Yaratıcılık Kavramı ve Kapsamı

1950’li yıllardan bugüne kadar “yaratıcılık” kavramı çok yönlü olarak ele alınmış ve birçok yazar yaratıcılığı betimlemesinde değişik öğeleri vurgulamıştır. Örneğin, bazı yazarlara göre vurgulama, verilen ürün üzerindedir, bazıları düşünme süreçlerine ağırlık verirler, bazı yazarlar da belirli bir tür kişilik yapısı üzerinde yoğunlaşırlar. Yapılan farklı vurgulamalara rağmen ortak bir görüşe varılan nokta, daha önce kullanılmamış ve yeni bir şeyin oluşturulması sürecidir. Bu süreç sırasında kalıpların dışına çıkma, bilinmeyene dalmaktan çekinmeme, fikirler arasındaki ilişkilerde başkalarının göremediği noktaları görme, başkalarının izlediğinden başka yol izleme, yeniliklere açık olma ve farklı yollara başvurmaktan çekinmeme gibi “düşünce süreçleri” ve “kişilik özellikleri” vurgulanır (Öncü, 2003: 222).

Yaratıcılık, olaylara ve nesnelere farklı açılardan bakabilme, var olmayan bir şeyi hayal edebilme, yeni düşünceler geliştirebilme, bir şeyi diğerlerinden farklı biçimde yapabilme ve olaylara yeni yaklaşım biçimi getirebilmektir. Günlük olayların özel, özel olayların ise daha fazla günlük yaşama girerek olağan olmasını sağlamaktadır (Genç, 2007a: 292).

İşletmelerde işgörenlerin, işletme imajını arttırmada, birim sorunlarını çözmede, gelirleri arttırmada, inisiyatif kullanmada, buldukları ve geliştirdikleri yeni fikir ve yöntemler yaratıcılık olarak tanımlanmaktadır (Akdemir, 2008: 224).

Yaratıcılık, bilgideki boşlukların ve problemlerin anlaşılması ve hipotezlerin irdelenmesi, geliştirilmesi ve verilerin aktarılması olarak tanımlanmaktadır. Gerçekte yaratıcılık yazındaki ya da literatürde kullanılan anlamı ile yalnızca problem çözme becerisi olarak değil, farklı düşünmeyi, problemi fark etmeyi, çözüm geliştirmeyi ve performansı beraberinde gerektirmektedir (Aktamış ve Ergin, 2006: 78).

Sorunların çözüme kavuşturulması için yeniliklere yol açacak düşüncelerin ortaya konmasına yaratıcılık denir (Çavuş ve Akgemci, 2008: 233).

Bir başka tanıma göre, yeni fikir, yaşam, tecrübe ve ürünü değişik bir fikir ile hayata geçirebilmektir (Genç, 2007: 162).

Yaratıcılık, bireyin kendi kültüründe kabul edilebilir ve yeni bir ürün üretme ve problem çözme kapasitesidir. Yaratıcı davranışın problemin fark edilmesi ile başladığını sonrasında problemin çözümü için yeni veya adapte edilmiş fikir ve çözümler oluşturma ile devam ettiğini ve yaratıcılığın bir süreç olduğunu vurgulamaktadır (Çekmecelioğlu ve Köse, 2010: 778).

Yaratıcılık tanımlarında bilim adamlarının fikir birliğine vardığı bir tanım yapmak zordur. Ancak, yaratıcılığın yeni ve farklı bir şey yapmak olduğu bilim insanlarınca üzerine durulan ortak noktadır (Özsoy, 2013: 264).

Yeni bir şey bulma veya ortaya çıkarma becerisi olan yaratıcılık (İmrek, 2003: 73), fikirleri orijinal biçimde birleştirme veya var olan fikirler arasında o ana kadar beklenmeyen ve bilinmeyen bileşimleri yapma yeteneğidir (Eren, 2002: 66).

Aklın yaratıcı becerisi olan hayal gücü, bilmediğimiz ya da var olmayan nesnelerin tanım ve görüntülerini oluşturma ve zihinsel bir yetenektir. Hayal gücüne dayalı bir düşüncenin sonucu olan hizmetin ya da ürünün var olunması ise yaratıcılıktır (İnce ve Oktay, 2006: 22). Dünyayı ve kendimizi değiştirme eylemi olan yaratıcılık, yeni duyarlılıklar, deneyimler, algılamalar ve yeniden üretim yoluyla meydana gelmektedir (Balay, 2010: 45). İnsan beyninin yaratıcılık eğiliminin temelini varsayımlar, zihinsel temsiller oluşturmaya, hipotezler kurmaya ve bunu dış gerçeklikte sınamaya yansıtma eylemidir (Kumral, Akgüngör ve Güçlü, 2012).

İnsanın önemli bir özelliği yaratıcı ve özgün düşünmektir (Ünsar, 2009: 48) Çevremizdeki fırsatlar ve değişiklikler ile anlaşmamıza yardımcı olan yaratıcılık, bireyin yalnız ya da bir örgüt ile işe yarayan ve yeni şeyler ortaya çıkarmasıdır (Dreu, Baas ve Nijstad, 2012: 217).

Sorunların çözümlenmesinde bireye ait düşünsel bir süreç olan, yeni düşüncelerin ortaya çıkarılmasında, bir şeyi diğer kişilerden farklı yapabilme, hayal edebilme ve yeni düşünceler geliştirebilme yeteneği olan yaratıcılık ile bireyin beynindeki bilgiler arasında diğer bireyler tarafından yararlı görülebilecek enteresan ve yeni düşünceler üretmek için ilişkiler kurulması ve tekrar gözden geçirilip, düzenlenmesidir (Aksüzek, 2008: 26).

Bir şeyi yaratmak güçlü bir ihtiyaçtır. İnsanlar tamamen kendi kendilerini karakterize ederler. Bu gerek bir ürün, gerek bir şirket, gerekse de kendi kişisel gelecekleri için olsun hiçbir şey fark etmez. Bazı bireyler kendi oluşturdukları ürünlerin, yani kişisel başarılarının şirketin adlarına ya da başarılarına yansıtıldığı kişisel servetleri olarak görmüşlerdir (Aytaç, 2000: 221).

Yaratıcılık, yalnızca belirli kişilere özgü bir şey olmayıp, bireylerin çalıştığı sosyal yapının ve içinde yaşadığı ortamın şartlarına göre şekillenen bir kalite öğesidir. Bireylerin gelişmesinde etkili olan sosyal formların yapısı içinde ilişkiler, değerler ve otorite bağlantıları sayılabilir. Ancak başarılı olmak için bilgi, destek ve özgürlüğe ihtiyaç vardır. Öğrenilebilir bir yetenek olan yaratıcı düşünme ile bireyler, algılamalarında değişiklikler oluşturma, az ya da çok yenilik yapma, problem çözme ve kendini açıklama yeteneklerine sahip olmaktadırlar. Yaratma ve ilham güdüsü yaratıcılık için şarttır. Ödül bireylerde yaratıcılığı arttırabildiği gibi azaltabilir de fakat bu hangi performans koşullarını yerine getirdiğine bağlıdır (Cengiz, Acuner ve Baki, 2007: 102).

Örgütün sahip olduğu bilgiyi yenilemesi ve çevresel değişimlere uyum sağlamak için değişim ve dönüşümü bünyesinde bulundurması, örgüt içerisinde yapılan girişimcilik faaliyetlerinin sürekli kılınmasına ve örgütün yaratıcılık yoluyla yenilik yapmasına olanak sağlar (Bingöl ve Beraha, 2012: 582).

Birçok teori oluşturulan ve araştırmalar yapılan yaratıcılıkta ilk önce yaratıcı davranışı etkileyen kişisel özellikler üzerinde durulmuş ve daha sonraki çalışmalarda çok taraflı bir kavram olduğunun anlaşılması ile yaratıcılığın birey ve çevre etkileşimi yaratıcılıkta sistem teorisi geliştirilerek ortaya konmuştur. Yaratıcı davranış örgütsel yaratıcılık ve yeniliğin temelini oluşturarak bireyin yararlı ve yeni fikirler yaratması ve fikirlerini olgunlaştırmak için ortam yaratması ile ilgilidir. Gelişmiş ve orijinal yolların tespit edilmesi yaratıcı davranış iken, bireysel yaratıcı davranış, işteki sorunlara uygun ve yararlı çözümleri modernize etme olarak tanımlanmıştır (Çekmecelioğlu ve Köse, 2010: 778).

Yaratıcılık basitçe yeni fikirlerin oluşturulmasından fazlasına ihtiyaç duyar. Stratejik bir bakış açısıyla, sadece bireylerin yaratıcı değil aynı zamanda firmada yaratıcı aktivitenin organizasyonun alt kademesine aktarılmasıdır (White ve Bruton, 2011: 106).

Yaratıcılık, özellikle de yüksek teknoloji sektöründe önemli bir unsurdur

(Koeck ve Diğerleri, 2008: 943). İcat ve yeniliklerin kaynağını yaratıcılıkla üretilen düşünce ve fikirlerin yaşama geçirilmesi oluşturmaktadır. Ancak her zaman yaratıcılık sonucu oluşan fikirler sorunların çözümünde kullanılabilme niteliği taşımayabilir veya ekonomik açıdan o an ya da hiçbir zaman uygulanması mümkün olmayabilir (Eren, 2002: 66).