresel etkileri özetle aúa÷Õdaki gibidir (MEB, 2011:16):

x Metal parçalarÕnÕn, makina parçalarÕnÕn, metal tozlarÕnÕn atÕklarÕ

yeryüzünden yok olmayan parçalardÕr. AtÕklar boúaltÕldÕ÷Õ çevreye zarar verirler.

x Metal tozlarÕ, kullanÕlan boyalar ve boyalarÕn katkÕ maddeleri

solundu÷unda canlÕ sa÷lÕ÷Õna zarar verirler.

x Oksitlenmiú metaller, boyalar ve boyalarÕn katkÕ maddeleriyle temas edildi÷inde, baúta deri hastalÕklarÕ olmak üzere canlÕ vücuduna zarar verirler.

x Metal tozlarÕ havaya, havadan suya ve topra÷a geçer. Hava, su, toprak kirlili÷ine neden olurlar.

x Metallerde ve makinalarda kullanÕlan ya÷lar döküldükleri yüzeylerden

kolayca temizlenmezler. Bu ya÷larÕ yüzeylerden temizlemek için çevreye ve insana zarar verebilecek kimyasallar kullanÕlmak zorundadÕr. Ya÷lar ve temizlik maddeleri kanalizasyon yoluyla suya ve topra÷a karÕúarak su ve toprak kirlili÷ine neden olurlar.

x Metal iúleri ço÷u zaman kula÷a hoú gelmeyen, yüksek seslerin çÕkmasÕna ve gürültü kirlili÷ine neden olurlar.

Çevre ve ùehircilik BakanlÕ÷Õnca hazÕrlanan bir çalÕúmada “il sÕnÕrlarÕ içinde 2010 yÕlÕ sonu itibariyle çevre sorunu oluúturan 50 ve üzeri çalÕúanÕ bulunan sanayi kuruluúlarÕ ile 50’den az çalÕúanÕ olup çevre kirlili÷ine sebep olan sanayi kuruluúlarÕ”nÕn yol açtÕ÷Õ çevre sorunlarÕ sanayi faaliyet dallarÕna göre belirlenmiútir. Bu çalÕúmada 25 adedi Bursa’da olmak üzere 32 adet makina ve di÷er teçhizat imalatÕ tesisi de÷erlendirilmiútir. Buna göre sektörün yol açtÕ÷Õ çevre sorunlarÕnÕn baúÕnda hava, su, toprak kirlili÷i oluúturmasÕ gelmektedir.

Tablo 3.12. Makina ve Di÷er Teçhizat ømalatÕ Sektörünün Faaliyeti Sonucu Oluúturdu÷u Çevre SorunlarÕna Göre Tesis SayÕsÕ

Kaynak: Türkiye Çevre SorunlarÕ ve Öncelikleri Envanteri De÷erlendirme Raporu, 2012:142’dan yararlanÕlarak yazar tarafÕndan oluúturulmuútur.

Burada unutulmamasÕ gereken makina sektörü kaynaklÕ çevresel kirlili÷in di÷er sektörlere kÕyasla daha az oldu÷udur. Nitekim Tablo 5.13’de øngiltere’de 6 kirletici için 1990-2000 yÕllarÕ arasÕnda Standart Sanayi SÕnÕflandÕrmasÕ (SIC92)’ye göre her bir sanayi dalÕ için ortalama kirletici yo÷unluklarÕ verilmektedir. Kok fÕrÕn ürünleri, petrol ürünleri ve nükleer yakÕtÕn iúlenmesi (SIC 23), di÷er metalik olmayan mineral ürünler (SIC 26) ve ana metal sanayii (SIC 27) tüm kirleticiler için en kirli 5 sanayi arasÕnda yer almaktadÕr. Makina sanayiinin emisyonlarda kirleticili÷i azdÕr (Cole ve ark., 2004 :8).

Yol açtÕ÷Õ çevre sorunu Tesis sayÕsÕ De÷erlendirilen tesise

oranÕ (%)

Hava kirlili÷i oluúturmasÕ 31 96,9

Su kirlili÷i oluúturmasÕ 26 81,3

Toprak kirlili÷i oluúturmasÕ 26 81,3

KatÕ atÕk oluúturmasÕ 4 12,5

SÕvÕ atÕk oluúturmasÕ 3 9,4

Gürültü kirlili÷i oluúturmasÕ 2 6,3

90 90

Tablo 3.13. øngiltere’de Sanayilerin Ortalama Kirletici Yo÷unluklarÕ* ve Katma De÷erden AldÕklarÕ Pay, 1990-2000.

SIC Sanayi

dalÕ Katma De÷er

% SO2 NOx Toplam Asit CO pm10 CO2 15 GÕda ve içecek 12,8 2,2 2,1 3,8 1,9 0,2 0,6 16 Tütün 1,0 0,2 0,2 0,3 0,2 0,02 0,1 17 Tekstil 2,8 2,2 1,3 3,2 1,6 0,2 0,6 18 Giyim 2,0 0,9 0,5 1,3 0,6 0,04 0,2 19 Deri 0,7 0,5 0,5 0,8 0,9 0,1 0,2 20 A÷aç 1,4 0,6 4,1 3,4 11,4 1,0 0,6 21 Ka÷Õt ve pulp 3,0 5,1 2,6 7,0 2,9 0,4 1,2 22 BasÕn yayÕm 9,4 0,1 0,2 0,2 0,5 0,02 0,1 23 Kok ve petrol ür. 2,0 51,0 17,2 63,1 14,9 1,8 8,6 24 Kimya 10,5 5,7 2,6 8,7 4,1 0,4 1,1 25 Plastik 5,0 3,2 1,8 4,5 2,3 0,3 0,7

26 Di÷. metalik olm.min 3,4 17,7 17,2 29,8 12,2 2,6 3,8

27 Ana metal 3,8 17,4 8,9 23,5 110,8 3,5 6,6 28 Metal eúya 7,5 0,3 0,7 0,8 1,8 0,1 0,2 29 Makina 8,5 0,4 0,6 0,8 1,5 0,05 0,2 30 Ofis makinalarÕ 2,2 0,2 0,1 0,3 0,2 0,01 0,04 31 Elektronik 3,7 0,7 0,4 1,0 0,6 0,04 0,2 32 Radyo-televizyon 3,6 0,3 0,3 0,6 0,5 0,03 0,1 33 Medikal 3,1 0,2 0,3 0,4 0,9 0,02 0,1 34 Motorlu taúÕtlar 5,8 0,5 0,8 1,1 1,6 0,1 0,3

35 Di÷. ulaútÕrma ekip. 4,3 0,9 0,6 1,3 1,2 0,1 0,3

36 Di÷er imalat 3,5 1,6 4,5 4,7 18,0 0,4 0,8

Toplam 100,0 111.9 67,5 160,6 190,6 11,4 26,6

*Kirletici yo÷unluklarÕnÕn birimi 1.000 sterlin katma de÷er baúÕna tondur. Kaynak: Cole ve ark., 2004 :8.

3.3.7. Makina imalat sanayiinde yeúil imalat uygulamalarÕ için örnek