YaĢayan GeçmiĢ

YaĢayan GeçmiĢ belgeseli 1987 yılında TRT‟de yayınlanmıĢtır. Belgeselin yapımcısı ve yönetmeni Mustafa Karakaya‟dır. D. Mehmet Doğan belgeselin metin

yazarıdır. Belgeselin tamamı çalıĢma çerçevesince TRT arĢivinden izlenip içerik analizi yapılmıĢtır.

YaĢayan geçmiĢ belgeseliyle ilgili olarak D. Mehmet Doğan ile yaptığımız yazılı görüĢmede Doğan Ģu bilgileri vermiĢtir; “Tarihi Ģehirlerimizde meydana gelen tahribata rağmen çeĢitli Ģekillerde korunmaya alınan yapıların merkeze alındığı bir belgesel dizisi. 1987 yılında yapılmıĢ ve TRT‟de yayınlanmıĢtır.”

YaĢayan GeçmiĢ, Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğünün restorasyon çalıĢması çerçevesinde ülkemizdeki çeĢitli yörelerindeki ev, konak, yalı, köĢk gibi onarılan sivil mimarlık eserlerinin tanıtıldığı dört bölümden oluĢan bir belgeseldir. Belgeselde kültür mirasımızı taĢıyan tarihi Ģehirlerimizde ayakta kalabilmiĢ sokak, mahalle, çarĢı gibi korunması gereken eserler geçmiĢte ve günümüzde gündelik hayattaki fonksiyonlarıyla birlikte anlatılmaktadır. Dört bölümden oluĢan belgesel serisinin her bölümü kendi içerisinde ayrı bir isim alır.

1.6.1.7.1. Birinci Bölüm: Tarihi YaĢatan ġehirler

Tarihi YaĢatan ġehirler isimli birinci bölümünün toplam süresi 21 dakika 33 saniyedir. Bu bölümde Sivas Buruciye Medresesi, Diyarbakır Surları ve Dar Kapı, Sultan Süleyman Camisi ve Birgi Çakırağa Konağı tanıtılmaktadır. Tanıtılan mekânlarda yapılan, belgeselin, çekildiği dönemde devam eden restorasyonlar hakkında da bilgi verilir. Çakırağa Konağında, Çakırağa‟nın mahalle imamıyla diyalogu dramatize edilmekte.

Tarihi Ģehirlerin genel özeliklerinden bahsedilmekte. Eski Ģehirlerimizi aslına uygun bir Ģekilde yaĢatmanın yüzlerce müze açmaya bedel olduğu ifade edilmektedir.

Sivas Buruciye Medresesi‟nin 1271 yılında Selçuklular döneminde yapıldığı, dönemin mimari özelliklerinden izler taĢıdığı belirtilmekte.

Diyarbakır 639 yılında Hz. Ömer devrinde fethedilmiĢtir. Diyarbakır Surları ve Dar Kapı bölgesi kısaca tanıtılmakta. Sultan Süleyman Camisinin Artukoğluları döneminde yapıldığı ifade edilmektedir.

Belgeselin çekildiği 1987 yılında, tarihi binaların çevresine yapılmaya baĢlanan birbirinden özensiz ve sanattan yoksun binalar eleĢtirilmekte. Eski Ģehirlerimizde sıradan evlerin bile ne kadar sanatlı olduğu ifade edilerek mimari mirasımızın değerine dikkat çekilmekte. Venedik Ģehrinden hareketle, batının kültürel mirasına nasıl sahip çıktığı anlatılmaktadır. Ayrıca Birgi Çakırağa Konağı tanıtılmakta. Konaktaki odanın birisine Ġstanbul diğerine ise Ġzmir manzaraları resmedilmiĢtir.

1.6.1.7.2. Ġkinci Bölüm: ġehir ve Ġnsan

YaĢayan GeçmiĢ belgeselinin ġehir ve Ġnsan isimli ikinci bölümünün toplam süresi 25 dakika 18 saniyedir. Bu bölümde tarihi Türk Ģehirlerinde Osmanlı sivil mimari örnekleri olan geleneksel Türk evleri ve bunlara ait sokak, bahçe ve ev iliĢkileri tanıtılarak tarihi Türk evlerinin yaĢayan esas birimi olan oda ve odaya verilen öneme dikkat çekilmektedir.

Evlerin mahremiyet iliĢkisine göre inĢa edildiği belirtilmekte. Türk Ģehirlerinin tabi ve fiziki çevreyi tahrip etmediği, adeta onu benimseyerek inĢa edildiği ifade edilmektedir. Bursa Cumalıkazık köyü örneğinden eski Türk evleri tanıtılıyor. Sokağın manzarasını çeĢmeler ve yatay mimariyi kıran minareler tamamlanmaktadır..

Eski Türk Ģehirlerinde sokakların ev için var olduğu, Ģehirlerin asıl kahramanının evler olduğu belirtilmekte. Evlerin pencerelerinin sokağa değil hayat diye adlandırılan iç avluya baktığı söylenmektedir. Ev, evi görmez, evin görüĢüne engel olmaz felsefesinin eski Türk evlerinin temel prensiplerinden olduğu ifade edilmektedir.

Osmanlı döneminden kalma evlerde Çankırı, Tokat, Bursa, Üsküp, Filibe ve Mostar evlerinin Ģekil olarak birbirine benzediğine dikkat çekilmekte.

1.6.1.7.3. Üçüncü Bölüm: YaĢatılan GeçmiĢ

YaĢayan GeçmiĢ belgeselinin, YaĢatılan GeçmiĢ isimli üçüncü bölümünün toplam süresi 32 dakika 40 saniyedir. Bu bölümde Kültür ve Turizm Bakanlığı ve diğer kuruluĢlar tarafından restorasyonları yapılan eski eserler tanıtılmakta. Restoratör Rıdvan ĠĢler, Mimar Nihat Güney, Turing ve Otomobil Kurulu genel baĢkanı Çelik Gülersoy, Bursa Eski Eserleri Sevenler Derneği baĢkanı Kazım Baykal ile yapılan röportajlar yer almaktadır. Ayrıca Amasya Hazeranlar Konağında Ziya PaĢa ve Defterdar Hasan Talat arasındaki sohbet dramatize edilerek anlatılmakta.

Restore edilen tarihi binaların geçmiĢteki ve günümüzdeki iĢlevlerine değinilmekte. Amasya‟daki Hazeranlar Konağı XIX. yüzyılda Ziya PaĢa‟nın valiliği döneminde yapılmıĢtır. Belgeselin çekildiği dönemde restore edilip Etnografya Müzesi olarak kullanılmaya baĢlanmıĢ. Müze, konağın yapıldığı dönemin izlerini taĢıyan eĢyalarla döĢenmiĢtir. Bu eĢyalar detaylı olarak anlatılmaktadır.

Müzeler Genel Müdürlüğünün, ülke çapında yaptığı restorasyonlardan örnekler verilmekte. Diyarbakır‟da Ziya Gökalp‟in doğduğu ev müze olarak kullanılmaktadır. Cahit Sıtkı Tarancı‟nın doğduğu ev belgeselin çekildiği dönemde Kültür Turizm Bakanlığı‟nın bazı birimleri için hizmet binası olarak kullanılmaktadır. O dönemde restore edilen evler tanıtılmakta. Bursa‟daki ġemaki Evi gibi.

Restore edilen her tarihi bina müze olarak kullanılmıyor, farklı iĢlevlerle değerlendirilmektedir. Ġstanbul‟daki Ġbrahim PaĢa Sarayı, Türk Ġslam Eserleri Müzesi olarak, Sivas Ziya Bey Kütüphanesi, Kilis‟teki kütüphaneye dönüĢtürülen konak, Antalya‟da butik otele dönüĢtürülen konaklar, Yalova‟da termal tesise dönüĢtürülen ev vb.

Burdur, Urfa, Adana, Mudanya, Safranbolu, Kastamonu, Tokat, Ürgüp, Kütahya gibi Ģehirlerdeki restore edilen tarihi binalar gösterilmekte.

1.6.1.7.4. Dördüncü Bölüm: GeçmiĢ YaĢıyor Mu?

YaĢayan GeçmiĢ belgeselinin, GeçmiĢ YaĢıyor mu? Ġsimli dördüncü bölümünün toplam süresi 27 dakika 27 saniyedir. Bu bölümde eski Ģehirlerimizin bugünkü durumlarının araĢtırılması, geleceğe bırakılabilecek kültür mirası eserler,

eski evlerin kullanım özellikleri, eski yapı restorasyonları, ayakta kalan eski Türk evleri ve bu evlerin yıkılma sebepleri üzerinde durulmakta. Ayrıca eski eserlerin korunması ve onarımı konusunda yetkililer ve evlerini kendi çabalarıyla onaran vatandaĢlarla da röportajlar yapılmıĢtır.

Dönemin Tokat Valisi olan rahmetli Recep Yazıcıoğlu, dönemin ġanlıurfa Belediye BaĢkanı Ġbrahim Halil Çelik, dönemin Kütahya Belediye BaĢkan Vekili Nuri Bozbay ile yapılan röportajlara yer verilmiĢtir.

Bu bölümde tarihi yaĢatan Ģehirlerin geleceğe uzattığı kültür köprüsünün sürekliliğinin sağlanabilmesi için, buralardaki gündelik hayatın devam ettirilmesi gerektiği vurgulanmakta.

Tarihi yapıların yerine o dönem çok yoğun bir Ģekilde yapılmaya baĢlanan apartmanlar eleĢtirilmekte. Eski güzellikleri verenlerin, yeni çirkinliklere sahip olabileceği belirtiliyor. Bu durum eskiciye eski eĢyalarını verip yerine plastik kalitesiz eĢyalar alanların üzerinden örnekle eleĢtirilmektedir.

Aynı tip evlerin yapılmasıyla Ģehirlerin karakteristik özelliklerinin bozulduğu, standart evler nedeniyle bütün Ģehirlerin aynılaĢtığı ifade diliyor.