TÜRKIYE’DEKI AĞIZ DIŞ SAĞLIĞI HIZMETLERINE YÖNETSEL BIR
SONUÇ VE ÖNERILER
Ülkemizdeki durum incelendiğinde ADS hizmetlerinin hem kamu hem de özel sektör tarafından verildiği bilinmektedir. Ağız ve Diş Sağlığı Hastaneleri (ADSH), Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri (ADSM), hastaneler, eğitim hastaneleri ve aile sağlığı merkezleri hizmet sağlayıcılar içerisinde yer almaktadır (Tatar ve diğ. 2011).
Türkiye’de toplam sağlık harcamaları 2013 yılı itibari ile 84.390.000.000 TL’dir. OECD ülkeleri içerisinde en az paya sahip ülkeler arasında yer almaktadır. Ağız diş sağlığına yapılan harcamalar ise tahmini 4.219.000 TL olarak ifade edilmiştir (Türk Diş Hekimleri Birliği Yayınla-rı, 2014). 2017 verileri incelendiği ağız ve diş sağlığı hizmeti veren toplam 22.884 kurumun olduğu belirlenmiştir. Bu kurumların %60’ının Marmara ve Ege Bölgesinde yoğunlaştığı bilinmektedir (Sağlık Istatistikleri Yıllığı, 2017). Sağlıkta Dönüşüm Programı ile birlikte ağız ve diş sağlığı hizmet-lerinde gelişmeler yaşansa da sorunların hala devam ettiği görülmektedir (Ekici, 2013). Tedavi edici ADS hizmetlerinin amalgam dolgu seçeneğin-de (2014 yılı fiyatlarıyla); 2015 yılında 4.658.122.057 TL olması beklenen toplam maliyetlerinin, 2050 yılında 5.272.408.856 TL’ye ulaşması beklen-mektedir. Artış yaklaşık %13,2 düzeyindedir.
Sağlıkla ilgili geliştirilen alternatif projeler maliyet fayda analizi tek-niğinden yararlanılarak değerlendirilebilir (Mutlu, 2002). Bu vaka analizi kapsamında 3 farklı unsurun incelenmesi önemlidir:
• Sağlık sorunu ortadan kaldırılmadığı sürece oluşacak iş gücü kaybı,
• Alternatif programlar kullanılması durumunda oluşacak tıbbi ba-kım giderleri,
• Hastanın psikolojik durumu ve yakınlarına etkileri şeklinde özet-lenebilir.
Oral hastalıkların genel sağlığı ciddi şekilde etkilediği bilinmektedir.
Üst solunum yolunu etkilemekte; diyabet olma ve kalbin iç duvarlarının en-fekte olma oranını arttırmaktadır (TDB, 2014). Nitekim olgu sunumunda yer alan erkek hastanın ailesinde de diyabet ve kalp hastalıklarından hipertansi-yon olduğu kurgulanmıştır. Iş yerindeki riskleri, sigara kullanımı ve buna bağlı olarak gelişen akciğer hastalığı, çocuk yaşta temel ağız diş sağlığı eğiti-minin ülkede yetersiz olması ve bu sebeple oluşan beslenme bozukluklarının hem bireye hem de topluma ciddi bir yük getirdiği görülmektedir.
Koruyucu sağlık hizmetleri ile tedavi edici hizmetlerin maliyetleri üzerinde bir karşılaştırma yapmak üzere literatür incelendiğinde, Türki- ye’deki diyabet vakalarında koruyucu ağız diş sağlığı hizmetlerinin sis-tematik bir şekilde sunulması durumunda maliyetlerden 2.588.971.000 TL tasarruf edilebileceği tespit edilmiştir. (TDB, 2014). Ancak global dü-zeyde ağız diş hastalıklarının genel sağlık üzerindeki olumsuz etkisi ve sosyo-ekonomik boyutu “istenilen seviyede” ölçümlenememiştir. Bunun nedenleri arasında, ağız diş sağlığının korunmasının hem ülkemizde hem de dünyada tam olarak önemsenmemesi ve geciktirilebilir bir hizmet ola-rak görülmesi gösterilebilir. Veri konusundaki problemlere rağmen; 2010 yılı verileri incelendiğinde dünya genelinde tahmini 3 milyar insanın çürük dişlerini tedavi ettirmemesinden dolayı sağlık problemleri yaşanmaktadır (FDI, 2015).
Global oral sağlığı tehdit eden önemli hastalıklardan biri de ağız kan-serleridir. En sık görülen kanserler arasında ilk 10’da yer almaktadır. Ağız kanseri teşhis edilen vakaların %75’i sigara içen bireylerden oluşmaktadır.
Hijyen eksikliği ve kötü beslenme oral hastalıkları ciddi oranda etkilemek-tedir (TDB, 2014).
Ayrıca işyeri hekimleri, ağız diş sağlığı ile ilgili temel hijyen kural-larını aktarmalı ve belirli zamanlarda gelen diş hekimi ile beraber hizmet sunumunu sağlamalıdır. Bu şekilde oluşan bir yapılanma örnek olay üze-rinden değerlendirildiğinde Mehmet Bey, diş kaybı ve bununla birlikte oluşan pek çok sorunu yaşamamış olacaktır.
Sağlık-Sen Stratejik Araştırma Merkezi’nin (SASAM) 2018 yılında yayınladığı temel hedefleri kapsamında; koruyucu sağlık politikalarının ve topluma ADS bilincinin geliştirilmesi, Ar-GE desteğinin sağlanması, DMFT-12 indeksinde “1” skorunun 2023 yılına kadar sağlanması, Aile Diş Hekimliği Sisteminin uygulamaya geçirilmesi şeklinde özetlenebilir (Atasever ve Örnek 2018).
Bireylerin inanç, eğilim ve bilgileri, politik, örgütsel ve sosyal çevre- nin destekleyici tavrı konusunda tam katılım sağlanmalı ve yeni politika-lar geliştirilmesi gerekmektedir. Sağlığın geliştirilmesi noktasında verilen eğitimler, bireylerin yaşadığı kayıpları ortadan kaldıracaktır. Verimlilik ve üretim de artış sağlanacak ve gelecekte tıbbi maliyetler azalma eğiliminde olacaktır.
Farklı gelir düzeyine sahip olunsa da şehirde yaşayan nüfusun ağız diş sağlığı hizmetlerine erişimi kırsala göre daha yüksek orandadır (Petersen ve Kwan, 2011).
Sonuç olarak, Türkiye’de, AB ülkelerinin daha fazla önem verdiği ko- ruyucu ağız diş sağlığı hizmetlerine yeterince önem verilmediği ve bu ko-nuda duyarlılığın geç başladığı, tedavi hizmetlerinin ise asgari ücretin çok
üstüne çıktığı bilinmektedir. Oysaki ağız diş sağlığı genel sağlığın önemli bir parçasıdır. Ağız ve diş sağlığının korunması, birçok ağız hastalıklarının önceden teşhis edilip tedavi edilmesi, genel sağlık harcamalarını düşüre- ceği gibi kişinin yaşam kalitesini de artıracaktır. Dünyadaki gelişmiş ül-kelerin ağız ve diş sağlığı sistemleri ve uygulamaları dikkatle incelenerek ülkemizin durumu ve toplumsal yapısına uygun olarak başarılı kısımlar entegre edilmelidir.
Bu noktada, Almanya’da ağız diş sağlığı hizmetleri de dâhil olmak üzere tüm sağlık hizmetlerinin takibi açısından elektronik sağlık kartı (eGK) önemli bir örnektir. Alman Ulusal Sağlık Sisteminin veri suiisti- mallerini engellemesini sağlamakta ve güvenilir bilgiye erişimi kolaylaş-tırmaktadır (Ziller et al. 2015).
Ayrıca TDB’nin 2011 ‘Meslek Sorunları Sempozyumu’ ve ayrıca 2016 ‘Merkezi Yönetim Kurulu 15. Dönem Çalışma Kurulu Raporu’nda şu noktalar önem arz etmektedir: “Kalite ve Performans Yönergesi Per-formans puanlarının hesaplanmalarında kullanılan teknik kriterler (HKS) hekimin değil hastane yönetimlerinin yerine getirmekle yükümlü olduk-ları kriterlerdir. Hekimler sadece hastalarına karşı sorumludurlar. Kalite denetlemelerindeki HKS standartlarında yer alan ve sistemle ilgili eksik-likler doğrudan hastane yönetiminin sorumluluğundadır…..” (TDB 2011) ifadesidir ve bu ifade Toplam Kalite Yönetimi’nin ruhuna uygun bir bakış açısı değildir. Bir sağlık yöneticisi, çalıştığı kurum içerisinde kendisini iş süreçleri dışında tutamayacağı gibi bir sağlık personeli de kalite hedeflerini kendisi dışında görmemelidir (Özyavaş, 2018).
Ülkemizde ağız diş sağlığı hizmetlerinin yönetilmesindeki mevcut boşluğun devlet politikaları ile sağlanması gerekmektedir. Kamu sağlığı-nın ayrılmaz bir parçası olan ağız diş sağlığı, hem hizmet sunumunda hem de finansmanında sosyo-ekonomik düzeye uygun bir planlama yapılmalı-dır (Özyavaş, 2018).
KAYNAKLAR
Akar, Ç. (2014). Türkiye’de ağız diş sağlığı hizmetlerinin stratejik değerlendirmesi, Türk Diş Hekimleri Birliği Yayınları, Araştırma Dizisi:9,Ankara.
Aras, A. Durukan Köse, S. (2012). Ağız ve diş sağlığı merkezlerinde birim maliyetlerin sağlık uygulama tebliği ile karşılaştırılması, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 15(2), 69-82.
Atasever M. ve Örnek M. (2018) Türkiye’de ağız ve diş sağlığı hizmetleri ve çalışan sorunları analizi. SASAM Enstitüsü, Ankara.
Bıçakçı, F. (2006). Sanayi işletmelerinde faaliyet tabanlı maliyet sistemine geçiş çabaları ve bir uygulama (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
CINGA, Clinical insights drive better outcomes, Cigna Dental Report, A White Paper, CIGNA, 923892 05/19.
CINGA, Improved health and lower medical costs: why dentalcare isim portant, A White Paper, CIGNA, 840121 06/16.
Ekici, Ö. (2013). Türkiye’de kamu ağız ve diş sağlığı hizmetlerinin yeniden yapılandırılması: sorunlar ve öneriler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
FDI (Dünya Diş Hekimleri Birliği) (2015). The challenge of oral disease - a call for global action: the oral Health Atlas, Second Edition, Geneva.
Hobdell, M., Petersen, P. E., Clarkson J. and Johnson N. (2003) Global goals for oral health 2020. International Dental Journal, 53,285-288.
Mutlu, A. Işık, A. (2002). Sağlık ekonomisi ve politikaları. Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi yayın No.14, Istanbul.
Özgen, H. ve Tatar, M.(2007). Sağlık sektöründe bir verimlilik değerlendirme tekniği olarak maliyet-etkililik analizi ve Türkiye'de durum. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi,10(2),109-137.
Özyavaş, S.(2018). Türkiye’de ağız ve diş sağlığı politikası: mevcut durum analizi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(4), 789-805.
Petersen, P. E. and Kwan S. (2011). Equity, social determinants and public health programmes – case of oral health. Community Dent Oral Epidemiol, 39, 481-487.
Righolt, A. J., Jevdjevic, M., Marcenes W. and Listl, S. (2018). Global-, regional-, and country-level economic impacts of dental diseases in 2015. Journal of Dental Research, 97(5), 501-507.
Tatar, M., Mollahaliloğlu S., Şahin B., Aydın S., Maresso A. and Hernández-Quevedo C. (2011) Turkey: health system review. Health Systems in Transition, 13(6),1–186.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Istatistikleri Yıllığı, 2017. https://ohsad.org/wp-content/uploads/2018/12/28310saglik-istatistikleri-yilligi-2017pdf.pdf.
Türk Diş Hekimleri Birliği (2011). Meslek Sorunları Sempozyumu. http://www.
tdb.org.tr/tdb/v2/yayinlar/Egitim_Dizisi/egitimdizisi_16.pdf (Erişim Tarihi: 13.08.2020).
Türk Diş Hekimleri Birliği Yayınları (2014). Türkiye’de Ağız Diş Sağlığı Hizmetlerinin Strateji Değerlendirmesi.
Türk Diş Hekimleri Birliği (2016) Merkezi Yönetim Kurulu 15. Dönem Çalışma Raporu. http://www.tdb.org.tr/tdb/v2/yayinlar/TDB_Calisma_Raporu/15.
Donem(May15-Kas16).pdf (Erişim Tarihi: 22.09.2020).
Türk Diş Hekimleri Birliği (2017b) Diş Hekimliği Günü ve Toplum Ağız Diş Sağlığı Haftası. http://www.tdb.org.tr/icerik_goster.php?Id=2819 (Erişim Tarihi: 16.05.2018).
Türk Diş Hekimleri Birliği Ağız ve Diş Sağlığı Muayene ve Tedavi Ücret Tarifesi, 2020. Erişim Tarihi: 28 Haziran 2020 http://www.tdb.org.tr/tdb/
v2/ekler/2020_Yili_Ucret_Tarifesi_1.GRUP.pdf).
Türkiye Sigorta Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği (TSB) (2015).
Tamamlayıcı Özel Sağlık Sigortası Dünya Uygulamalarından Örneklerin Incelenmesi ve Türkiye için Öneriler Raporu. https://www.tsb.org.tr/
Document/Yonetmelikler/20151023-Tamamlay%C4%B1c%C4 %B1_
Sa%C4%9Fl%C4%B1k_Sigortas%C4%B1-Final%20(1).pdf (Erişim Tarihi: 12.10.2020).
World Health Organization (2020).https://www.who.int/health-topics/oral-health/#tab=tab_1, Erişim Tarihi: 30 Haziran 2020
World Health Organization (2017). Who monograph on tobaccoc essation and oral health integration, https://www.who.int/publications/i/item/who-monograph-on-tobacco-cessation-and-oral-health-integration, Erişim Tarihi: 30 Haziran 2020
Iş Sağlığı Güvenliği Kanunu (2012, 20 Haziran). T.C. Resmî Gazete (Sayı:288339) Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6331.pdf.
Ziller, S., Eaton, K. E. and Widström, E. (2015) The healthcare system and the provision of oral healthcare in European Union member states. Part 1:
Germany. British Dental Journal , 218(4), 239-244.