Açıklık (Deneyime Açıklık)

Bu boyutun kişilik özelliklerine sahip olan bireyler zeki, hayal gücü yüksek, sanata eğilimli, meraklı ve bilgili olarak tanımlanabilecek kimselerdir (Church, 1993, s.10). Bu boyut, araştırmacıların üzerinde en az görüş birliğine vardıkları boyuttur. Bu faktör bazı

araştırmacılar tarafından bilinç, diğer bazıları tarafından kültür ve bazıları tarafından da deneyime açıklık, olarak adlandırılmıştır (Somer, Korkmaz ve Tatar, 2002, s.23). Bu boyutta değerlendirilebilecek bireylerin ayırt edici özellikleri arasında; analitiklik, karmaşıklık, meraklılık, bağımsızlık, yaratıcılık, liberallik, geleneksel olmayan, orijinallik, güçlü hayal gücü kuvvetlilik, geniş ilgi alanlarına sahip olma, cesur olma, değişiklikleri sevme, sanata ilgi duyma ve açık fikirlilik gibi sıfatlar sayılabilmektedir. (Zel, 1999, s.16).

Zhang (2003)’a göre, açıklık kişilik özelliklerine sahip olan bireyler, diğer bireylere nazaran, deneyimlere ve yeni fikirlere daha açık, aktif bir hayal gücüne sahip, değişimi tercih eden ve kendine has bağımsız bir yargılama gücü olan bireylerdir (Jia, 2008, s.52). Açıklık kişilik özelliklerine sahip olan bireyler kurallar konusunda daha esnektirler, cinsiyetlerin geleneksel rollerini reddederler, sınavlara mizahi bir açıdan yaklaşırlar ve yeni deneyimlere içten gelen bir ilgiyle yaklaşırlar. Genel olarak kendilerini bağımsız ve özgün bireyler olarak tanımlarlar. Deneyime açık olan bireyler genellikle yüksek hayal gücüne sahip, yaratıcı, yaşama dair geniş ilgi alanları olan, meraklı, liberal ve cesur kişiliklerdir. Bu kişilik özelliğinin tam tersi olarak deneyime kapalı olan bireyler ise geleneksel tutumlara sahip, ilkelere kökten bağlılık gösteren, hayal kurma yetisi pek de gelişmemiş olan, standartlaşmış davranış kalıplarını benimsemiş bireylerdir (Dede, 2009, s.61).

Costa ve McCrae (1995)’ye göre, bu kişilik özelliğine sahip bireyler; sanatsal etkinliklere, duygusallığa, maceraya, yaratıcılığa ve yeni deneyimler edinmeye açıktırlar. Bu bireylerin hayal dünyası, ortalama bireyden daha zengin ve hayal güçleri daha gelişmiştir. Bu bireyler yine ortalama bireyden daha esnek, duygusal farkındalığı daha yüksek ve daha meraklıdırlar. Bununla birlikte açıklık kişilik özelliğine sahip bireyler daha fazla yenilikçi fikirler geliştirmekte, olayları daha hızlı kavramakta ve daha zengin bir kelime dağarcığına sahip olmaktadırlar. Bunun tam tersi olarak, açıklık kişilik özelliği daha zayıf olan bireyler, genel olarak daha muhafazakâr bakış açısında sahip olmakla birlikte, karar, inanç ve fikirlerini değiştirme konusunda daha katı, yeni fikirlere ve estetiğe daha az ilgili yapıdadırlar (Puher, 2009, s.8).

Feist (1998)’e göre ise, deneyime kapalı olan birey, ilgi ve merakını dar bir alanda tutmakta ve görüşlerinde daha pragmatik ve sade bir tavır sergilemektedir. Benzer şekilde, bu bireylerin kişilerarası ilişkiler konusunda oldukça geleneksel tutumlara sahip, kuralcı, otoriteye itaat eden bireyler olduğu belirtilmiştir. Deneyime açıklık boyutu yüksek puan alan bireyler, gelenek dışı ve bağımsız düşüncelere sahiptirler. Daha düşük olan kişiler ise, daha gelenekseldirler ve yeni bir şeydense bilineni tercih ederler. Yenilikçi bilim adamlarının ve yaratıcı sanatçıların deneyime açıklık boyutunda yüksek düzeyde olduğu söylenmektedir (Camgöz, 2009, s.65). Açıklık boyutunun karşıtı bir kişilik özelliğine sahip olan bireyler;

duygusuz ve düşüncesizce davranışlar sergileyebilen, dar bir bakış açısına sahip, basit bir düşünüş yöntemi olan, yeniliklerden yana olmaktansa alışkanlıklardan yana bir tutum izleyen, maceradan uzak, sosyal baskılardan aşırı derecede çekinen, basmakalıp düşünce yapısıyla hareket eden bireylerdir (Zweig ve Webster, 2004; McCrae ve Costa, 1987; Aktaran, Jia, 2008, s.53-53).

McCrae ve Costa, (1985;1992) yapmış oldukları çalışmaların sonucunda açık kişilik yapısı ile ilgili altı adet temel sıfat belirtmişlerdir. Bu sıfatlar aşağıdaki şekildedir;

1. fantastik, 2. estetik, 3. duygusal, 4. aktif, 5. fikir sahibi,

6. değer sahibi (shaye, 2009, s.9).

Beş faktör kişilik özellikleri ile ilgili diğer bir tanım tablosu aşağıda sunulmuştur.

Tablo 2.4 Beş Faktör Kişilik Özelliklerini Oluşturan Boyutların Tanımlanması

(Turner,2003, S.16).

Dışadönüklük

İnsanlarla, kalabalık gruplarla birlikte olmaya yönelik bir eğilim, iddialı, aktif konuşkan bir kişilik yapısı, heyecana ve fiziksel hareketliliğe yöneticilik bir arzuya sahip olma.

Nevrotiklik Korku, keder, sıkıntı, öfke, suçluluk duygusu ve nefret _{gibi duygular tecrübe etmeye eğilimli olma.} Uyumluluk Fedakârlığa ve işbirliğine eğilimli ve güvenilir olma.

Sorumluluk Her durumda organize olabilme gücüne sahip, amaçları olan, _{güvenilir, hırslı ve azimli olma} Açıklık Hayal gücünün sunduklarına, estetiğe eğilimli, entelektüel _{meraka sahip ve duygusal deneyimlere açık olma.}

Tablo 2.5 Mccrea Ve Costa’nın Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Boyutlarına Göre Kişileri Tanımlamak İçin Kullanmış Oldukları Sıfatlar

(Shaye, 2009, s.7-9).

Dışadönük Nevrotik Uyumlu Sorumlu Açık

Girişken Endişeli Güvenilir Özdisiplinli Fantastik

Aktif Düşmanca duygulara sahip Dürüst Görev bilincine sahip Estetik

İddialı Depresif Diğergam Kabiliyetli Duygusal

Heyecan odaklı Kendinin farkında Uyumlu Düzenli Aktif

İyimser Düşüncesiz Alçak gönüllü İhtiyatlı Fikir sahibi

Sıcakkanlı Kırılgan Yumuşak huylu Başarı için mücadele

Tablo 2.6 Golberg’in Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Boyutlarına Göre Kişileri Tanımlamak İçin Kullanmış Olduğu Sıfatlar

(Goldberg, 1990; Aktaran; Clark, 2007, S.62).

Beş Faktör

Boyutu (+) Pozitif Kutup (-) Negatif Kutup

D ış a d ö n ü k lü k

Şevk İddiacılık Mesafelilik Pasiflik

Girişkenlik Canlılık Sükûnet Uyuşukluk

Şen şakraklık Cesaret Çekingenlik Kötümserlik

Etkileyicilik Özsaygı Utangaçlık

Kendiliğindenlik Açık yüreklilik Tutukluk

Enerjiklik Mizah Teslimiyetçilik

Konuşkanlık Hırs

Duygusal Dengesizlik

Uysallık Bağımsızlık Güvenlik kaygısı Çekememezlik Korku Kolay aldatılabilirlik Kararsızlık Müdahalecilik Duygusallık U y u m lu lu k

İşbirliği Ahlaklılık Kavgacılık Önyargı

Cana yakınlık Samimiyet Kendine beğenmişlik Düşmanlık

Empatiklik Metanet Buyurganlık Kaypaklık

Hoşgörü Doğallık Hoyratlık Cimrilik

Nezaket Zalimlik Hilebazlık

Cömertlik Gösterişçilik Düşüncesizlik

Esneklik Asabiyet Alçak gönüllülük Kibirlilik İnatçılık Bencillik Vurdumduymazlık Aksilik S o r u m lu lu k

Organizasyon yeteneği Ağırbaşlılık Düzensizlik Miskinlik Etkililik Kanaatkârlık İhmalcilik Kararsızlık Güvenilirlik Ölçülülük Tutarsızlık Ciddiyetsizlik

Hassasiyet Mantık Kayıtsızlık Uyumsuzluk

Israrcılık Düşüncesizlik Dikkat Gayesizlik Kararlılık A ç ık lı

k Entelektüalite Yaratıcılık Sığlık Anlayışsızlık

Derinlik Merak Ahmaklık

Anlayış Bilgelik Beceriksizlik

Zekâ

2.4. Kişilik ile İlgili Olarak Yapılmış Çalışmalar