Yanlışsız öğretim; uyaran ya da hedef davranışla ilgili araç gereçlerin bireyin doğru tepki vermesini sağlayacak biçimde programlanarak sunulmasıdır (Tekin İftar ve Kırcaali İftar, 2012, s. 152).
Yanlışsız öğretim yöntemleri, uygulamacı ve katılımcı arasında olumlu etkileşim kurulmasını sağlayan, kişilerin öğretim sürecinde pekiştireç alarak hata yapmalarını en aza indirgeyen etkili öğretim yöntemleridir. Yanlışsız öğretim yöntemleri, zaman zaman birçok yöntemden daha etkili, verimli, genelleştirilebilir olabilmektedir. Yanlışsız öğretim yöntemleri farklı birey, kişi, becerilere uyarlanılabilmektedir (Dere Çiftçi, 2007; Tekin İftar ve Kırcaali İftar, 2012, s. 152).
Yanlışsız öğretim yöntemleri etkili öğretim yöntemleri olması, uygulamalar sırasında bireyin tüm denemeleri doğru olarak yanıtlamasına fırsat vermesi, uygulamacı ve birey arasında olumlu etkileşim sağlanmasına izin vermesi, bireyin olumsuz davranış sergileme olasılıklarının düşük olması nedeniyle tercih edilmektedir (Dere Çiftçi, 2007; Esirgemez Aykut, 2007).
Yanlışsız öğretim yöntemleri genel olarak tepki ipuçlarının ve uyaran ipuçlarının kullanıldığı yöntemler olarak iki grupta toplanmaktadır Tepki ipuçlarının kullanıldığı yöntemler, birey tepkide bulunmadan önce ipucu sunularak bireyin tepkide bulunmasının sağlandığı yöntemlerdir. Tepki ipuçlarının sunulduğu yanlışsız öğretim yöntemleri '' (a) sabit bekleme süreli öğretim, (b) eşzamanlı öğretim, (c) artan bekleme süreli öğretim, (d) davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim, (e) davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim, (f) aşamalı yardımla öğretim, (g) ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim, (h) ipucunun giderek artırılmasıyla öğretim '' olarak sekiz grupta toplanabilir (Tekin İftar ve Kırcaali İftar, 2012, s. 152).
2.6.1. Eşzamanlı İpucuyla Öğretim
Yanlışsız öğretim yöntemlerinden olan eşzamanlı ipucuyla öğretim davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretimin sistematik bir uyarlaması olup, etkili öğretim alan yazınında yer alan ancak halen yeterince araştırılmamış bir yanlışsız öğretim yöntemidir. Eşzamanlı ipucu yöntemi sabit bekleme süreli öğretim yönteminin sıfır saniyeli denemeleri şeklinde gerçekleştirilmektedir (Tekin İftar ve Kırcaali İftar, 2012, s. 177).
Eşzamanlı ipucu yönteminde hedef uyaranın hemen sonrasında kontrol edici ipucu sunulur. Bireyden doğru tepki, yanlış tepki ve tepkisiz kalma olarak toplam üç tepki türü alınır. Eş zamanlı ipucu yönteminde; öğretimde kontrol edici ipucunun verilmesi nedeniyle uyaran kontrolünün sağlanıp sağlanmadığına öğretimden önce alınan yoklama oturumlarında bakılır (Esirgemez Aykut, 2007; Tekin İftar ve Kırcaali İftar, 2004, s. 139 ).
Eşzamanlı ipucuyla öğretim yönteminde amaç en yanlışsız öğretimi sağlamaktır. Bunun için becerinin ana yönergesinin hemen ardından kontrol edici ipucu sunulur. Kontrol edici ipucunun hemen sunulmasının nedeni öğretimin en doğru şekilde gerçekleşmesidir ( Öztürk, 2016; Vuran ve Gül, 2012).
Eşzamanlı ipucu işlem süreci öğretimde uygulanırken öğretimde, becerinin ana yönergesi verilir. Sonrasında bireyin gerçekleştiremediği her beceri basamağı, belirlenen ipucu kullanılarak yaptırılır ve bireyin yapmış olduğu her basamak açıklanarak pekiştirilir. Bir sonraki öğretim oturumunun başında, tek fırsat yöntemiyle bireyin performansı alınır. Bu işlem değerlendirme olarak adlandırılır. Performans alınırken becerinin ana yönergesi verildiğinde bağımsız olarak yaptığı beceri basamakları kaydedilir, diğer beceri basamakları belirlenen ipucuyla yaptırılarak öğretime devam edilir. Değerlendirmenin kaç öğretim oturumunda bir yapılacağına öğrencinin düzeyi, öğretimde kullanılan ipucunun türü ve becerinin zorluk düzeyi göz önünde bulundurularak karar verilir. (Esirgemez Aykut, 2007; Varol, 2011, s. 48). Eşzamanlı ipucuyla öğretimin yönteminin öğretimde tercih edilmesinin çeşitli nedenleri vardır bunlardan bazıları; kullanımının kolay olması, öğretim sırasında uygulamacının davranışlarında değişiklik olmaması, öğrencilerin ipucu için beklememeleri, pekiştirmenin yoğunluğu, eğitimde hata olmaması, hedeflenen uyaranı hızlı edinmeye fırsat vermesidir (Dere Çiftçi, 2007 ).
Eşzamanlı ipucu yöntemini kullanarak etkili bir biçimde öğretim gerçekleştirebilmek için bazı basamakları takip etmek gerekmektedir. Bu basamaklar;
'' (a) bireye tepkide bulunması için verilecek uyaranı( ana yönergeyi) belirleme, (b) kontrol edici ipucunu belirleme, (c) eşzamanlı ipucuyla deneme oturumlarını planlama, (d) yoklama oturumlarını planlama, (e) yanıt aralığı süresini belirleme, (f) bireyin tepkilerine ne şekilde yanıt verileceğini belirleme, (g) denemeler arası süreyi belirleme, (h) veri kayıt yöntemini belirleme, (ı) uygulama, kayıt tutma ve bireyin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma " olarak ifade edilmiştir (Tekin İftar ve Kırcaali İftar, 2006, s. 141).
2.6.1.1. Ana Yönerge
Ana yönerge; bireyin tepkide bulunmasına zemin hazırlayan davranış öncesi uyarandır. Ana yönergede, bireye davranışı yerine getireceği hatırlatılırken, nasıl yerine getireceğine yönelik herhangi bir ipucu verilmez. Ana yönerge, öğrencinin beceriyi gerçekleştirmesi için verilen yönergedir (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004, s. 174).
Bu araştırmada ana yönerge, bulaşık yıkama becerisi için “bulaşıkları yıka”, elektrikli süpürge ile halı süpürme becerisi için “ elektrikli süpürge ile halıyı süpür ” ve kazak katlama becerisi için ise “kazağı katla” olarak belirlenmiştir.
2.6.1.2. Öğretimde Kullanılacak Kontrol Edici İpucunun Belirlenmesi
Kontrol edici ipucu; öğretim sırasında bireyin doğru tepki vermesini sağlayan ve birey için uygun olan ipucudur. Kontrol edici ipucuna karar verirken bireyin özellikleri, öğretilmesi hedeflenen davranışın özellikleri gibi değişkenler dikkate alınmalıdır (Tekin-Kırcaali-İftar, 2004, s.174).
Bu araştırmada bireyler için uygun ipucu, fiziksel yardımın ve sözel ipucunun birlikte kullanılması olarak belirlenmiştir. Uygun ipucu belirlenirken, öğrencilerin kullandıkları vücut bölümleri, ek yetersizliklerinin olup olmadığına bakılmış aile ve öğretmenlerin görüşü alınmıştır.
2.6.1.3. Eş Zamanlı İpucu Deneme Oturumlarını Planlama
Eş zamanlı ipucu işlem süreciyle öğretim gerçekleştirilirken kaç deneme oturumunun olacağına karar verilmelidir. Bir öğretim oturumunda kaç denemenin olacağına ilişkin bir kural yoktur. Birey bir beceriyi gerçekleştirinceye kadar öğretim oturumları aralıklı, her öğretim oturumundaki öğretim süreçleri ise ard arda olmalıdır (Varol, 2007, s.40). Deneme
sayısına karar verilirken hedef davranış, bireyin özellikleri, bireye ayrılabilecek öğretim süresi gibi değişkenler dikkate alınmalıdır (Tekin-Kırcaali-İftar, 2004, s.174).
2.6.1.4. Yoklama Oturumlarını Planlama
Deneme oturumları planlandıktan sonra yoklama oturumları planlanmalıdır. Yoklama oturumlarının amacı, uyaran kontrolü transferinin gerçekleşip gerçekleşmediğini ortaya koymaktır. Birinci öğretim oturumu dışında, her öğretim oturumunun başında değerlendirme yapılabilir (Tekin-Kırcaali-İftar, 2004, s.175).
2.6.1.5. Yanıt Aralığı Süresini Belirleme
Yanıt aralığı, becerinin ana yönergesi ve ipucu sunulduktan sonra bireyin yanıt vermesini beklemek üzere geçen süre olarak tanımlanmaktadır (Tekin-Kırcaali-İftar, 2004, s.175). Bu araştırmada, öğretim oturumunda yanıt aralığı sıfır saniye olarak belirlenmiştir. Yoklama oturumunda yanıt aralığı ise dört saniye olarak belirlenmiştir. Yanıt aralığı belirlenirken eş zamanlı ipucu işlem sürecinin uygulama basamakları dikkate alınarak sıfır saniye ve dört saniye bekleme süresi belirlenmiştir.
2.6.1.6. Bireyin Davranışlarına Ne Şekilde Tepkide Bulunulacağını Belirleme
Eşzamanlı ipucu işlem sürecinde, ipucu verildiğinde tepkisiz kalma, doğru tepki ve yanlış tepki olmak üzere üç tür birey tepkisi yer almaktadır. Uygulamacı, üç tür tepkinin her birinin gerçekleşmesi durumunda, bireye ne şekilde tepkide bulunacağına, karar vermelidir. Eş zamanlı ipucuyla öğretim süreçlerinde, birey ipucu verildiğinde beceri basamağını gerçekleştirirse, anında ve betimlenerek pekiştirilmelidir. Birey, ipucu verildiğinde beceri basamağını gerçekleştiremezse ya da tepkisiz kalırsa, hiçbir şey söylenmeden ipucu tekrar verilmelidir. Uygulamacı, öğretim süreçlerinde hangi pekiştirme tarifesini kullanacağına karar vermelidir. (Tekin-Kırcaali-İftar, 2004, s.175; Varol, 2007, s.41 ). Bu araştırmada, eşzamanlı ipucu işlem süreciyle öğretim yapılırken, doğru tepkiler sürekli pekiştirme tarifesi ile pekiştirilmiştir.
2.6.1.7. Öğretim Sırasında Davranışlarının Ne Şekilde Kaydedileceğinin Belirlemesi
Eşzamanlı ipucu işlem süreci ile öğretim yapılırken, bireyin verdiği tepkileri kaydetmek için veri toplama kayıt formu oluşturulmalıdır. Veri toplama kayıt formunda, bireyin bilgileri, verebileceği tepkiler, öğretimin süresi, tepki sayısı bölümleri yer alır (Tekin- Kırcaali-İftar, 2004, s.176).
Araştırmada, eşzamanlı ipucu işlem süreci ile öğretim yapılırken, öğretim boyunca öğrencinin verdiği tepkileri kaydetmek için öğretimde ilerlemelerin kaydedileceği kayıt çizelgeleri oluşturulmuştur.
2.6.1.8. Uygulama, Kayıt Tutma ve Öğrencinin Gösterdiği Performansa Göre Gerektiğinde Değişiklikler Yapma Uygulama
Kayıt tutma ve öğrencinin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma aşamasında, uygulamacı bireyin gösterdiği performansı kaydeder ve öğretim sürecinde belirlenen gereksinime göre değişiklikler yapabilir (Tekin-Kırcaali-İftar, 2004, s.177).