YANLIġ KELĠME KULLANIMI VE YALANCI EġDEĞERLĠKLERLE ĠLGĠLĠ

Bu baĢlık altında birbiriyle karıĢtırılan kelimelerden ve yalancı eĢdeğerliğe sahip kelimelerden kaynaklı meydana gelen hatalar ele alınmıĢtır. A1-A2 seviyesinde tespit edilen kelimeler aĢağıdaki gibidir:

{Aramak > < Telefon etmek > < Çalmak}

Öğrencilerin bazen telefon etmek ve aramak fiillerini karıĢtırdıkları görülmektedir. Ayrıca bazen ana dilden olumsuz aktarım yaparak KT’deki aramak anlamına gelen “çaluu” fiilini kullandıkları da tespit edilmiĢtir. “Çaluu” fiilinin kullanımıyla daha çok konuĢmada karĢılaĢılmaktadır.

Örn: ―Ben sana telefon ararım.” (Ben sana telefon ederim.)

―Ben sana telefon çalarım.‖ (Ben sana telefon ederim.)

―Annesine her gün telefon arar.‖ (Annesine her gün telefon eder.) vb.

{Bitmek > < Bitirmek}

Ana dildeki kullanım farklılığından kaynaklanan diğer bir hata da bitmek ve bitirmek fiillerinde görülmektedir.

Örn: ―Okulu bittikten sonra çalışacağım.‖ (Okulu bitirdikten sonra çalıĢacağım.)

―Hocam, ben yazmayı bittim.‖ (Hocam, ben yazmayı bitirdim.) vb.

{Duymak > < Dinlemek}

Örn: ―Arkadaşlarımla birlikte Türkçe müzik duyuyorum.‖ (ArkadaĢlarımla birlikte Türkçe müzik dinliyorum.)

―Adam, siz küçük oğlunuzu okula gönderin, demiş. Kadın onu duyup oğlunu okula göndermiş.‖

(Adam, siz küçük oğlunuzu okula gönderin, demiĢ. Kadın onu

dinleyip oğlunu okula göndermiĢ.)

―Korece şarkıları duymayı severim.‖ (Korece Ģarkıları dinlemeyi severim.) vb.

fiili uguu’dur. Bu fiil, yerine göre duymak yerine göre dinlemek anlamlarına gelebilmektedir.

{düĢmek > < inmek}

KT’de “inmek” fiilinin karĢılığı “tüşüü” fiilidir. Dolayısıyla bu yalancı eĢdeğerlik olumsuz aktarım yapılmasına sebep olmaktadır.

Örn: ―Birinci kata düĢtüm.‖ (Birinci kata indim.)

―Durağa gelince dolmuştan düĢtüm.‖ (Durağa gelince dolmuĢtan indim.) vb.

{Gitmek > < Gelmek}

Örn: ―Eğer babam izin vermese senin doğum gününe gidemeyebilirim.‖ (Eğer babam izin vermese senin doğum gününe gelemeyebilirim.)

―Seul bekle beni, mutlaka gideceğim.‖ (Seul bekle beni, mutlaka geleceğim.) vb.

Bu iki fiil çok sık hata yapılan fiillerdendir. Bu hatanın yapılmasındaki sebep KT’deki farklı kullanımdır. TT’de, muhatap olunan kiĢinin yanına gidilecekse onunla konuĢurken gelmek fiili kullanılır. Örneğin: “ A: Neredesin? Geliyor musun? B: Birazdan geliyorum.” vb. KT’de ise aynı diyalog Ģu Ģekildedir: “A: Kayaktasın? Kele catasınbı? B: Birazdan kiyin baram.” vb.

Görüldüğü gibi bu tarz diyaloglarda KT’de “varmak, orada olmak” anlamında “baruu” fiili kullanılmaktadır. baruu fiilini gitmek olarak düĢünen öğrenciler bu tarz diyaloglarda “gitmek” fiilini kullanarak hataya düĢmektedirler.

{Gitmek > < Varmak}

Öğrencilerin gitmek fiili yerine ana dillerindeki alıĢkanlıktan dolayı varmak fiilini tercih ettikleri görülebilmektedir.

Örn: ―Disneylend‘e varardım, çünkü çocukken bu benim hayalim idi.‖ (Disneylend’e giderdim, çünkü çocukken bu benim hayalim idi.)

―Bir gün dağa kımız içmeye vardık.‖ (Bir gün dağa kımız içmeye gittik.) vb.

{Gayret etmek > < Hareket etmek}

Örn: ―Spor yapan insanlar sağlıklı bir yaşam için hareket ediyorlar.‖ (Spor yapan insanlar sağlıklı bir yaĢam için gayret ediyorlar.)

―Sonraki sınavdan daha iyi puan almak için hareket edeceğim.‖ (Sonraki sınavdan daha iyi puan almak için gayret edeceğim.)

―Ben yabancı dil öğrenirken sözlük satın alıyorum ve sözleri ezberlemeye hareket ediyorum.‖

(Ben yabancı dil öğrenirken sözlük satın alıyorum ve sözleri ezberlemeye gayret ediyorum.) vb.

KT’de gayret etmek fiilinin karĢılığı “areket kıluu” dur. Dolayısıyla bu yalancı eĢdeğerlik hatalı kullanımlara neden olmaktadır.

{Kalmak > < Olmak}

Öğrencilerin, ana dillerinin etkisiyle kalmak fiili yerine olmak fiilini kullanabildikleri görülmektedir.

Örn: ―Beş gün orada oldum.‖ (BeĢ gün orada kaldım.)

―Orada on sekiz gün oldum.‖ (Orada on sekiz gün kaldım.)

―Teyzemdin evinde oldum.‖ (Teyzemin evinde kaldım.) vb.

“Olmak” fiiliyle ilgili daha önce isim cümleleri baĢlığı altında da bilgi verilmiĢti. Bu fiili öğrenciler ana dillerindeki kullanımdan dolayı imek fiilinin hikâyesi ve rivayeti yerine de kullanabilmektedirler. Cümleye göre kalmak fiilinin yerine de kullanabildikleri görülmektedir.

{KonuĢmak > < Söylemek}

Örn: ―Dinleme sınavlarında bazen hızlı söylüyorlar ben onları anlamıyorum.‖ (Dinleme sınavlarında bazen hızlı konuĢuyorlar ben onları anlamıyorum.)

―Ben çok iyi Türkçe söyleyemiyorum.‖ (Ben çok iyi Türkçe konuĢamıyorum.) vb.

KonuĢmak fiilinin KT’deki karĢılığı “süylöö” fiilidir. Bu durum, iki fiilin karıĢtırılmasına neden olmaktadır. KonuĢma esnasında daha belirgin olan bir hatadır.

{Ġzlemek-Seyretmek > < Görmek}

KT’de film vb. izlemek- seyretmek anlamında körüü fiili kullanılmaktadır. Bu nedenle öğrenciler bu fiiller yerine görmek fiilini kullanabilmektedirler.

Örn: ―Arkadaşlarımla Türkçe film görüyorum.‖ (ArkadaĢlarımla Türkçe film izliyorum.)

―Hocam, bu filmi daha önce gördük.‖ (Hocam, bu filmi daha önce seyrettik.) vb.

{Ġnanmak > < Güvenmek}

KT’de bu iki fiili de tek bir fiil karĢılamaktadır: “iĢenüü”. Bu durum, öğrencilerin bu iki fiil arasındaki farkı anlamalarında güçlük yaĢamalarına sebep olabilmekte ve hata yapılmasına yol açmaktadır.

Örn: ―Güveniyorum ki oranı kendim gördükten sonra daha çok seveceğim.‖ (Ġnanıyorum ki orayı kendim gördükten sonra daha çok seveceğim.)

―Bu yılbaşı tatilim iyi olur diye güveniyorum, inşallah öyle olur.‖ (Bu yılbaĢı tatilim iyi olur diye inanıyorum, inĢallah öyle olur.) vb.

{ĠnĢa etmek > < Kurmak}

Ana dilin etkisiyle inşa etmek fiili yerine kurmak fiilinin kullanıldığı görülmektedir. TT’de bazı diyalektlerde görülmekle birlikte, inşa etmek fiilinin kurmak anlamı olsa da standart dil içinde her cümlede aynı Ģekilde kullanılmamaktadır. Dolayısıyla aĢağıdaki gibi, ana dili TT olan birisinin kurmayacağı ve tamamen KT’den olumsuz aktarım yapılarak kurulan cümleler ortaya çıkmaktadır.

Örn: ―Fransa‘da yüksek bina kurmak yasaktır.‖ (Fransa’da yüksek bina inĢa etmek yasaktır.)

(Babamla birlikte köyde ev inĢa ettik / yaptık.) vb.

{istemek > < sormak}

Ana dildeki alıĢkanlıktan dolayı öğrencilerin sormak fiilini istemek fiili yerine kullandıkları görülmektedir.

Örn: ―Ben onlaran para sorumaktan utanıyorum.‖

(Ben onlardan para istemekten / istemeye utanıyorum.)

―Hocam, sizden izin sormaya geldim.‖ (Hocam, sizden izin istemeye geldim.) vb.

{Öğrenmek > < Bilmek }

Öğrencilerin bazen öğrenmek, haberi olmak fiilleri yerine bilmek fiilini kullandıkları görülmektedir.

Örn: ―Sınavdan düşük puan aldığımı bildim.‖ (Sınavdan düĢük puan aldığımı öğrendim.)

―Çünkü ben ruslardın kültürün bildim.‖

(Çünkü ben Rusların kültürünü öğrendim.) vb.

{ Para kazanmak > < Para bulmak}

Para kazanmak yerine para bulmak fiilinin kullanıldığı tespit edilmiĢtir.

Örn: ―Okul bittikten sonra çalışıp para bulacağım.‖ (Okul bittikten sonra çalıĢıp para kazanacağım.)

―Para bulmak için genç olduğuna rağmen çalışmışlar.‖

(Para kazanmak için genç olmalarına rağmen çalıĢmıĢlar.) vb.

Burada, para kelimesiyle kullanılan baĢka bir fiile daha değinmekte fayda var: harcamak. KT’de harcamak fiilinin karĢılığı “karcıloo”dur. Bu benzerlikten dolayı sık sık harcamak fiili “harcalamak” Ģeklinde yanlıĢ yazılmaktadır. Bu nedenle, bu da dikkat edilmesi gereken bir fiildir.

Örn: ―Sağlıklarını geri kazananabilmek için para harcalar.‖ (Sağlıklarını geri kazananabilmek için para harcarlar.)

―Tatilde çok para harcaladım.‖ (Tatilde çok para harcadım.)

―Çok para karcalamıyorum.‖ (Çok para harcamıyorum.) vb.

{Takmak > < Salmak}

Takmak fiili yerine ana dilden olumsuz aktarım yapılarak salmak fiilinin kullanıldığı örneklere rastlanmıĢtır.

Örn: ―Kızın kulağına küpe salıyorlar.‖ (Kızın kulağına küpe takıyorlar.)

―Kıza başörtüsü salıyorlar.‖ (Kıza baĢörtüsü takıyorlar.) vb.

{Uğurlamak > < Uzatmak }

Bu yalancı eĢdeğerlik hataya neden olmaktadır.

Örn: ―Biz onları misafir ederek uzatıyoruz.‖ (Biz onları misafir ederek uğurluyoruz.)

―Kız kendi evinden uzadıktan sonra düğün erkek tarafta devam eder.‖

(Kız kendi evinden uğurlandıktan sonra düğün erkek tarafında devam eder.)

―Kızın akrabaları kızı uzatmak için hazırlanıyorlar.‖ (Kızın akrabaları kızı uğurlamak için hazırlanıyorlar.) vb.

{Yetmek > < YetiĢmek > < UlaĢmak}

Bu üç fiilin de birbiriyle karıĢtırıldığı görülmektedir.

Örn: ―Amacına yetmek için her şeyi yapar.‖ (Amacına ulaĢmak için her Ģeyi yapar.) vb.

KT’de ulaşmak fiilinin karĢılığı “cetüü” fiilidir. Bu nedenle TT’deki yetmek fiilini bu anlamda kullanarak özellikle “amaç, maksat, hedef” gibi kelimelerle kullanımında hata yapılmaktadır.

Örn: ―Eğer ben gitmek istediğim ülkelerin hepsisi hakkında yazsam benim kağıtım yetiĢemez.‖

(Eğer ben gitmek istediğim ülkelerin hepsi hakkında yazsam benim kâğıdım yetmez.) vb.

Yetişmek ve yetmek fiillerinin de karıĢtırılabildiği görülmektedir. Taramalarda bu fiillerle ilgili çok hata çıkmamıĢ olmakla birlikte, öğretmenlerin dikkat etmesi gereken fiillerdir.

{Yardım etmek ve Soru sormak}

Bu fiiller de öğrencilerin yanlıĢ kullandıkları fiillerdir. KT’de yardım etmek “cardam berüü”, soru sormak “suroo berüü” Ģeklindedir.

Örn: ―Orada yengeme yardım verdik.‖ (Orada yengeme yardım ettik.)

―Hocam, siz soru verin, biz cevaplayalım.‖ (Hocam, siz soru sorun, biz cevaplayalım.) vb.

Bu kelimelerle ilgili hatalarla konuĢma sırasında daha belirgin Ģekilde karĢılaĢılmaktadır.

{Uzak > < Uzun}

Bu iki kelime sık sık karıĢtırılabilen kelimelerdendir. KT’de “uzak” kelimesi vardır ve uzak anlamının yanında “uzun” anlamıyla da kullanılabilmektedir. Örneğin: “Al uzak caşadı. / O uzun yaşadı.” gibi. Dolayısıyla bu farklı kullanım olumsuz aktarım yapılmasına sebep olmaktadır.

Örn: ―Ama orada uzak kalmıyorduk.‖ (Ama orada uzun kalmıyorduk.)

―Bundan sonra bu aile çok mutlu ve uzak bir hayat geçirmiş.‖ (Bundan sonra bu aile çok mutlu ve uzun bir hayat geçirmiĢ.)

―Spor yapan insan çok uzak yaşıyor.‖ (Spor yapan insan çok uzun yaĢıyor.)

―Telefon ve bilgisayarı uzak zaman kullanmamak gerek.‖ (Telefon ve bilgisayarı uzun zaman kullanmamak gerek.) vb.

{Bir > < Aynı}

KT’de aynı anlamında “bir” kelimesi kullanılmaktadır. Elbette ki TT’de de yerine göre bir kelimesi aynı anlamını vermektedir. Ancak bu kullanım bazı cümlelerde anlatım bozukluğuna neden olabilmektedir. Kırgız öğrencilerin çoğunlukla “aynı” yerine “bir” kelimesini tercih ettiği ve anlatım bozukluğu içeren cümleler kurdukları görülmektedir.

Örn: ―On bir yıl bir sınıfta birlikte ağlap birlikte gülüyorlar.‖ (On bir yıl aynı sınıfta birlikte ağlayıp birlikte gülüyorlar.)

―Ben onunla bir sınıfta okudum.‖ (Ben onunla aynı sınıfta okudum.)

―Biz onunla yurtta bir odada kalıyoruz.‖ (Biz onunla yurtta aynı odada kalıyoruz.) vb.

{Arasında > < Ortasında}

KT’de “arasında” yerine “ortosundo” kelimesi kullanılmaktadır. Bu da olumsuz aktarıma neden olmaktadır.

Örn: ―Bizim ortamızda bir problem yok.‖ (Bizim aramızda bir problem yok.)

―Bu akşam arkadaşlarımızla buluşacağız. Sonra bence ortamızdaki sorunları çözebiliriz.‖

(Bu akĢam arkadaĢlarımızla buluĢacağız. Sonra bence aramızdaki sorunları çözebiliriz.) vb.

{AĢk > < ÂĢık}

Bu iki kelime de sürekli birbirine karıĢtırılan kelimelerdendir. Öğrencilerin âşık olmak yerine aşk olmak yazarak veya diyerek çok sık hata yaptıkları görülmektedir.

Örn: ―Çünkü kıza deli gibi aĢk olmuş.‖ (Çünkü kıza deli gibi âĢık olmuĢ.)

―Bizim oğlumuz sizin kızınıza aĢk olmuş diye söylerler.‖ (Bizim oğlumuz sizin kızınıza âĢık olmuĢ diye söylerler.) vb.

{Altında > < Önünde}

KT’de “ön” kelimesinin karĢılığı “aldı”dır. Bu nedenle öğrenciler, “önünde” demek isterken “altında” diyebilmektedirler. Dikkat edilmesi gereken kelimelerden biridir.

Örn: ―Sabahtan akşama kadar bilgisayarın altında çalışıyor.‖ (Sabahtan akĢama kadar bilgisayarın önünde (karĢısında) çalıĢıyor.) vb.

{Bayram > < Gün}

Günü vb.” günler için öğrencilerin “bayram” kelimesini kullandıkları görülmektedir.

Örn: ―Yılbaşı benim için çok eğlenceli bir bayram.‖ (YılbaĢı benim için çok eğlenceli bir gün.)

―8 Mart‘ta Kadınlar bayramını kutladık.‖ (8 Mart’ta Kadınlar Gününü kutladık.) vb.

{Alakalı-Ġlgili > < Bağlı}

İlgili kelimesi yerine bağlı kelimesinin kullanıldığı da görülmektedir. KT’de ilgili anlamında “baylanıştuu” kelimesinin kullanılmasının bu hatada etkisi söz konusudur.

Örn: ―Kalp, damar ve mideyle bağlı hastalıklara yakalanıyorlar.‖ (Kalp, damar ve mideyle ilgili hastalıklara yakalanıyorlar.)

―Hocam, bu konuya bağlı soru çıkar mı sınavda?‖ (Hocam, bu konuyla ilgili soru çıkar mı sınavda?) vb.