Yabancılaşma Ölçeğine İlişkin Bilgiler

Ülkemizde, yabancılaşma konusunda sınırlı sayıda çalışma bulunduğu, bu çalışmada, “araştırmanın literatüre katkısı” başlığı altında detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Bu çalışmalar üzerinde yapılan incelemede, geçerlilik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış, bu tür bir araştırmada kullanılmaya uygun bir Türkçe yabancılaşma ölçeğine ulaşılamamıştır. Uluslararası literatürde, yabancılaşma konusu ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde, bu çalışmaların da önemli bir kısmında, Melvin Seeman tarafından tanımlanan yabancılaşma boyutlarından hareket edildiği ve birçok araştırmacının da Seeman boyutlarından hareket ederek kendi çalışma alanlarına yönelik olarak kendi yabancılaşma ölçeklerini geliştirdikleri görülmüştür. Özetle; yabancılaşma boyutları açısından Seeman’ın tanımlamış olduğu boyutlara aynen sadık kalınmış, fakat her araştırmacı bu boyutları kendi alanları için en iyi tanımlayan soru cümlelerini kendileri oluşturarak ölçeklerini geliştirmişlerdir. Bu çalışmada da benzer bir yöntemden hareket edilerek, çalışmanın ölçeği araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Kullanılan çeşitli ölçek geliştirme yöntemleri sonucunda ortaya çıkarılan ölçeğin, gelişim öyküsü şu şekildedir;

Öncelikle, ölçek geliştirme çalışmasında uygulanması gereken yöntemler hakkında bilimsel bilgiler edinmek için konuyla ilgili hazırlanmış, çeşitli kitap ve lisansüstü çalışmalar incelenmiştir. Anılan çalışmalar incelenip ölçek geliştirme konusunda temel bilgiler edinildikten sonra, bu doktora tezinde kullanılacak yabancılaşma ölçeğini geliştirmek için yapılmış olan çalışmalar sırasıyla şu şekildedir;

1. Yabancılaşma çalışmaları konusunda mevcut yerli ve yabancı literatür taranmıştır. 2. Tarama sonucunda, yabancılaşma kavramı ile ilgili çeşitli yazarların yaptıkları

boyutlandırma çalışmalarına ulaşılmıştır.

3. Bu çalışmalar içerisinde en çok Melvin SEEMAN tarafından yapılan yabancılaşma boyutlandırmasının kullanıldığı görülmüştür. Melvin SEEMAN’a göre yabancılaşmanın boyutları şu şekildedir;

 Güçsüzlük  Anlamsızlık  Kuralsızlık

 Topluma Yabancılaşma  Kendine Yabancılaşma

4. Bu aşamadan sonra, yabancılaşma ile ilgili olarak özellikle Melvin SEEMAN’ın boyutlarını kullanan yabancı ve yerli araştırmalara odaklanılmıştır. Yapılan incelemelerde, Seeman’ın boyutlarını ele alan birçok araştırmacının, Seeman’ın, boyutlarında ifade ettiği içerikten hareket ederek kendi soru/ifade cümlelerini oluşturmak suretiyle kendi alanlarıyla ilgili ölçeklerini geliştirdikleri görülmüş ve bu çalışmada da böyle bir yöntemin izlenmesine karar verilmiştir.

5. Elde edilen bu bilgilerin ardından Melvin SEEMAN’ın çalışmaları ana çalışma kabul edilerek, başta Seeman’ın kendi çalışmaları olmak üzere, Seeman boyutlarından hareketle hazırlanan, ulaşılabilen tüm çalışmalar incelenmiş, bu inceleme sonucunda her bir boyut için, boyutun içeriğini ifade etmeye yönelik önerme yapısında cümleler kurulmuştur. Hazırlanan cümlelere yönelik tepkiler beşli derecelendirmeye uygun olarak tasarlanmıştır. Tepki kategorileri; kesinlikle katılmıyorum (1), katılmıyorum (2), kararsızım (3), katılıyorum (4), kesinlikle katılıyorum (5) şeklinde belirlenmiştir. 6. İlk aşamada her bir boyut için, araştırmacı tarafından, aşağıdaki Tablo:3.2.’de

Tablo 3.2 Yapılan İlk Çalışmada Pilot Ölçek İçin Belirlenen Madde Sayıları

Boyut İsmi Madde Sayısı

Güçsüzlük 14

Anlamsızlık 16

Kuralsızlık 12

Topluma Yabancılaşma 10

Kendine Yabancılaşma 12

Toplam Madde Sayısı 64

7. Yukarıda belirtilen sayılarda madde içeren pilot ölçek, içerik ve görünüş geçerliliği yönünden değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için, önce Türk Dili okutmanının incelemesine sunulmuştur, Türk Dili okutmanının, maddeleri, ifade gücü, gramer ve anlam bakımından incelemesinden sonra bazı önermeler ölçekten çıkartılmıştır. Ölçek, sonrasında farklı alanlardan akademisyenlerin incelemesine sunularak değerlendirmeleri alınmıştır. Son olarak ölçeğin sektör çalışanları açısından anlamlılık düzeyinin önceden değerlendirilebilmesi için, sektör deneyimi olan, turizm meslek lisesi kökenli, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Programında ön lisans seviyesinde turizm eğitimi alan 20 öğrenciye uygulatılarak ölçekteki cümleler ile ilgili değerlendirmeleri alınmış ve pilot ölçek, pilot uygulama öncesindeki son haline kavuşturulmuştur. Ölçeğin uygulama süresinin 7-12 dakika sürdüğü gözlemlenmiştir. Bütün bu işlemlerden sonra ölçekteki madde sayıları şu şekilde değişmiştir (Tablo 3.3);

Tablo 3.3 Yapılan İkinci Çalışmada Pilot Ölçek İçin Belirlenen Madde Sayıları

Boyut İsmi Madde Sayısı

Güçsüzlük 9

Anlamsızlık 8

Kuralsızlık 8

Topluma Yabancılaşma 7

Kendine Yabancılaşma 7

Toplam Madde Sayısı 39

8. Son değerlendirmeler neticesinde pilot ölçekte 39 madde kalmıştır. 39 maddeli bu pilot ölçek, pilot uygulama için Ankara ve Antalya’daki çeşitli beş yıldızlı otellere gönderilmiştir.

9. Yapılan pilot uygulama, Ankara’da 2 adet beş yıldızlı otelde 97 çalışan üzerinde, Antalya’da ise 3 adet beş yıldızlı otelde 192 çalışan üzerinde olmak üzere toplam 289 çalışan üzerinde gerçekleştirilmiştir. Uygulamada Ankara’da bulunan otellerin de

tercih edilmesinin sebebi ölçeğin şehir otellerine de uygun şekilde geliştirilmesini sağlamaktır.

10. Toplamda 289 çalışan üzerinde yapılan pilot uygulamada elde edilen anketler SPSS 17.0 paket programı ile analiz edilmiştir.

11. Ölçeğin geçerliliği ve güvenirliğini kontrol etmek için, önce verilere güvenilirlik analizi uygulanmıştır. Yapılan güvenilirlik analizinin sonucunda elde edilen Cronbach’s Alpha katsayısı; ,916 olarak tespit edilmiştir (Tablo 3.4.) Bu sonuç, kullanılan ölçeğin son derece güvenilir olduğunu belirtmektedir.

Tablo 3.4 Pilot Ölçekte Uygulanan Güvenirlik Analizi Sonucu

Güvenilirlik İstatistikleri

Cronbach's Alpha

Katsayısı Madde Sayısı

,916 39

12. Güvenirlik analizi sonrasında elde edilen Item-total statistics tablosunda yapılan incelemede ölçekteki maddelerin güvenirliğini önemli ölçüde düşüren herhangi bir maddeye denk gelinmediği için herhangi bir madde eksiltme işlemi yapılmamıştır. 13. Sonraki aşamada, ölçekteki maddelerin tamamının aritmetik ortalamaları ve standart

sapmaları incelenmiştir. İncelemede standart sapması dikkat çekici derecede farklı olan herhangi bir madde gözlenmediği için herhangi bir soru eksiltme işlemi yapılmamıştır.

14. Ardından, elde edilen verilerin faktör analizine uygunluğunu ve örneklem yeterliliğini ölçmek için Kaiser-Meyer-Olkin and Bartlett’s küresellik testi yapılmış ve elde edilen sonuçta örneklemin yüksek seviyede yeterliliğe sahip olduğu (p=,869, sig=,000) ve verilerin faktör analizi yapmaya uygun olduğu bulgulanmıştır (Tablo: 3.5.)

Tablo 3.5 Pilot Ölçekte Uygulanan Kmo ve Bartlett’s Test Sonucu

KMO and Bartlett's Test Sonucu

Kaiser-Meyer-Olkin ÖrneklemYeterliliği Ölçütü ,869

Bartlett's Küresellik Testi

Yaklaşık Ki-Kare Değeri 4946,276 Serbestlik Derecesi 741

Anlamlılık ,000

15. Son olarak ölçekte kalan maddelere, Varimax Rotasyonlu Faktör Analizi uygulanmıştır. Yapılan Varimax Rotasyonlu Faktör Analizi sonucunda, ölçekteki maddelerin 8 boyut altında yığıldığı ve açıklanan varyans değerinin % 60,065 olduğu görülmüştür. Maddelerin dağılımları incelendiğinde ölçeğin tasarımında hedeflenen

beş boyutun oluştuğu, geri kalan üç boyutun ise ölçeğin amacına uygun olmayan bir şekilde ve anlamlı içerik oluşturmayacak biçimde ortaya çıktığı görülmüştür. Başta oluşturulan soru sayılarının dağılımı ve faktör analizi sonrasında ortaya çıkan durum arasındaki ilişki aşağıda açıklanmıştır.

Uygulanan ölçekte;

 Güçsüzlük boyutu: 9 madde ile ölçülmeye çalışılmış, yapılan faktör analizi sonucunda bu boyuttaki 5 madde farklı boyutlar içerisine girmiş, kalan 4 madde güçsüzlük boyutunu oluşturmuştur.

 Anlamsızlık boyutu: 8 madde ile ölçülmeye çalışılmış, yapılan faktör analizi sonucunda bu boyuttaki 3 madde farklı boyutlar içerisine girmiş, kalan 5 madde anlamsızlık boyutunu oluşturmuştur.

 Kuralsızlık boyutu: 8 madde ile ölçülmeye çalışılmış, yapılan faktör analizi sonucunda bu boyuttaki 3 madde farklı boyutlar içerisine girmiş, kalan 5 madde kuralsızlık boyutunu oluşturmuştur.

 Topluma yabancılaşma boyutu: 7 madde ile ölçülmeye çalışılmış, yapılan faktör analizi sonucunda bu boyuttaki 3 madde farklı bir boyut içerisine girmiş, kalan 4 madde topluma yabancılaşma boyutunu oluşturmuştur.

 Kendine yabancılaşma boyutu: 7 madde ile ölçülmeye çalışılmış, yapılan faktör analizi sonucunda bu boyuttaki 1 madde farklı boyutlar içerisine girmiş, kalan 6 madde de kendine yabancılaşma boyutunu oluşturmuştur.

16. Bazı maddelerin yük değerlerinin düşük olmasından ve hedeflenen boyutun haricindeki boyutların içerisinde yer almasından dolayı ölçekten çıkarılmasına karar verilmiştir.

17. Ölçekten çıkarılan maddelerden sonra Varimax Rotasyonlu Faktör Analizi tekrar edilmiş, ölçekteki maddelerin daha önceden hedeflendiği şekilde 5 boyut altında toplandığı ve açıklanan varyans değerinin de % 58,843 olduğu görülmüştür.

18. Faktör analizi işlemlerinin de tamamlanmasının ardından ölçekte toplam 24 madde kalmıştır. Boyutlara göre maddeler yeniden numaralandırılarak doktora tezinde kullanılacak ölçeğe son hali verilmiştir. Ölçeğin son haline göre maddelerin her bir boyut için dağılımı şu şekilde gerçekleşmiştir (Tablo: 3.6.);

Tablo 3.6 Yapılan Son Çalışmada Pilot Ölçek İçin Belirlenen Son Madde Sayıları

Boyut İsmi Madde Sayısı

Güçsüzlük 4

Anlamsızlık 5

Kuralsızlık 5

Topluma Yabancılaşma 4

Kendine Yabancılaşma 6

Toplam Madde Sayısı 24

19. Toplam 24 maddeden oluşarak son halini alan ölçeğe mevcut maddeleri üzerinden uygulanan güvenirlik analizi sonucunda Cronbach’s Alpha katsayısı % 88,4 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin iç tutarlılık seviyesini tespit etmek için, son halinde beş boyutun her biri için ayrı ayrı güvenirlik analizi yapılmıştır, boyutların güvenirlik analizi sonuçları şu şekildedir (Tablo: 3.7.);

Tablo 3.7 Pilot Ölçekte Tespit Edilen Boyutların Güvenirlik Analizi Sonuçları

Boyut Madde Sayısı Güvenilirlik Katsayısı

Güçsüzlük 4 ,763 Anlamsızlık 5 ,786 Kuralsızlık 5 ,803 Topluma Yabancılaşma 4 ,717 Kendine Yabancılaşma 6 ,848 GENEL 24 ,884

20. Tablo: 3.7.’de de görüldüğü üzere, tüm boyutların güvenirlik seviyeleri bilimsel çalışmalarda genelde alt sınır olarak kabul edilen ,70’in üzerinde gerçekleşmiştir. 21. Ölçekte tespit edilen boyutlar arasındaki ilişkileri sorgulamak ve yine ölçeğin iç

tutarlılık durumunu bir başka açıdan incelemek amacıyla ölçeğin boyutları Pearson Korelâsyon Analizi’ne tabi tutulmuştur (Tablo: 3.8.);

Tablo 3.8 Pilot Ölçekte Tespit Edilen Boyutların Pearson Korelâsyon Analizi Sonuçları

GÜÇSÜZLÜK ANLAMSIZLIK KURALSIZLIK TOPLUMA

YABANCILAŞMA KENDİNE YABANCILAŞMA GÜÇSÜZLÜK 1,000** ANLAMSIZLIK 0,487** KURALSIZLIK 0,196** 0,338** TOPLUMA YABANCILAŞMA 0,234** 0,351** 0,286** KENDİNE YABANCILAŞMA 0,423** 0,428** 0,320** 0,426** **0,01 Anlamlılık seviyesi

22. Yapılan korelâsyon analizinin sonucunda, ölçekte tespit edilen tüm boyutların arasında 0,01 anlamlılık seviyesinde pozitif yönlü ilişkiler tespit edilmiştir (Tablo: 3.8.). Bu netice, ölçeğin güçlü bir iç tutarlılığa sahip olduğunu göstermiştir. Ölçekteki

boyutların tamamının yabancılaşmayı ifade ediyor olmasından ve her bir boyutun olumsuz nitelikte olmasından dolayı boyutlar arasındaki ilişkilerin de pozitif yönlü olması, birbirini olumsuz anlamda destekler nitelikte olması gerekmektedir. Elde edilen sonucun bu beklentiyi gerçekleştirdiği, Tablo: 3.8.’de görülmektedir.