Yan Sınaî İşletmelerin Özgülenmesi

Yan sınaî işletmeler, TMK. m. 667’de, ana işletmeye ekonomik yönden bağımlı olan ve ancak sınaî niteliği bulunan işletmelerdir357_{. Buna göre, sınaî niteliği haiz olmayan}

işletmeler, hükmün kapsamına girmemektedir. Ancak, doktrinde bir görüş, hükümde belirtilen yan sınaî işletme ifadesinden, tarım işletmesine bağlı fakat tarımsal olmayan her türlü işletmenin anlaşılması gerektiğini ileri sürmektedir358_{. Bu şekilde değirmen, süthane, ekmek}

fırınları, yünleri işlemek amacıyla kurulan işletme, hayvan besleme barınakları gibi birçok unsur, yan sınaî işletme kapsamında değerlendirilebilir359_{. Böylece, yan sınaî işletmeyi, tarım}

işletmesi vasfında olmayan, ancak bir tarım işletmesi ile ekonomik birliktelik oluşturan işletme olarak tanımlayabiliriz.

Yan sınaî işletmelerin özgülenmesini düzenleyen, TMK. m. 667, “Tarımsal işletmeye sıkı şekilde bağlı bir yan sınaî işletme bulunur ve bunlar birlikte yeterli ekonomik varlığa sahip olurlarsa, ikisi bir bütün olarak istekli olan ve ehil görülen mirasçıya özgülenir.

Bu durumda tarımsal işletme gelir değeriyle, sınaî işletme sürüm değeriyle özgülenir. Mirasçılardan birinin itiraz etmesi veya birden çok mirasçının özgülenme istemesi hâlinde, sulh hâkimi her iki işletmenin ekonomik varlıklarını sürdürme olanaklarını ve mirasçıların kişisel durumlarını göz önünde bulundurarak yan işletmenin birlikte veya ayrı olarak özgülenmesine ya da satışına karar verir.” ifadesini içermektedir. Hükme göre, yan sınaî işletmeler kural olarak, tarım işletmesi ile birlikte özgülenirler. Ancak, hükmün son fıkrasında da belirtildiği üzere, yan sınaî işletmelerin de ayrı olarak özgülenmesi veya satışı da mümkündür.

2.4.1.4.1 Tarım İşletmesi ile Birlikte Özgüleme

Yan sınaî işletmelerin özgülenme usullerinden ilki, TMK. m. 667/I’de belirtildiği üzere, tarım işletmesi ile birlikte özgülemedir. Ancak, her iki işletmenin birlikte özgülenebilmesi için bazı şartların bulunması gerekir. TMK. m. 667/I’den de çıkartılabilen bu

357 _{Cin, s. 129; Başpınar, s. 288; Sağlam, s. 217; Zevkliler, s. 153; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 187;}

İmre/Erman, s. 513; Aras, s. 151; Başpınar/Demiral, s. 16.

358 _{Zevkliler, s. 153; Şener, E., Miras, s. 827 (Yazar, işletmenin sınaî olmak zorunda olmadığını}

belirtmektedir.).

359 _{Başpınar, s. 288; Zevkliler, s. 153; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 188; Sağlam, s. 217; İmre/Erman, s.}

şartlar, yan sınaî işletmenin tarım işletmesinin hizmetine tahsis edilmiş olması, her iki işletmenin birlikte yeterli ekonomik varlığa sahip olması, mirasçının ehliyeti ve taleptir360

. Yan sınaî işletmelerin birlikte özgülenebilmesi için gerekli olan ilk şart, yan sınaî işletmenin, tarım işletmesinin hizmetine tahsis edilmiş olmasıdır361_{. Başka bir deyişle, tarım}

işletmesi, esas işletmeyi oluşturmalı ve yan sınaî işletmeye göre, üstün durumda bulunmalıdır362

. Belirtilen bu hal, kanunda, yan sınaî işletme ile tarım işletmesi arasında sıkı bağ bulunması şeklinde düzenlenmiştir. Doktrinde, yan sınaî işletmenin, tarım işletmesinin hâkimiyeti altında ve teferruatı niteliğinde olması gerektiği belirtilmektedir363_{. Ancak, anılan}

teferruat ifadesi, teknik anlamda anlaşılmamalı ve eklenti olarak değerlendirilmemelidir364. Yan sınaî işletmenin birlikte tahsisi için gereken ikinci şart, her iki işletmenin birlikte yeterli ekonomik varlığa sahip olmaları gerektiğidir. Bu nokta da, yan sınaî işletmenin, tarım işletmesine sıkı bir şekilde bağlı olmasıyla ilgilidir. Her iki işletmenin birlikte ekonomik bir bütün oluşturması, işletmelerin ayrı ayrı özgülenmelerini engelleyici niteliktedir365_{. Şöyle ki,}

bu işletmeler ekonomik bir bütün oluşturmuyor ve birbirinden ayrılabildikleri zaman, ekonomik varlıklarını devam ettirebiliyorlarsa ayrı ayrı özgülenebilirler. Dolayısıyla, beraber özgülenecek olan tarım işletmesi ve yan sınaî işletmelerin birlikte ekonomik varlık oluşturması gerekmektedir366

.

Tarım işletmeleri ile birlikte yan sınaî işletmelerin özgülenebilmesi için gerekli olan son şart ise, işletmelerin beraber özgülenmesinin ehil bir mirasçı tarafından talep edilmesidir367. Bu şarta göre, yan sınaî işletmenin de tarım işletmelerinde olduğu gibi özgülenmesinin, açık bir şekilde talep edilmesi gerekmektedir. Ayrıca, talepte bulunan bu mirasçının her iki işletmeyi birden devam ettirebilecek ehliyete de sahip olması lazımdır368

. Bahsedilen tüm bu şartların yerine getirilmesi ile birlikte, yan sınaî işletme, tarım işletmesi ile birlikte sürüm değeri üzerinden özgülenir ve tarım işletmesi çatısı altında ekonomik varlığını devam ettirir.

360 _{İmre/Erman, s. 513; Eren, Tahsis, s. 157; Başpınar, s. 288; Sağlam, s. 217; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı,}

s. 188; Aras, s. 151 vd.; Cin, s. 129.

361

Özmen, s. 976; Başpınar, s. 288.

362 _{Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 186; İmre/Erman, s. 513; Özmen, s. 976; Eren, Tahsis, s. 157; Sağlam,}

s. 217; Zevkliler, s. 152; Aras, s. 151; Aksoy, s. 168.

363

Tunçomağ, s. 527; İmre/Erman, s. 513; Başpınar, s. 288 dn. 144; Sağlam, s. 217 dn. 74; Eren, Tahsis, s. 157.

364 _{İmre/Erman, s. 513 (Yazar, teferruat teriminin eklenti olarak anlaşılmaması gerektiğini ve TMK. m. 686’ya}

göre eklentinin ancak taşınır olabildiğini, yan sınaî işletmelerin ise, taşınmaz nitelikte de bulunabileceğini belirtmektedir.); Köprülü, Toprak, s. 337.

365

Sağlam, s. 217; Özmen, s. 976.

366 _{Aras, s. 152; Zevkliler, s. 154; İmre/Erman, s. 513; Tunçomağ, s. 527.}

367 _{İmre/Erman, s. 513; Saymen, Miras, s. 372; Başpınar, s. 289; Sağlam, s. 217; Eren/Başpınar, Toprak, 3.}

Baskı, s. 188; Aksoy, s. 168; Zevkliler, s. 154; Başpınar/Demiral, s. 17; Eren, Tahsis, s. 157; Aras, s. 152; Cin, s. 129.

368 _{Tarım işletmelerinin özgülenmesinde sübjektif şartlar içerisinde yer alan ehil olmaya ilişkin açıklamalar}

2.4.1.4.2 Tarım İşletmesinden Ayrı Özgüleme

Yan sınaî işletmelerin, tarım işletmeleriyle birlikte özgülenmesi kural369

olmakla birlikte TMK. m. 667/III’te belirtilen şartların oluşması halinde, sınaî işletme ayrı olarak da özgülenebilir. Anılan hükme göre, mirasçılar arasında uyuşmazlık bulunması ve sulh hukuk hâkiminin de işletmelerin ekonomik varlıkları ile mirasçıların kişisel durumlarını değerlendirmesi gerekmektedir370

.

TMK. m. 667/III’e göre, yan sınaî işletmenin özgülenmesi hususunda mirasçıların anlaşamamış olmaları gerekmektedir. Anlaşamama hali, iradî olarak yan sınaî işletmenin özgülemenin yapılamaması şeklinde olabileceği gibi, talepte bulunan mirasçıya başka bir mirasçının itiraz etmesi şeklinde de karşımıza çıkabilir. Anılan hükme göre, belirtilen durumlardan birinin oluşmasıyla, sulh hukuk hâkimi, yan sınaî işletmenin akıbeti hakkında karar verir. Bu noktada, hâkim, özellikle yan sınaî işletme ile tarım işletmesinin ayrı olarak ekonomik varlıklarını sürdürüp sürdüremeyeceğini belirlemelidir371_{. Şayet, yan sınaî işletme}

ile tarım işletmesi ekonomik varlıklarını ayrı ayrı sürdürebilir durumda olursa, yan sınaî işletmenin başka bir mirasçıya özgülenmesi de mümkün olur372_{. Bunlarla birlikte, mirasçıların}

anlaşarak yan sınaî işletmeyi, tarım işletmesi ile özgüledikleri mirasçıdan başka bir mirasçıya özgülemelerinde de herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.

2.4.1.4.3 Yan Sınaî İşletmelerin Satışı

Yan sınaî işletmelerin, tarım işletmesi ile birlikte veya ayrı olarak özgülenmesinden başka, TMK. m. 667/III gereğince, satışı da mümkündür. Yan sınaî işletmelerin satışı için gereken şartlar, işletmenin ayrı olarak özgülenebilmesi için gereken şartlar ile aynıdır. Belirtilen şartların gerçekleşmesi durumunda, hâkim isterse ayrı olarak özgülemeye isterse satışa karar verebilir. Bu hususta, doktrinde belirtilen bir görüşe göre, hâkim bu iki seçenek arasında öncelikle ayrı olarak özgülemeye, bunun mümkün olmaması halinde ise, satışa karar vermelidir373. Mesela, yan sınaî işletmenin tarım işletmesi ile birlikte özgülenme imkânı yokken, yan sınaî işletmeyi işletebilecek ehliyette bir mirasçının talebine rağmen, satışa karar verilmesi hakkaniyete uygun olmaz. Bu sebeple, yan sınaî işletmenin satışı, hâkim açısından

369

Başpınar, s. 289; İmre/Erman, s. 513 (Yazarlar, yan sınaî işletme ile birlikte tarım işletmesinin özgülenmesini talep eden mirasçının, sadece tarım işletmesinin veya yan sınaî işletmenin özgülenmesini talep eden mirasçılara tercih olunması gerektiğini belirtmektedir.).

370 _{Sağlam, s. 218; Başpınar, s. 290; Cin, s. 129; İmre/Erman, s. 514; Aras, s. 152.} 371

Başpınar, s. 290; İmre/Erman, s. 514.

372 _{İmre/Erman, s. 514 (Yazar, yan sınaî işletmenin tarım işletmesi ile birlikte özgülenmemesi halinde, genel}

hükümlere tabi olacağını belirtmektedir. Ancak, TMK. m. 667/III’te “ayrı olarak özgülenmesine” ifadesine yer verildiği için, burada diğer mirasçılardan birinin, yan sınaî işletmeni özgülenme talebi varsa, öncelikle genel hükümlerin değil, yine özgülemenin cari olması kanaatimizce daha yerinde olur. Ancak, bu şekilde yan sınaî işletme de bölünmeden devredilebilir.).

son tercih olarak değerlendirilmelidir. Yan sınaî işletmelerin satışında, tarım işletmelerinin satışının aksine, mirasçılardan birinin talebi gerekmemektedir.

Yan sınaî işletmelerin satışına ilişkin, TMK. m. 667’de herhangi bir açıklamada bulunulmamıştır. Zira bu işletmenin satışına hükmedildiğinde, bu satışın ne şekilde yapılacağı açıklanmamış olmakla birlikte, yan sınaî işletmeler birden fazlaysa ve aralarında herhangi bir ekonomik birliktelik yok ise, terekede yer alan diğer unsurlar gibi satılabilir.