Bu tez çalışmasının “araştırmanın litaretüre katkısı” başlığı altında da ifade edildiği üzere, beş faktör kişilik özellikleri yaklaşımı ile Melvin Seeman modelini temel alan yabancılaşma modeli arasındaki ilişkileri inceleyen herhangi bir bilimsel çalışmaya ulaşılamamıştır. Ancak uluslararası literatürde, farklı disiplinlerin farklı yabancılaşma yaklaşımlarını farklı kişilik yaklaşımları ile birlikte değişik şekillerde incelemiş oldukları birkaç çalışmaya ulaşabilmek mümkündür. Anılan çalışmalardan hiçbiri bu tez çalışmasındaki ölçekleri kullanmamış ve bu çalışmada ortaya konulan araştırma modeli gibi bir modelden hareket etmemiştir. Dolayısıyla, bu birkaç çalışmanın ortaya koymuş olduğu sonuçlardan oluşturulacak bir teorik temelin, bu tez çalışması için tam olarak uygun bir teorik temel oluşturamayacağı düşünülmektedir. Fakat bu çalışmaların bazı sonuçlarının anılmasının, yabancılaşma ve beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkilerin teorik temelleri üzerine bir yorum yapmada işe yarayabileceği düşünülmektedir. Anılan çalışmalarda elde edilen bazı sonuçlar şu şekildedir;
Mervin tarafından 1971 yılında yapılan çalışmada, kolej öğrencilerinin, sosyal ve bireysel yabancılaşmaları ile kişilik özellikleri arasındaki ilişkileri incelemiştir. Çalışmanın sonucunda, nevrotiklik ile bireysel yabancılaşma arasında anlamlı bir ilişki bulgulanmıştır (Mervin, 1971, s.8-9).
Bu tez çalışmasına yakın sayılabilecek bir diğer araştırma da Sexton tarafından 1983 yılında klinik psikoloji alanında gerçekleştirilmiştir. Sexton (1983)’un çalışmasında, yabancılaşma, dogmatizm ve ilgili kişilik karakteristikleri arasındaki ilişkiler sorgulanmıştır. Ancak çalışmada kişilik karakteristikleri ile ele alınan öğeler daha çok bireylerin psikolojik özellikleridir. Sexton’un çalışmasının amacı; kolej öğrencilerinin Amerikan kültürüne
yabancılaşmalarını, dogmatiklik seviyelerini ve bu iki değişkenin kişilik özellikleri ile ilişkisini incelemektir. Çalışmada, yabancılaşma seviyeleri; Keniston tarafından, özellikle “Amerikan kültürüne yabancılaşma” konusunu incelemek için geliştirilen “Keniston Yabancılaşma Ölçeği” ile ölçülmüş, kişilik özellikleri; “California Kişilik Testi” ve “Omnibus Kişilik Envanteri” ile ölçülmüş, dogmatiklik seviyelerin ise “Rokeach Dogmatizm Ölçeği” ile ölçülmüştür. Çalışmanın sonuçlarında, öğrencilerin, dogmatiklik ve yabancılaşma durumları ile anksiyete ve özsaygı yetersizliği türündeki psikolojik özellikleri arasında, sosyal yabancılaşma durumları ile de düşmanlık algıları, öfke seviyeleri, yalnızlık algıları ve izolasyon algıları arasında anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir (Sexton, 1983, 83-84).
Tolor ve Leblanc tarafından 1971 yılında yapılmış olan çalışmada öğrencilerin içe ve dışa yönelik kontrol odakları ile yabancılaşma arasındaki ilişkiler incelenmiş, çalışmanın sonuçlarında; dışa yönelik kontrol odağı özelliği ile yabancılaşma arasında pozitif yönlü, yabancılaşma ile anksiyete arasında negatif yönlü, yabancılaşma ile düşmanlık algısı ve depresif tutumlar arasında ise pozitif yönlü anlamlı ilişkiler bulgulanmıştır (Tolor ve Leblanc, 1971, s.444).
Yukarıda da ifade edildiği gibi, yabancılaşma ve kişilik ile ilgili olarak literatürde yok denecek kadar az sayıda çalışma olmasından dolayı iki kavram arasında teorik temeller üzerine yapılacak değerlendirmelerin büyük oranda öngörü ve yorumlara dayandırılması zorunlu olmuştur. Genel olarak yabancılaşma kavramı ve kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler üzerine aşağıdaki değerlendirmelerin yapılmasının olanaklı olduğu düşünülmektedir.
Tez çalışmasının kişilik ile ilgili bölümünde de anlatıldığı üzere, kişilik kavramı kabaca bireyleri diğerlerinden ayıran fark yaratıcı ve istikrarlı davranış modelleri, değer yargıları ve düşünce sistemleri olarak tanımlanabilir. Kişilik ve davranış arasındaki etkileşimi dört aşamada ele alabilmek mümkündür. Bunlar;
1. bireyin bir eylemde veya söylemde bulunması için dışarıdan gelen etkiler (dışarıdan
bireye yönelik bir olgu),
2. bireyin dışarıdan gelen bu etkiyi, sahip olduğu genetik miras, ailesel, sosyo-kültürel ve
coğrafi faktörler bütünüyle değerlendirerek algılaması,
3. bireyin algıladığı etkileri, sahip olduğu, genetik miras, ailesel, sosyo-kültürel ve
coğrafi faktörler bütünüyle şekillendirerek tepkisini oluşturması
4. bireyin dışarıdan gelen etkiye bir tepki vermesi, (etkiye karşılık olarak bir eylem veya
söylem ortaya koyması)
Yukarıda ifade edilen durum aşağıdaki etki-tepki ilişkisine yönelik şekil ile ifade edilebilir.
Şekil 2.3 Davranış-Kişilik Etkileşimi
Bireylerin kişilik özelliklerinin tepkilerine yukarıda açıklandığı şekilde yansıdığı fikrinin mantıklı olduğu değerlendirilmektedir. Konu bu açıdan ele alınınca;
a) bireylerin hem yabancılaşmaya neden olan faktörlerden gelen etkileri algılama ve değerlendirmelerinde,
b) hem de bireyde görülebilecek yabancılaşma durumunun işareti olarak kabul edilebilecek tepkileri ortaya koymalarında, yabancılaşma ve kişilik arasında bazı etkileşimler bulunabileceği düşünülmektedir.
Öyleki, doğum gününde, bir bireye çalıştığı işletme tarafından bir şişe şarap hediye edilmesi, bir çalışanın örgüt ile kendi arasındaki bağlığın artmasına sebep olurken, bir başka bireyin inançları dolayısıyla örgüte ve işletmeye yabancılaşmasına sebep olabilmektedir. Çünkü, dışarıdan bireye yönelen bu etki, farklı bireylerin farklı kişilik özellikleri nedeniyle farklı algılar ve farklı yansımalar ortaya çıkarmakta, bireyleri farklı şekillerde etkilemektedir. Kişilik ve yabancılaşma arasında böylesine teorik modelin mantıklı olduğu düşünülmektedir.
Yabancılaşma kısaca bireyin içerisinde bulunduğu koşullar ile kendi arasında bir ilişki kuramaması olarak tanımlanabilir. Yabancılaşma durumunun da iki boyutta ele alınabilmesi mümkündür. Bunlar;
1. bireyin kendisi dışında olan olgulara yabancılaşması (topluma, işe, okula gibi…) 2. bireyin zaman içerisinde geçirdiği düşünsel ve duygusal değişim ile öncesinde
kendinde buldukları ile şu anda kendinde buldukları arasında bir bağ kuramayarak kendine yabancılaşması.
Bireyin duygu ve düşüncelerinin dışarıdan gelen etkilerle de değişime uğramakta olduğu kabul edilirse, yukarıda anılan her iki boyutta bahsedilen yabancılaşma hallerinin de
Bireyin dışarıdan gelen etkiye tepkisi
Bireyin dışarıdan algıladığı etkileri sahip olduğu; genetik
miras, ailesel, sosyo-kültürel ve coğrafi faktörler ile değerlendirerek algılaması
Bireyi tepkiye yönelten dış etki
Bireyin algıladığı etkileri sahip olduğu; sosyo-kültürel
ve coğrafi faktörler bütünüyle şekillendirerek
tepkisini oluşturması
özde dış kaynaklı olduğu kabul edilebilir. Çünkü birey kendine yabancılaşma halini yaşarken bile, bireyin kişiliğinde meydana gelen değişimlerin bir kısmı, bireyin dışında bulunan çevresel etkilerden kaynaklanmaktır. Böylesine bir tabloda da yine yukarıda anılan davranış - kişilik etkileşimi modelinin devreye gireceği, bu nedenle de bireyin hem yabancılaştırıcı faktörleri algılamasında hem de yabancılaşmayı yaşamasında kişilik ile bazı ilişkilerin oluşabileceği tahmin edilmektedir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARAŞTIRMA
3.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi
Araştırmanın ana amacı; beş yıldızlı otel işletmelerinin; resepsiyon, servis, mutfak ve kat hizmetleri departmanları çalışanlarının; yabancılaşma durumları ile beş faktör kişilik özellikleri arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmektir.
Literatürde yapılan uzun soluklu incelemelerde, beş faktör kişilik özellikleri yaklaşımı ve Melvin Seeman temelli yabancılaşma kavramlarını bir araya getiren hiçbir bilimsel çalışmaya ulaşılamamıştır. Bu açıdan, ele alınmakta olan konunun ortaya koyacağı olası sonuçların; bilim camiasının ve sektörün istifade edebileceği, daha önce hiç böylesine bir perspektifkten gözlemlenmemiş bilgi ve bulguları ortaya çıkaracağı öngörülmektedir. Çalışmadan elde edilecek sonuçların, bilimsel alanda da önemli bir yenilik meydana getirerek, turizm alanında bundan sonra yapılacak yabancılaşma ve kişilik konulu çalışmalara öncülük edebileceği düşünülmektedir. Bu açıdan araştırmanın büyük bir öneme sahip olduğu değerlendirilmektedir.
Araştırmanın temel ve alt amaçlarını başlıklar halinde aşağıda sunulan Tablo 3.1’deki gibi ifade edebilmek mümkündür;
Tablo 3.1 Araştırmanın Amacı
Araştırmanın Temel Amacı Araştırmanın Alt Amaçları
Beş yıldızlı otel işletmelerindeki işgörenlerin; yabancılaşma ölçeği vasıtasıyla tespit edilecek yabancılaşma düzeyleri ile beş faktör kişilik özellikleri testi sonucunda tespit edilecek kişilik özellikleri arasında anlamlı ilişkiler olup olmadığını ortaya koymak.
Beş yıldızlı otel işletmelerinde çalışan işgörenlerin;
1.Yabancılaşma durumlarını tespit etmek
2.Beş faktör kişilik özelliklerini tespit etmek
3.Beş faktör kişilik özellikleri ile demografik özellikleri arasındaki ilişkileri tespit etmek
4.Yabancılaşma durumları ile demografik özellikleri arasındaki ilişkileri tespit etmek
Araştırma sonucunda; işgörenlerin yabancılaşma durumları ve beş faktör kişilik özellikleri ile ilgili elde edilecek neticelerin, bu konuda bazı önemli bulgular ortaya koyacağı düşünülmektedir.
Bununla beraber, yapılan analizler sonucunda; çalışanların yabancılaşma durumları ve beş faktör kişilik özellikleri ile demografik özellikleri arasındaki olası ilişkilerin tespit edilebileceği ve yabancılaşma durumu ile ilişkisi olan kişilik özelliklerinin ortaya konabileceği öngörülmektedir.
Özetle, yapılan bu çalışmanın gerek bilim sahasına gerekse turizm sektörüne; işgörenlerin yabancılaşma durumları, beş faktör kişilik özellikleri ve ek olarak demografik özelliklerin bu iki değişkenle olan ilişkisi hakkında bazı tespitler sunulabilmesi açısından, kayda değer bir önem arz ettiği düşünülmektedir.