Tehlikeli maddeler ve atÕklar

Sanayi üretimi sonucu ambalaj malzemeleri, kâ÷Õt, plastik maddeler, metaller,

hurda vb. sÕnai katÕ atÕklar artan miktarlarda ortaya çÕkmaktadÕr. ABD’de yapÕlan bir araútÕrmanÕn sonuçlarÕna göre; üretimde kullanÕlan girdilerin sadece yüzde 6’sÕ satÕlabilir ürün haline dönüúmekte, yüzde 94’ü ise üretim süreci sonunda atÕk olmaktadÕr. AyrÕca, satÕlan ürünlerin yüzde 89’u satÕú sonrasÕndaki ilk 6 hafta sonunda çöpe atÕlmaktadÕr (Willard, 2008:Yavuz’dan 2010:79).

Küresel ölçekte di÷er belirgin çevresel dÕúsallÕklar tehlikeli madde ve atÕklarla iliúkili etkileri içermektedir. Boyama ve tabakalama iúlemleriyle iliúkili olarak tekstil ve deri, a÷artma ve ilgili su emisyonlarÕna ba÷lÕ olarak kâ÷Õt ve hamur, üretilen kimyasallara dayalÕ olarak kimya ve plastik ile yan ürünler ve metal emisyonlarÕ sorun teúkil edebildi÷inden çimento ve çelik sektörlerindeki gibi yüksek sÕcaklÕk gerektiren iúlemlerde üretilen atÕklarÕn toksik etkisi vardÕr.

AtÕk sektörü depolama tesisleri, evsel veya ticari atÕk suyu arÕtÕmÕ ve endüstriyel atÕk suyu aracÕlÕ÷Õyla çevre üzerinde baskÕlar yaratmaktadÕr. Havranek

(2009)’a göre atÕk sektörü 2005 yÕlÕnda AB’de (ton baúÕna CO2 eúde÷eri 21 Avro gibi

düúük bir sayÕsal varsayÕmla) 2,7 milyar Avro dÕúsal maliyet oluúturmuútur. AynÕ yÕlda AB 27’de kimya endüstrisinin sera gazÕ emisyonlarÕna iliúkin dÕúsal maliyetinin 3,6 milyar Avro oldu÷u dikkate alÕndÕ÷Õnda atÕk sektörünün yarattÕ÷Õ dÕúsal maliyetin önemi anlaúÕlabilir (UNEP, 2011:257). AtÕklarÕn elden çÕkarÕlmasÕ yerine azaltmanÕn,

Tablo 2.2. Sülfür Dioksit, Nitrojen Dioksit ve Uçucu Organik Bileúiklere DayalÕ Hava Kirlili÷inin Maliyeti

Ülke YÕl GSYH (yüzde)

Çin 2008 1,16-3,8 Avrupa Birli÷i 2005 2 Ukrayna 2006 4 Rusya 2002 2-5 ABD 2002 0,7-2,8 Kaynak: UNEP, 2011:256.

Bu maliyetler daha temiz üretim yaklaúÕmlarÕ, daha temiz hammadde seçimi ve yan ürünleri üretim de÷er zincirine dâhil ederek azaltÕlabilir.

2.1.3. Tehlikeli maddeler ve atÕklar

Sanayi üretimi sonucu ambalaj malzemeleri, kâ÷Õt, plastik maddeler, metaller,

hurda vb. sÕnai katÕ atÕklar artan miktarlarda ortaya çÕkmaktadÕr. ABD’de yapÕlan bir araútÕrmanÕn sonuçlarÕna göre; üretimde kullanÕlan girdilerin sadece yüzde 6’sÕ satÕlabilir ürün haline dönüúmekte, yüzde 94’ü ise üretim süreci sonunda atÕk olmaktadÕr. AyrÕca, satÕlan ürünlerin yüzde 89’u satÕú sonrasÕndaki ilk 6 hafta sonunda çöpe atÕlmaktadÕr (Willard, 2008:Yavuz’dan 2010:79).

Küresel ölçekte di÷er belirgin çevresel dÕúsallÕklar tehlikeli madde ve atÕklarla iliúkili etkileri içermektedir. Boyama ve tabakalama iúlemleriyle iliúkili olarak tekstil ve deri, a÷artma ve ilgili su emisyonlarÕna ba÷lÕ olarak kâ÷Õt ve hamur, üretilen kimyasallara dayalÕ olarak kimya ve plastik ile yan ürünler ve metal emisyonlarÕ sorun teúkil edebildi÷inden çimento ve çelik sektörlerindeki gibi yüksek sÕcaklÕk gerektiren iúlemlerde üretilen atÕklarÕn toksik etkisi vardÕr.

AtÕk sektörü depolama tesisleri, evsel veya ticari atÕk suyu arÕtÕmÕ ve endüstriyel atÕk suyu aracÕlÕ÷Õyla çevre üzerinde baskÕlar yaratmaktadÕr. Havranek

(2009)’a göre atÕk sektörü 2005 yÕlÕnda AB’de (ton baúÕna CO2 eúde÷eri 21 Avro gibi

düúük bir sayÕsal varsayÕmla) 2,7 milyar Avro dÕúsal maliyet oluúturmuútur. AynÕ yÕlda AB 27’de kimya endüstrisinin sera gazÕ emisyonlarÕna iliúkin dÕúsal maliyetinin 3,6 milyar Avro oldu÷u dikkate alÕndÕ÷Õnda atÕk sektörünün yarattÕ÷Õ dÕúsal maliyetin önemi anlaúÕlabilir (UNEP, 2011:257). AtÕklarÕn elden çÕkarÕlmasÕ yerine azaltmanÕn,

yeniden kullanmanÕn ve geri dönüútürmenin göreceli ekonomik maliyetlerini analiz etmek kaynak etkinli÷i için önemlidir.

Di÷er bir husus ise üretimde kullanÕlan tehlikeli maddelere iliúkindir. Kimyasal Birlikleri UluslararasÕ Konseyi tarafÕndan sunulan veriler dünya çapÕnda kimyasal satÕúlarÕnÕn 2000 yÕlÕna göre yüzde 28 artÕúla 2007 yÕlÕnda 1,8 trilyon Avro’ya ulaútÕ÷ÕnÕ göstermektedir (Perenius, 2009:UNEP’den 2011:257). Bu satÕúlarÕn 1,1 trilyon Avro ile yüzde 60’Õndan fazlasÕ OECD ülkeleri esaslÕdÕr. 2007’de 400 milyar Avro ile BRIICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Endonezya, Çin ve Güney Afrika) ülkeleri satÕúlarÕn di÷er yüzde 20’lik kÕsmÕnÕ oluúturmaktadÕr. Kimyasal kirlenmeyi kayna÷Õnda önleme, temizlenmenin maliyetlerini azaltÕp yok ederken, tehlikeli atÕklarÕn ve emisyonlarÕn oluúmasÕnÕ önler (UNEP, 2011:257).

UluslararasÕ ÇalÕúma Örgütü (ILO) 2003 verileri küresel olarak yaklaúÕk 358.000 ölümcül ve 337 milyon ölümcül olmayan iú kazasÕ ve iúle ilgili hastalÕklardan ölen 1,95 milyon kiúi bildirmektedir. Sadece tehlikeli kimyasallarÕn neden oldu÷u ölümler 651.000 kiúi olarak tahmin edilmiútir. Tazminat, kayÕp çalÕúma zamanÕ, üretime ara verme, meslek içi e÷itim, sa÷lÕk giderleri, sosyal yardÕmlar vb. dikkate alÕndÕ÷Õnda, bu kayÕplar GSYH’nÕn yÕllÕk yüzde 5’i düzeyindedir. BazÕ ana kazalar Tablo 2.3’te gösterilmektedir. Tehlikesiz madde ikame eden, daha temiz ve güvenli üretimle, yeúil imalata geçiúin insan ve çevre için küresel faydalarÕ açÕktÕr. Tablo 2.3. Örnek Büyük Sanayi KazalarÕ ve ølgili Sosyo-Ekonomik Maliyetler

Kaynak: UNEP, 2011:257.

Sektör- Yer- Tarih Maliyet Ölü ve yaralÕ

sayÕsÕ Kimya s anayii Bhopal, Hindistan 03.12.1984

320 milyon dolar hak talebi ve tazminat, 10 milyon dolar ekonomik, tÕbbi, sosyal ve çevresel

rehabilitasyon. Fakat Hindistan hükümeti felaketin maliyetini 3,3 milyar dolar olarak tahmin etmiútir.

2.800 ölü ve tahmini 170.000 uzun dönem sa÷lÕk yan etkileri Toulouse, Fransa 21.09.2001 2 milyar avro (çevresel+sosyal) 31 ölü, 4.500 yaralÕ Pe tr ol v e Gaz Sanayii Kuzey Deniz

06.07.1988 3,4 milyar dolar (ço÷unlu÷u temizleme maliyeti) 167 ölü

Meksika Körfezi 20.04.2010

6,1 milyar dolar (09.08.2010 itibariyle) (muhafaza, boúaltma, ABD Gulf eyaletlerine hibeler, ödenen hak talepleri ve federal maliyetler); temizleme ve di÷er yükümlülükler için 20 milyar dolarlÕk emanet hesabÕnÕn yaratÕlmasÕ .

11 ölü (petrol platform çalÕúanlarÕ)

34 34