Her dinin kendine göre sınırlarını çizdiği bir kutsal anlayışı vardır. Bu anlayış ilkel, medenî, evrensel ve lokal bütün dinlerde mevcuttur. Eldeki verilere göre dinlerin tarihi süreçlerine bakıldığında ciddi bir ulûhiyet anlayışına sahip olan dinlerden biri Yahudiliktir.
Semâvî ve müesses ilk din olması hasebiyle Yahudiliğin Tanrı anlayışı önemlidir. Bu dinin mübelliğinden önce de birçok peygamber gelmiştir. Bütün peyamberlerin davetlerinin ortak noktası Allah’ın varlığı ve birliğidir.8 Allah’ın varlığı ve tevhidi noktasında hiçbir peygamber taviz vermemiştir. Peygamberler en zor durumlarda bile vahdaniyet düşüncesini yayma gayreti içinde olmuşlardır.
Yahudilik yeryüzünde halen yaşamakta olan ve dünyaya dair iddiası olan bir dindir. Özellikle sahip oldukları siyasi nüfuzlarıyla durumu mütalaa edecek olursak Yahudiliğin Tanrı anlayışı üzerinde daha dikkatle durmanın önemi ortaya çıkacaktır. Konu Yahudi teolojisi olunca, üzerinde ciddi araştırmalar gerektirir.
Yukarıda da izah edildiği gibi Kur’an her ayetiyle mükemmel bir tevhid düşüncesini ortaya koymaktadır.9 Bunun için Yahudilerin bazı iddiaları Kur’an tarafından çizilen bu kutsi anlayışa ters düşmektedir. Beni İsrail’in Tanrı anlayışları gerek Kur’an’ın ve gerekse Tevrat’ın bize vermiş olduğu bilgilere göre çok karışıklık arzetmektedir. Çünkü verilen bilgilerden anlaşılan o dur ki gerek Hz. Musa öncesi gerek Hz. Musa ile10 ve gerekse Musa sonrası dönemlerde Yahudiler yaşamış oldukları toplumların inanç sistemlerinden etkilenmekten kendilerini alıkoyamamışlardır.11 Bunun bir örneği çölde Hz. Musa’nın Allah ile buluşmasının akabinde İsrailoğullarının buzağıya tapmalarıdır. Bu hadiseden sonra çöldeki kabileler arasında karışıklıklar baş göstermiş ve bu sırada meydana gelen kaosta Ahdi Kadîm’ın verdiği verilere göre Hz. Musa’nın emriyle üç bin
8 Enbiya, 21/35.
9 İhlas, 112/1-4.
10 Çölde Sayım, 25/1-3.
48
civarında insanın öldürülmüş olduğu rivayet edilmektedir.12 Yahudi toplumundaki dini dejenerasyonlardan dolayı Yahudi tarihinin çeşitli evrelerinde birçok peygamber gönderilmiştir. Peygamberlerin gönderilişlerinin en büyük sebebi de Yahudi milletinin içine düştükleri politeist inançlar ve Allah’ın da onları bu durumdan kurtarmak istemesidir.13
Yahudilerin inandıkları Tanrının iki ismi bulunmaktadır. Bu isimlerden Yahova, inanılan Tanrının merhamet edici özelliğini ifade ederken; Elohim ise gazap tarafını temsil etmektedir. Bunun için Yahudiler günlük hayatlarında Elohim ismini çokça zikrederler.14
Yahudi inancının Tanrı anlayışını ortaya koymak için Tevrat’a bakılmalıdır. Tevrat’ta İslam’ın ortaya koymuş olduğu Allah inancının benzeri bir tevhid anlayışının umdelerini görebildiğimiz gibi İslam’ın ulûhiyet anlayışına uymayan metinler de bulabiliyoruz. Yahudiliğin amentüsüne de kaynaklık eden on emre bakıldığında İslam’la ne kadar benzerliğin olduğu görülür. On emirden ilki “Seni Mısır’dan köle olduğun
diyardan çıkaran Tanrın RAB benim. Benden başka Tanr’ın olmayacak. Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yer altındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın. Putların önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü Tanr’ın Rab, kıskanç bir Tanrıyım. Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını
çocuklarından, dördüncü kuşaklardan sorarım...”15
Tevrat’ın aynı kitabının bir önceki babında da putatapıcılıkla ilgili kesin ifadeler kullanılmaktadır. “Kendiniz için erkek ya da kadın, yerde yaşayan hayvan ya da gökte
uçan kuş, küçük kara hayvanı ya da aşağıda suda yaşayan balık suretinde, heykel biçiminde put yaparak yoldan sapmayacaksınız. Gözlerinizi göklere kaldırıp güneşi, ayı,
12
Mısırdan Çıkış, 32/28. 13
Çelebi, Ahmed, Mukarenetu’l-Edyân el-Yehûdiyye, Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire, 1998, s. 173.
14 Davison, V. T., “God (Biblical and Cristian)” Encyclopaedia of Religion and Ethics, I-XIII, Morrison-
Gibe Limited, Edinburgh, 1908, VI, 255; Adam, Baki, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, DİB. Yayınları, Ankara, 2007, s. 220.
49
yıldızları-gök cisimlerini- görünce sakın aldanmayın. Tanrınız Rab bunları göğün
altındaki halklara pay olarak vermiştir.”16
Her ne kadar kutsal kitaplarında bu metinler yer almışsa da Yahudiliğin belli bir inanç sistemi bulunmamaktaydı. Bu durum da tabi olarak bazı karışıklıklara sebebiyet veriyordu. Bunun için Musa b. Meymun İslam ve Hıristiyan inanç sisteminden de faydalanarak Yahudilerin amentüsünü sistemleştirdi.17 Bu sisteme bakıldığında Yahudiliğin inanç sisteminin en önemli unsuru, Allah’ın varlığına ve birliğine iman olduğu görülecektir.18 On üç maddelik bu amentünün ilk maddeleri Allah’ın bir ve her şeyin yaratıcısı olduğu, O’nun tasvir edilemeyeceği, başlangıcı, sonu ve bedeninin olmadığını ifade etmektedir.19
Yukarıdaki ifadeler ve Yahudi amentüsü Kur’an’ın Allah ile ilgili ayetleriyle parelellik arzetmektedir. Ancak Tevrat’a bakıldığında Tanrıya, teşbihi çağrıştıran birçok özelliğin verildiği görülecektir. Bunlar arasında Tanrının suretinin olduğu, Turi Sina’ya indiği, cehri olarak konuştuğu, arşa istikrar anlamında istiva ettiği, gözle görüldüğü vs. birçok insani özellikleri çağrıştıran unsurlar Tanrıya atfedilmiştir.20
Müşkil ifadelerden bir tanesi de Tanrı Yahova’nın Beni İsrail’in önünde yürümesidir. Yürümek değişimin bir tezahürüdür.21 Tevrat’taki şu ifadeler de son derece açıklanmaya muhtaçtır: “Sonra Musa, Harun, Nadav, Avihu ve İsrail ileri gelenlerinden
yetmiş kişi dağa çıkarak İsrail’in Tanrısını gördüler. Tanrının ayakları altında
laciverttaşını andıran bir döşeme vardı. Gök gibi duruyordu.”22 Yine insani özellikleri
çağrıştıran Tanrının pişmanlık duyması,23 çalmayı emretmesi, gaddar ve sinirli olması gibi
16 Yasanın Tekrarı, 4/16-18.
17İrfan Abdulhamid Fettâh, el-Yehûdiyye Ardün Tarihiyyün ve’l-Harekâtü’l-Hadîse fi’l-Yahûdiyye, Dâru
Ammâr, Amman, 1996, s. 87; Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, s. 236. 18
Sarıkçıoğlu, a.g.e., s. 228.
19 Cilacı, Osman, Günümüz Dünya Dinleri, DİB. Yayınları, Ankara, 2002, s. 66.
20 Şehristâni, a.g.e., I, 178; Tekvin, 11/1-3.
21 Mısırdan Çıkış, 13/20-22.
22 Mısırdan Çıkış, 24/9-10.
50
sırf insanlara ait sıfatların Allah’a isnat edilmesi elbette izahat isteyen durumlardır. Tanrıya isnat edilen bu insan biçimci sıfatlar daha da çoğaltılabilir.24
Tevrat’ın yer yer Tanrının mutlaklığını ihlal eden insan biçimci Tanrı profilinin daha müşahhaslaşmıs şeklinin anlatımı Talmud’da yer almaktadır. Talmud’a göre Tanrı yapmış olduğu bazı eylemlerinden dolayı pişman olabilmektedir. Oysa pişmanlık duygusu insanlara özgü bir özelliktir. İnsanın yapmış olduğu ve genelde sonucunu benimsemediği durumlarda hissedilir. Bunun sebebi ise insandaki yanılma özelliğindendir. Zira Talmud’da Tanrının ismet sıfatı yoktur. Durum böyle olunca Tanrının yanılmazlığı da sözkonusu olmayacaktır. Mesela, Tanrı bir keresinde İsrailoğullarına kızdı ve onları ebedi hayattan mahrum bırakmaya yemin etti. Ancak kızgınlığı gittiğinde bu yemininden caydı. Çünkü adaletle hüküm vermediğini anladı. Hayrın da şerrin de kaynağı Tanrıdır. Bu yüzden Kral Davud, komutanını öldürüp eşini almakla hata etmemiştir. Çünkü bu kötülüğün sebebi Tanrıdır.25 Talmud’da çizilen ve resmedilen Tanrı portresi tamamen insan ürünü, ilahi menşeli olmaktan uzak birçok noksanlık barındıran bir tablodur.26
Tevrat ve Talmud’da anlatılan Yahudi Tanrı anlayışının bir varyantı da Kur’an’da geçmektedir. Kur’an’a göre Yahudiler "Üzeyr, Allah'ın oğludur." dediler. Bu,
onların ağızlarıyle geveledikleri sözleridir. (Sözlerini), önceden inkâr etmiş(olan müşrik)lerin sözlerine benzetiyorlar. Allah onları kahretsin, nasıl da (haktan batıla)
çevriliyorlar!?” 27 Her ne kadar Yahudi düşünürler Yahudilikte böyle bir görüşün
olmadığını ifade etseler de ciddi ve objektif analizler sonucunda bazı Yahudi mezheplerinde Allah’a soy isnat etme anlayışının olduğu ortaya konulmuştur.28 Antropomorfist Yahudi anlayışında bazı insani nitelemelerin Allah’a yakıştırılması gibi durumlar söz konusudur.29 İnsan biçimci Tanrı telakkisinin Yahudi geleneğindeki
24
Çelebi, Ahmed, a.g.e., s. 176-179. 25
Çelebi, Ahmed, a.g.e., s. 267.
26 Sa’duddîn es-Seyyid Sâlih, el-Akidetu’l-Yehûdiyye ve Hateruha ala’l-İnsaniyye, Dâru’s-Safâ, Kahire,
1990, s. 164.
27 Tevbe, 9/30; Bkz. Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd, s. 185.
28 Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, 220.
51
versiyonlarından biri de Allah’a yapılan “eli sıkıdır”30 iddiasıdır. Yahudi anlayışına göre Tanrı, cimrilik sıfatına sahiptir. Bu yüzden Tanrı, bazen Yahudi ırkına karşı cimrilik yapabilmektedir. Yahudilerin ilah anlayışı içinde Tanrının insan suretinde resmedilmesi de yatmaktadır.31
Yahudi tarihindeki olumsuzlukların onların teolojik anlayışlarına nasıl yansıdığı bu ve aşağıdaki ayetler ile daha rahat anlaşılabilir. “Yahudiler… "Biz Allah'ın oğulları ve
sevgilileriyiz" dediler. De ki: Öyleyse günahlarınızdan dolayı size niçin azap ediyor?
Doğrusu siz de O'nun yarattığı insanlardansınız…”32
Nasıl bir tefsir ve yoruma tabi tutulursa tutulsun insani unsurların atfedildiği ve Tanrının da insani vasıflarla vasıflandırıldığı Tanrı anlıyışında bir takım sorunlar vardır. Buna benzer sorunlu ifadeler Hıristiyanlık’ta da vardır.