Hikâye ve Rivayet Kiplerinin YanlıĢ Kurgulanması

Belirli geçmiĢ zaman ve belirsiz geçmiĢ zamanın öğretiminden sonra birbirine bağlı olarak bütün zaman kiplerinin hikâye ve rivayetlerinin öğretildiğini ifade etmiĢtik. Zaman çekimlerini öğrenen öğrencilerin hikâye ve rivayet kiplerinin yazımında pek hata yapmadıklarını söylemek mümkündür. Ancak, bu kiplerle ilgili olarak iĢlevsel hataların yapıldığı gözlemlenmiĢtir. Hikâye ve rivayet kiplerini tek tek ele almayıp hatalar üzerinden iredelemeyi uygun gördük. Tespit edilen hatalar Ģu Ģekildedir:

Örn: ―Saat on ikiye kadar dışarı çıkıp oyun oynardık, dans ederdik, kayak kayıyorduk. Saat on iki olduğunda havai fişek patlatırdık. Sonra herkes evine gidecekti ve yılbaşı bitecekti. ‖

(Saat on ikiye kadar dıĢarı çıkıp oyun oynardık, dans ederdik, kayak kayardık. Saat on iki olduğunda havai fiĢek patlatırdık. Sonra herkes evine giderdi ve yılbaĢı biterdi.) (ġZH de

kullanılabilirdi.)

―Almanlar geliyordu ve bize Almanca öğretiyorlardı, her yılın sonunda sınav olacaktı. Sınav beş bölümden oluşuyordu‖

(Almanlar geliyordu ve bize Almanca öğretiyorlardı, her yılın sonunda sınav oluyordu. Sınav beĢ bölümden oluĢuyordu.)

―Tatil olduktan sonra dinleniyorduk. Yılbaşını kutlardık. Tatildeyken arkadaşlar ile kayak yapardık. Birbirimizi kara gömerdik, kar topu atardık. Evde televizyon seyrediyorduk.‖ (Tatil olduktan sonra dinlenirdik. YılbaĢını kutlardık. Tatildeyken arkadaĢlar ile kayak yapardık. Birbirimizi kara

gömerdik, kar topu atardık. Evde televizyon seyrederdik.)

―Damadın annesi kıza başörtüsü hediye eder, babannesi küpe takacaktı. Sonra kız kaynanasına üç defa eğilerek selam verir.‖ (Damadın annesi kıza baĢörtüsü hediye eder, babannesi küpe

takar. Sonra kız kaynanasına üç defa eğilerek selam verir.)

―Eskiden erkeğin ailesi onu kendi istedikleri kıza evlendirecekmiĢ.‖

(Eskiden erkeğin ailesi onu kendi istedikleri kızla evlendirirmiĢ.)

―Birbirimizi kutluyorduk ve hediye verirdik.‖ (Birbirimizi kutluyorduk ve hediye veriyorduk.)

―Sonra biz ormana gittik, orada gezerdik, oynardık.‖ (Sonra biz ormana giderdik, orada gezerdik, oynardık.)

―Birinciden delikanlı gelecekteki eşinin babasına gelmiĢ ve kıza küpe getirmiĢ. Ondan sonra kızın ailesi çeyiz hazırlarmışlar.‖ (Önce delikanlı gelecekteki eĢinin babasına gelirmiĢ ve kıza küpe

getirirmiĢ. Ondan sonra kızın ailesi çeyiz hazırlarmıĢ.)

―Vezirler mağaraya girdiği zaman o insan çocuklarıyla kıyafetsiz oturmuĢ.‖

(Vezirler mağaraya girdiği zaman o insan çocuklarıyla kıyafetsiz

oturuyormuĢ.)

―Bir varmış bir yokmuş, ormanda biz cadaloz tek başına yaĢamıĢ.‖ (Bir varmıĢ bir yokmuĢ, ormanda biz cadı tek baĢına

yaĢarmıĢ / yaĢıyormuĢ.)

―Aydana‘nın ağabeyi boş vaktinde şiir yazmıĢ.‖ (Aydana’nın ağabeyi boĢ vaktinde Ģiir yazıyormuĢ.)

―Bu olay yakın arkadaşların ortasında, zor durumlarda yardım eden iyi insanlarla akraba olmak nedeniyle yapılırmıĢtı.‖

(Bu olay yakın arkadaĢların arasında, zor durumlarda yardım eden iyi insanlarla akraba olmak nedeniyle yapılırmıĢ.)

―Düğün gününde önce damadın ailesi kızın evine gelirlermiĢti.‖ (Düğün gününde önce damadın ailesi kızın evine gelirlermiĢ.)

―Eski zamanlarda evlenecek gençler birbirini görmemiĢler. Onlar sadece düğün gününde görüĢürlermiĢti.‖

(Eski zamanlarda evlenecek gençler birbirini görmezlermiĢ. Onlar sadece düğün gününde görüĢürlermiĢ.) vb.

Hikâye ve rivayet kipleriyle ilgili göze çarpan ilk hata geniş zamanın hikâyesi ile şimdiki zamanın hikâyesinin karıĢık kullanılmasıdır. Ġki kip de

hikâyeleĢtirme yaparken kullanılabilen kiplerdir ve aynı anlatımı sağlayabilmektedir. Bu tip hataların yapılmaması için öğretmenlerin, hikâyeleĢtirme yaparken zaman bütünlüğüne, hangi kiple baĢlandıysa o kiple olayın hikâyeleĢtirilmeye devam edilmesine dikkat çekmesi gerekmektedir.

Ġkinci olarak gelecek zamanın hikâyesinin, geçmiĢteki bir olay anlatılırken “geçmişteki gelecek zaman” gibi algılandığı anlaĢılmaktadır. Bu bağlamda, bu kipin daha çok “gerçekleşmemiş niyet” ve “gerçekleşmeye çok yaklaşmış ama gerçekleşmemiş” eylemler ve durumlar için kullanıldığı yine öğretmenler tarafından öğrencilere iyice kavratılmalıdır.

Üçüncü olarak, özellikle belirsiz geçmiş zamanın, şimdiki zamanın veya geniş zamanın rivayet kipi yerine kullanıldığı görülmektedir. Bu hatanın meydana gelmemesi için ise, belirsiz ve belirli geçmiĢ zaman kipinde gerçekleĢen eylemin bir kez gerçekleĢtiği, Ģimdiki zaman ve geniĢ zamanın hikâye ve rivayet kiplerinde ise eylemin sürekliliğinin ve tekrarının olduğu iyi anlatılmalıdır.

Bu konuda son olarak göze çarpan hata ise, üç kip ekinin üst üste getirilmesidir. Böyle bir kullanım olmadığı ödev kontrolleriyle veya konuĢma esnasında bu hata yapılırsa anında bildirilmelidir. Bu hatalar genel olarak kısa sürede düzelmektedir. Hikâye ve rivayet kiplerinin tam olarak anlaĢılabilmesi için bu gramer yapılarının kullanıldığı metinleri okutmak gerekmektedir.

ġimdiki zamanın hikâye kipinde dikkat edilmesi gereken bir fiil vardır: Bu fiil “Bilmek”tir. Bunun sebebi, bu fiilin KT’de iĢlevsel açıdan farklı kullanıma sahip olabilmesidir. Örneğin: “Men anın mınday adam ekenin bilbedim.” Bu cümlede görüldüğü gibi bilmek fiili belirli geçmiĢ zamana göre çekimlenmiĢtir ancak cümle TT’ne aktarıldığında Ģu Ģekilde olacaktır: “Ben onun böyle birisi olduğunu bilmiyordum.” KT’deki bu kullanım her cümle için geçerli değildir, ancak bu duruma bağlı olarak hatalar yapıldığı görülmektedir. KonuĢma sırasında da öğrencilerin bu Ģekilde cümle kurduklarına rastlanabilmektedir. Yine bu durum için Rusçanın etkisinden de söz edilebilir. Ġki dilli olan öğrencilerin bu tarz cümlelerde

Rusça düĢünme ihtimalleri olduğu da unutulmamalıdır. Rusçada, “Bilmiyordum.” anlamında “Я не знал” sözü kullanılmaktadır. Burada “знать-bilmek” fiili belirli geçmiĢ zaman çekimindedir.

Yazılı materyallerde “soru” cümleleriyle ilgili çok fazla örnek doğal olarak bulunmamaktadır. Fiil çekimlerinin soru varyantlarıyla ilgili olarak genel bir açıklama yapmak gerekirse; konular ilk öğrenildiği zamanlarda öğrencilerin ana dillerindeki alıĢkanlıktan dolayı soru edatını zaman ve kiĢi ekinden sonra yazma veya söyleme eğiliminde oldukları ifade edilebilir. Bu durum, örnek cümleler ve metinlerle kısa sürede düzelmektedir.