Diğer Mirasçıların Paylarının Ödenmesi

Tarım işletmesinin mirasçı ya da mirasçılardan birine özgülenmesi ile birlikte, sıklıkla karşımıza çıkan durum, işletmenin büyük bir değere sahip olması ve diğer mirasçıların terekeden yeterli payı almaması sebebiyle, eşitsizliğin meydana gelmesidir. Bunun aksine, terekede tarım işletmesi değerinde başka malların da bulunması durumunda ise, tarım işletmesi, özgülenen mirasçıya; kalan varlıklar ise, diğer mirasçılara verilerek paylaşma gerçekleştirilir ve en azından tarım işletmesi bakımından miras ortaklığı hakkaniyete uygun bir şekilde sona erebilir398_{. Anılan bu durumda, herhangi bir eşitsizlik meydana gelmezken,}

ilk ihtimalde miras paylarından mahrum kalan mirasçılara, işletmenin özgülendiği mirasçı tarafından ödeme yapılması gerekmektedir. Bu noktada, öncelikle tarım işletmesi özgülenmekte, bilahare diğer mirasçıların payları ödenmektedir. Başka bir deyişle, özgüleme yapılan mirasçı dışındaki mirasçılar, ihlâl edilen paylarına ilişkin bedeli alamadan, tarım işletmesinin özgülenmesine özellikle kazaî özgülemede razı olmaktadırlar399

.

397 _{Dural/Öz, s. 513; Bağatur, s. 870; Zevkliler, s. 140; İnan/Ertaş/Albaş, s. 566; Gökçe, s. 872; Aras, s. 154;}

Başpınar, s. 290; İmre/Erman, s. 514; Köprülü, Toprak, s. 334; Eren, Tahsis, s. 185; Cin, s. 130; Sağlam, s. 219; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 203.

398

Aksoy, s. 166; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 203; Saymen, Miras, s. 383; Cin, s. 130; Eren, Tahsis, s. 185.

Tarım işletmelerinin özgülenmesinden sonra, payları ihlâl edilen mirasçılara ödeme yapılmamasına rağmen, diğer mirasçıların (özgüleme yapılan mirasçıdan alacaklı olan mirasçılar) alacakları güvencesiz değildir. Gerçekten de, TMK. m. 893/I/2’de, “elbirliği ortaklığına giren taşınmazlarda paylaşmadan doğan alacakları için, birlikte mirasçı olanlar veya diğer elbirliği ortakları” önceden feragat edilemeyen kanunî bir ipotek hakkına sahiptir. Dolayısıyla, diğer mirasçıların ihlâl edilen paylarına ilişkin hakları, özgülemenin yapıldığı işletmeye ait taşınmazlar üzerinde kurulan ipoteklerle güvence altındadır400

. Bununla birlikte, özgüleme yapılan mirasçı tarafından anılan borcun yerine getirilmemesi halinde, işletmeye ait taşınmazların cebri icra yoluyla satışını engelleyen herhangi bir hüküm bulunmamaktadır401

. Kanaatimizce, paylaşmanın ertelenmesi halinde olduğu gibi, belirli bir süre paraya çevrilemeyen bir ipoteğin mirasçılara tanınması, işletmelerin ve özgüleme sisteminin verimliliği bakımından daha doğru olurdu.

2.5.2.1 Ödemenin Hukukî Niteliği

Tarım işletmesinin mirasçı/mirasçılara özgülenmesi ile miras payı ihlâl edilen diğer mirasçılara ödeme yapılması gerekmektedir. Diğer mirasçılara yapılması gereken bu ödemelerin, hukukî niteliğinin belirlenmesi, uygulanacak hükümler bakımından önem arz etmektedir.

Tarım işletmesinin özgülenmesi sonucunda, mirasçılar arası eşitsizlik meydana geldiğinde, bu durumu gidermek amacıyla özgülemenin yapıldığı mirasçının, diğer mirasçılara yapması gereken ödemeler, doktrindeki baskın görüşe göre, miras payı olarak nitelendirilmektedir402. Zira özgülenen mirasçının diğer mirasçılara yaptığı ödeme, esasında terekede yer alan ancak diğer mirasçıların herhangi bir pay alamadıkları tarım işletmesinin yerine geçen bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır403_{. Dolayısıyla, diğer mirasçılar tarım}

işletmesinin özgülenmesi ve terekeden ayrılması ile elbirliği halinde hak sahibi oldukları bir değeri kaybetmektedir. Aynı zamanda terekede o değeri karşılayacak başka bir mal yoksa, yasal miras paylarından da mahrum kalmaktadırlar. Bu eşitsizlik, ancak tarım işletmesinin özgülendiği mirasçının yaptığı, miras payı niteliğindeki ödemeler ile giderilebilmektedir. Bu ödemelerin miras payı niteliğinde sayılması, tarım işletmesinin terekede yer almasından ve

400 _{Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 203; Dural/Öz, s. 513; Köprülü, Toprak, s. 334; Eren, Tahsis, s. 185;}

Zevkliler, s. 140; Aras, s. 154; Saymen, Miras, s. 384; Bağatur, s. 872; İnan/Ertaş/Albaş, s. 567; Özuğur, s. 1530; Sağlam, s. 219; Cin, s. 130; Özmen, s. 978; İmre/Erman, s. 514; Başpınar, s. 290; Gökçe, s. 872.

401 _{Gökçe, s. 873; Bağatur, s. 872.}

402 _{Eren, Tahsis, s. 185; İmre/Erman, s. 514; Bağatur, s. 870; Başpınar, s. 290; Zevkliler, s. 141; Sağlam, s.}

219; Aras, s. 154; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 203.

403

Zevkliler, s. 142 (Yazar, yapılan ödemenin bir surrogat mahiyetinde olduğunu, kendisine özgülenen mal karşılığında bu ödemelerde bulunduğunu ve terekede yer alan işletme yerine bu ödemelerin geçtiğini belirtmektedir.).

bütün mirasçıların terekedeki değerler üzerinde eşit hakka sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. Diğer mirasçılara yapılan ödemeler, bazı hukuk sistemlerinde tazminat olarak nitelendirilmektedir404. Özellikle, Alman hukukunda karşımıza çıkan bu durum, tarım işletmesinin Almanya’da terekeye dâhil olmaması ve kanunen mirasçılardan birine özgülenmesinden kaynaklanmaktadır405_{. Başka bir deyişle, tarım işletmesi miras bırakanın}

ölümüyle, elbirliği mülkiyetine girmemekte olup, kanunen mirasçılardan birisine geçmekte ve o mirasçı da diğer mirasçılara, tarım işletmesinden mahrum kalmalarından kaynaklanan bir bedeli, tazminat niteliğinde ödemektedir. Bu nitelemenin ülkemiz bakımından geçerli olmaması, yukarıda da belirtildiği üzere, tarım işletmesinin elbirliği mülkiyeti olan miras ortaklığına girmiş olmasından ve tüm mirasçıların tarım işletmesi üzerinde hak sahibi olmalarından kaynaklanmaktadır.

Son olarak, tarım işletmesinin yanı sıra yan sınaî işletme veya taşınırlar da aynı mirasçıya özgülenmişse, yapması gereken ödemelerin kapsamına bu değerler de girmektedir. Zira belirtilen değerler de terekeden ayrılmakta ve diğer mirasçıların paylarının ihlâline sebep olmaktadır.

2.5.2.2 Payların Hesaplanması ve Ödenmesi

Tarım işletmesinin özgülenmesi sonucunda, özgüleme yapılan mirasçının diğer mirasçılara ödeme yapmak durumunda kaldığı hallerde, bu ödemenin miktarlarının hesaplanması da gerekmektedir. Bu hesaplamanın yapılabilmesi için, tarım işletmesinin özgülendiği mirasçının payından ne kadar fazla aldığı belirlenmelidir. Dolayısıyla, anılan payların hesaplanması, özgülenecek olan değerlerin yanı sıra terekenin toplam değerinin de bilinmesini gerektirmektedir406.

Ödenmesi gereken bedellerin hesaplanabilmesi için, öncelikle tarım işletmesinin gelir değeri veya mirasçıların anlaştıkları başka bir değerin, terekenin aktifine eklenmesi gerekir. Daha sonra, terekenin aktifler toplamından pasifler toplamının çıkarılması ve varsa eklenecek ve çıkarılacak değerlerin dikkate alınması gerekir. Elde edilen net tutar üzerinden, mirasçıların pay oranlarına göre, almaları gereken bedeller belirlenmelidir. Tarım işletmesi kendisine özgülenen mirasçının, elde etmesi gereken bu bedel ile tarım işletmesinin özgülendiği değer arasındaki fark, özgüleme yapılan mirasçı tarafından, diğer mirasçılara ödenmesi gereken tutardır407

.

404 _{Eren, Tahsis, s. 185; Zevkliler, s. 142; Eren/Başpınar, Toprak, 3. Baskı, s. 203.} 405 _{Höfeordnung § 5, § 12. Ayrıntılı bilgi için bkz. Zevkliler, s. 142.}

406

Sağlam, s. 220; Zevkliler, s. 156; Gökçe, s. 873.

407 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. İmre/Erman, s. 239 vd.; Dural/Öz, s. 250 vd.; Hatemi, s. 40 vd.; İnan/Ertaş/Albaş, s.}

Özgüleme yapılan mirasçının, diğer mirasçılara ödemesi gereken bedelin, kendi malvarlığından ödenip ödenmeyeceği konusunda, doktrinde iki ayrı görüş bulunmaktadır. Bunlardan bizim de katıldığımız bir görüşe göre, özgüleme yapılan mirasçının ödemesi gereken bedel, onun kendi malvarlığından ödenmektedir408_{. Diğer bir görüşe göre ise, tarım}

işletmesi terekeden ayrıldığı için, ödemeler, mirasçıya verilmiş olan bir mal karşılığında yapılmakta olup, terekeden ödenmiş pay mahiyetindedir409

.

Tarım işletmesinin özgülendiği mirasçı, diğer mirasçılara olan borcunu peşin ödeme olarak yerine getirebileceği gibi, aralarında anlaşarak farklı şekillerde de bu ödemeyi gerçekleştirebilirler410_{. Ancak, özgüleme yapılan mirasçının peşin ödeme yapmak istemesi}

halinde, diğer mirasçıların bunu kabul mecburiyeti bulunmaktadır411

. Bununla birlikte, mirasçılar aralarında anlaşarak, başka değerlerle (ürün vermek vb.) veya kalan tereke malları üzerindeki paylarının çoğaltılması ile de ödemeyi gerçekleştirebilirler412

.

Nihayet, özgüleme yapılan mirasçı, diğer mirasçılara ödeme yapsa dahi, ödeme yapan mirasçı terekenin borçlarından diğer mirasçılarla birlikte borçlu olmaya devam eder (TMK. m. 641/I, m. 681/II). Aynı şekilde, diğer mirasçılar da, tarım işletmesi üzerinde miras bırakanın sağlığında doğmuş olan borçlardan, özgüleme yapılan mirasçı ile sorumlu olurlar413

.