VE GÜVENIRLIK ÇALIŞMASI
3.1. Geçerlik Ile Ilgili Bulgular
3.1.1. Yapı Geçerliği
3.1.1.1. Açımlayıcı Faktör Analizi
EMDIT’nin yapı geçerliğini belirlemek amacıyla ilk olarak verilerin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Bartlett test analizleri uygulanmış, KMO = 0,701; Bartlett testi değeri ise χ2 = 958,360; sd = 153 (p=0,000) bulunmuş-tur. Sosyal bilimlerde KMO değerinin 0,60’dan yukarıda bulunması, faktör analizi yapılması için yeterli kabul edildiğinden (Büyüköztük, 2002), 18 maddelik ölçeğimiz için faktör analizi yapılabileceğine karar verilmiştir.
Faktör analizi sonuçları değerlendirilirken temel kriter, ölçme ara-cında bulunan maddelerle faktörler arasındaki bağıntı sonucunda ulaşılan faktör yükleridir (Balcı, 2009; Eroğlu, 2008). Faktör yüklerinin 1’e yakın bulunması, maddenin o faktör içerisinde yer alabilmesinin göstergesi ka-bul edilir (Büyüköztürk, 2002; Gorsuch, 1983).
Açımlayıcı Faktör analizinde “Temel Bileşenler Analizi”, bir ölçme aracındaki maddelerin birbirini hariçte tutan daha az sayılı faktöre ayırıp ayırmayacağını bulmak için kullanılan yöntemdir (Büyüköztürk, 2002).
Ölçek maddelerinin bir araya gelerek oluşturduğu faktörleri anlamlı olarak belirlemek amacı ile “Varimax Dik Döndürme” tekniği kullanılabilir (Ka-laycı, 2008). Yapılan çözümlemeler sonucu faktör yük değerleri 0,30’dan aşağıda bulunan maddeler ile aynı anda birden fazla faktöre yerleştiği hal-de yerleşilen faktördeki faktör yükleri arasında en az 0,100’dan daha düşük olan maddelerin ölçme aracından çıkartılması gerekir (Balcı, 2009; Büyü-köztürk, 2002).
Bu amaca dönük öncelikle, ölçeğin faktör analizine uygunluğunu be- lirlemek amacı ile “Temel Bileşenler Analizi” uygulanmıştır. Ölçme aracı-nın birbirinden bağımsız faktörlere ayrılıp ayrılmadığını bulmak amacıyla
“Varimax dik döndürme tekniği” yapılmış ve hesaplama sonucunda elde edilen faktör yükleri irdelenmiştir. Bu yönde madde yükü 0,30’un aşağı-sında bulunan ve birden fazla faktörde yer alan 5 madde ölçme aracından çıkarılarak geriye kalan diğer maddeler için analizler tekrar edilmiştir.
Yapılan bu analizler sonucu ölçme aracında kalan toplam 13 madde-
nin, iki faktör altında bulunduğu gözlenmiştir. 13 maddeden oluşan ölçe-ğin KMO değeri 0,723; Bartlett Testi değerlerinin χ2 = 679,858; sd = 78; p
< 0,000 olarak bulunmuştur. Ölçme aracında geriye kalan 13 maddeyi dön- güye bağımlı tutmadan, faktör yüklerinin 0,415 ile 0,765 arasında değişti-ği; buna mukabil Varimax dik döndürme tekniği uygulandığında döngüye bağımlı tutulmuş şekliyle bu yüklerin 0,463 ile 0,858 arasında yer aldığı saptanmıştır. Ölçme aracının kaplamına alınan maddelerin ve faktörlerin toplam varyansın % 53,359’ünü açıkladığı bulunmuştur. Hesaplanan fak-tör yüklerinin 0,30’un aşağısında olmaması ve sosyal bilimler açısından açıklanan varyans ölçüsünün % 40 bulunması yeterli kabul edilmektedir (Büyüköztürk, 2002; Eroğlu, 2008).
“Açımlayıcı Faktör Analizi” ile saptanan bu bulgu, özdeğerlere göre çizilen Şekil 3.1’de de verilmiştir. Şekil 3.1’de, görüldüğü gibi birinci ve ikinci faktörde yüksek ivmeli düşmelerin yaşandığı; bu sebeple varyansa bu faktörlerin önemli katkısının olduğu; ancak devamındaki faktörlerdeki düşüşün yatay seyretmeye başladığı, diğer bir deyişle, elde edilen genel varyansa katkılarının yeterli seviyede olmadığı anlaşılmaktadır (Büyüköz-türk, 2002; Eroğlu, 2008).
Öte yandan iki faktör içinde bir araya gelen maddelerin muhtevası in-celenmiş ve faktör adları belirlenmiştir. “Dinsellik ve Manevi Bakım (F1)”
adının verildiği faktör altında M17, M14, M15, M16, M12, M11, M9 ve M18 olmak üzere 8 madde ve “Fiziksel ve Psiko Sosyal (F2)” adının ve-rildiği faktör altında M2, M1, M3, M5 ve M4 olmak üzere 5 maddenin yer aldığı belirlenmiştir.
Gerçekleştirilen analizler sonucun, ölçme aracında kalan 13 maddenin faktörlere göre madde yükleri, faktörlerin özdeğerleri ve açıklanan var-yanslara ilişkin tespitler Tablo 3.1’de gösterilmiştir.
Tablo 3.1. EMDİT Ortak Varyansları, Madde Faktör Yükleri, Alt Ölçeklerinin Açıkladığı Varyanslar ve Madde Analiz Sonuçları
Maddeler F1 F2
M17- Manevi desteğin acı ve ağrılara sabır göstermede
engellilere güç verdiği kanaatindeyim ,799
M14- Engellilerin, ibadetlerde dinin sağladığı kolaylıkları
bilmeye ihtiyaçları olduğu kanaatindeyim. ,784 M15- Manevî desteğin, engelliye inancının yanında olduğu
duygusunu kazandıracağı kanaatindeyim. ,775
M16- Manevî desteğin, engellilerde ruhi iyileşmeye yardımcı
olduğu kanaatindeyim. ,753
M12- Manevî uygulamaların/ibadetlerin, stresli durumlarda
engellilerin rahatlamasına yardım ettiği kanaatindeyim. ,705 M11- Manevî desteğin, engellilerin mevcut durumla barışık
olmasını sağladığı kanaatindeyim. ,635
M9- Manevî inançların, stresli durumlarda engellilerin
rahatlamasına yardım ettiği kanaatindeyim. ,576 M18- Engellilerin tedavi sürecinde manevî moral desteğe
ihtiyaçları olduğu kanaatindeyim ,463
M2- Manevi desteğin, engellilik döneminde kişiye güven
duygusu verdiği kanaatindeyim. ,858
M1- Engellilerin fiziksel iyileşmesi için ruhî (manevi)
iyileşmesinin de gerekli olduğu kanaatindeyim. ,796 M3- Manevî destek, engellilerde psiko-sosyal rehabilitasyon
hizmetlerinin önemli bir parçasıdır ,710
M5- Manevî desteğin, engellilerin yaşama direncini arttırdığı
kanaatindeyim. ,572
M4- Manevî desteğin, engellilerde manevî sapmaları (hurafeleri)
giderdiği kanaatindeyim. ,542
Özdeğer 4,031 2,906
Açıklanan Varyans 31,008 22,352
Tablo 3.1’de görüleceği üzere ölçeğin “Dinsellik ve Manevi Bakım
3.1.1.2. Doğrulayıcı Faktör Analizi
“Açımlayıcı faktör analizi” sonuçlarına göre 2 faktörden meydana geldiği belirlenen “EMDIT” ölçeğinin boyutları doğrulanmak amacıyla, ulaşılan veriler üzerinde “EMDIT” ölçeği için “doğrulayıcı faktör anali-
zi” uygulanmıştır. “Doğrulayıcı faktör analizi”, gözlenen ile gözleneme-yen değişkenler arasındaki bağıntıların birer hipotez şeklinde alınıp test edilmesi prensibine dayanır (Meydan & Şeşen, 2011; Pohlmann, 2004).
Elde edilen Doğrulayıcı Faktör Analiz sonuçlarında χ2 /sd oranı 2,648 olarak bulunmuştur (χ2 = 153,593, sd = 58, p = 0,000). χ2 /sd oranının 5 ve aşağısında olması model veri uyumu için yeterli olmakla beraber (Schuma-cker & Lomox, 2004); Wang, Lin, v.d., 2006), χ2 /df oranının 3’den küçük bulunması model–veri uyumunun oldukça yüksek olduğunun göstergesi-dir (Meydan & Şeşen, 2011; Schumacker & Lomox (2004). Bu çalışmada bulunan 2,648 χ2 /sd değeri, ölçeğin iki boyutlu olduğunun bir göstergesi olduğu söylenebilir. Başka bir önemli indeks olan RMR indeksinin 0 ile 1 arasında bulunması gerekmektedir (Golob, 2003; Kline, 2005). Bu çalış-mada RMR değeri 0,036 olarak hesaplanmıştır. Modelin uyumunu ölçmek amacıyla diğer uyum iyiliği indeksleri hesaplanarak Tablo 3.2’de gösteril-miştir.
Tablo 3.2’de de görüldüğü gibi indekslerin 0,80 ile 0,90 aralığında bu- lunması genellikle kabul edilirken 0,90’ın yukarısında bulunması iyi uyu-mu göstermektedir (Yap & Khong, 2006; Wang, Lin, v.d., 2006). RMSEA analiz sonucu 0,088 bulunmuştur. RMSEA indeksi 0,10’dan az ise model - veri uyumu için kabul edilebilir seviye olduğu söylenebilirken 0,05’in aşağısında bulunması uyumun yüksek olduğunun göstergesidir (Bayram, 2013). Ölçme aracının; χ2 /sd, RMSEA ve RMR değerlerine bakarak iki boyutlu olduğunu söyleyebiliriz (Dinsellik ve Manevi Bakım (F1) ve Fiziksel ve Psiko Sosyal (F2)). Ulaşılan bulgu sonuçlarının standardize edilmiş “Yapısalcı Eşitlik Modeli”ne ait parametre değerleri Şekil 3.2’de görülmektedir.
3.1.1.3. Madde Ayırt Edicilik Analizi
Ölçekteki maddeleri her birinden hesaplanan puanlar ile faktörlerden ulaşılan puanlar ve testin genel puanları arasındaki korelâsyon katsayıla-rı hesaplanarak, maddelerin ayırt edicilik düzeyleri belirlenmiştir. Bunun sonucu olarak ölçme aracında bulunan her maddenin, içinde bulunduğu faktör ile ölçme aracının amacına hizmet edebilme düzeyi açığa çıkarıl-maya çalışılır (Balcı, 2009; Korkmaz, Şahin ve Yeşil, 2011). Ölçekteki her madde için hesaplanan madde - faktör ve madde - test korelasyon değerleri Tablo 3.3’de gösterilmiştir.
Tablo 3.3. Madde – Test Korelasyon Analiz Sonuçları
Maddeler Madde
Alt Ölçek
engellilere güç verdiği kanaatindeyim ,683 ,596 M14- Engellilerin, ibadetlerde dinin sağladığı
kolaylıkları bilmeye ihtiyaçları olduğu kanaatindeyim. ,616 ,511 M15- Manevî desteğin, engelliye inancının yanında
olduğu duygusunu kazandıracağı kanaatindeyim. ,694 ,646 M16- Manevî desteğin, engellilerde ruhi iyileşmeye
yardımcı olduğu kanaatindeyim. ,708 ,670
M12- Manevî uygulamaların/ibadetlerin, stresli durumlarda engellilerin rahatlamasına yardım ettiği
kanaatindeyim. ,638 ,603
M11- Manevî desteğin, engellilerin mevcut durumla
barışık olmasını sağladığı kanaatindeyim. ,581 ,527 M9- Manevî inançların, stresli durumlarda engellilerin
rahatlamasına yardım ettiği kanaatindeyim. ,550 ,598 M18- Engellilerin tedavi sürecinde manevî moral
desteğe ihtiyaçları olduğu kanaatindeyim ,443 ,448 M2- Manevi desteğin, engellilik döneminde kişiye
güven duygusu verdiği kanaatindeyim. ,664 ,511
M1- Engellilerin fiziksel iyileşmesi için ruhî (manevi)
iyileşmesinin de gerekli olduğu kanaatindeyim. ,597 ,524 M3- Manevî desteğin, engellilerin yaşama direncini
arttırdığı kanaatindeyim. ,446 ,339
M5- Manevî desteğin, engellilerin yaşama direncini
arttırdığı kanaatindeyim. ,517 ,488
M4- Manevî desteğin, engellilerde manevî sapmaları
(hurafeleri) giderdiği kanaatindeyim. ,499 ,433
Tablo 3.3’deki verilerden madde – faktör korelasyon katsayılarının birinci faktör 0,550 ile 0,683; ikinci faktör 0,499 ile 0,664 aralığında de-ğişmekte olduğu görülmektedir. Her maddenin ölçme aracının geneli ile anlamlı ve pozitif bağlantısı bulunduğu tespit edilmiştir (p < 0,001). Mad-de – Test korelasyon değerleri incelendiğinanlamlı ve pozitif bağlantısı bulunduğu tespit edilmiştir (p < 0,001). Mad-de ise, en düşük korelasyon değerinin 0,433, en yüksek değerin ise 0,670 olduğu belirlenmiştir.
Elde edilen katsayılar her maddenin geçerlilik katsayısı olduğundan, ölçme aracının hem içinde bulunduğu faktör ile, hem de testin tamamı ile olan tutarlılığını, yani ölçme aracının genel amacına hizmet edebilme sevi-yesini göstermektedir (Baykul, 2000).