YAġLILAR ĠÇĠN “EV” KAVRAMI

Son yıllarda sosyoloji, psikoloji, çevre psikolojisi, gerontoloji gibi farklı bilim alanlarında evin insan yaĢamını etkileyen fiziksel ve psikolojik boyutlarını irdeleyen çalıĢmaların önemli hale geldiği dikkat çekmektedir. Bu çalıĢmalarda araĢtırmacıların konut ve ev kavramları arasındaki anlam farkının ve evin insanlar için ne anlama geldiğinin sorgulandığı görülmektedir.

"Ev” sözcüğü bütünü ile anlamlar kümesini içermektedir. Ev en basit Ģekli ile! bireyleri fiziksel baskı ve zihinsel stresten koruyan bir barınak ve güvenli bir alan olarak tanımlanmaktadır. Ev, aile yaĢamı ve çocuklar ile birlikte düĢünülen, konforu ve rahatlığı

32

•yansıtan, kiĢisel alana sahip olma duygusunu tatmin eden, mahrem ve samimi duygular ile kiĢisel hakların kolaylıkla korunabildiği, enerjinin yenilendiği, diğer bir deyiĢle Ģarj edildiği ideal bir yaĢam alanıdır

Ev kelimesinin köklü ve devamlılığı olan bir anlamı vardır. Birey kendini rahat hissederek, mahrem ve samimi duygular ile kimliği ve özerkliği sorgulanmadan ait olma duygusunu ancak evinde yaĢayabilir. Bu nedenle sosyo "kültürel bir varlık olarak bireyin kimlik geliĢiminde “ev” adeta çiçekle bezenmiĢ bir yuva gibidir. Birey canlı olarak, güvende olma duygusunu (ontologicalsecurity) yaĢamında sağlayabilir (Erel, Bilgin, 1992:58)

Evde yaĢanan olaylar, güvende olma duygusunun içeriğini belirler. Aile Ģiddet, cinsel taciz ya da' özellikle yaĢlıların ihmali gibi olumsuz yaĢ deneyimleri bireyin kendisine ve yakın çevresine olan güvenini azaltır. Diğer yandan, evde diğer aile bireyleri ve akrabalar ile birlikte Ģekilleri destekleyici, sevgi dolu, tatmin edici ve mutlu bir yaĢam biçimi bireyde uygun bir yerde yaĢıyor olma ve bir eve ait olma düĢüncesini oluĢturur. Bu duygusal güvenliğin esası olarak görülmektedir

Günümüze değin birçok araĢtırmada, insanların çevrelerine yükledik: anlamların içeriği belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Evin kültürlerarası tanımı: belirlendiği bir çalıĢmada, bir barınak olarak evin yapısı ve anlamı ile il farklı kavramsal yaklaĢımlar irdelenmiĢtir. Evi ürün, iĢlem, fonksiyon, 5 davranıĢ seti, toprak, mahremiyet ve bireyin çok yönlü olarak var olabildiği mekân olarak tanımlanmıĢtır. Diğer bir çalıĢmada, “Ev” altı farklı boyu anlamlandırılmıĢtır. Bu boyutlar;

* Merkeziyetçilik, köklü olma ve alana bağlılık * Devamlılık, birlik ve düzen

* Mahremiyet, barınma, güvenlik ve sahip olma * Bireysel kimlik ve toplumsal cinsiyet farklılıkları * Sosyal iliĢkiler ve aile iliĢkileri

* Sosyo-kültürel yapı olarak açılanmaktadır

Daha geniĢ anlamı ile ev; birey için önemli ve özerk olan fiziksel alan, evle il günlük yaĢamın düzenlenmesi, yaĢam biçiminin belirlenmesi yorumlanmasını sağlayan kavramsal bir sistem, bireyin toplum ile bağ sağlayan iĢlevsel birmekan olarak tanımlanmaktadır.

Bu tanım bazı araĢtırmacılar tarafından evin kültürel ve psikolojik önem yansıtmadığı için eleĢtirilmektedir. Ev kavramının tüm yönleri tanımlanmasındaki güçlük nedeni ile ev bir soğana benzetilmektedir. DıĢarıdan bakıldığında basit görünür, ancak bu görüntü yanıltıcıdır ve soğanın birçok katı vardır. Parçalara ayırarak kesildiğinde, kabuk ayrılır ve orijinal görüntü açığa çıkar. Her kat ayrı ayrı tanımlandığında ise bütünü görmek güçtür. Bütünü

33

görebilmek için katların Ģeffaf olması gerekir

Günümüze değin açıklanan tüm ev tanımları dikkate alındığında; bireyle evin anlamına iliĢkin tepki ve algılamalarını içeren davranıĢsal belirleyici bazı sembolik ve mecazi kavramlar ile ifade edilmiĢtir.

Bu kavramlar aĢağıdaki gibi sıralanabilir:

• Saldırı,

• Uyanık ve dikkatli olma, • Değer verme, • Tutum, • DavranıĢ, • Ġnanç, • Algılama, • AlıĢkanlık, • TeĢebbüs, • Konfor, • ÇalıĢma, • Bilinç, • Sınırlılık, • Devamlılık, • Kontrol, • BaĢa çıkma, • Yaratıcılık duygusu, • Yorgunluk, • Eskime,

• Ġlaç yönelimli olma, • Yardımseverlik, • Bağımlılık, • DüĢünceler, • Motivasyon • Mahremiyet, • YaĢam kalitesi,

• Saygı (Erel , Bilgin, 1992:62)

34

olma ve bağımlılığı azaltmak için evlerini değiĢtirmek istemezler. Evde yaĢanan duygusal yoğunluk, alıĢkanlıklar, güç ve yetenek kaybının yarattığı korku nedeni ile de yaĢlı bireylerin bir hastane ya da kurumda yaĢamak yerine evde kalma istekleri artar. Aile bireylerinin bir arada paylaĢtıkları özel anılar, olaylar ve yaĢam deneyimleri yaĢlılar için evin anlamım belirlemektedir. Çünkü evin anlamı belirli yaĢam dönemlerindeki değiĢimler ile karakterize edilmekte, yaĢlılar için evde geçen uzun yıllar, anılar ve deneyimler de bu açıdan önem taĢımaktadır

Ev, tüm yaĢ grupları için bir aile ortamı yaratan, fiziksel ve zihinsel bağımsızlık sağlayan, ayrıca toplum yaĢamının tüm boyutlarını ve her türlü arkadaĢlık iliĢkilerini kapsayan bir ortamdır. Ancak yaĢlıların konut ihtiyaçları herhangi bir yaĢ grubunun ihtiyacından tamamen farklıdır (Kalınkara ve Gönen 1992).

YaĢlılıkta temel ihtiyaçlardan biri olan güvenlik ve korunma ihtiyacını karĢılayan, akraba ve arkadaĢlık iliĢkileri ile bazı boĢ zaman aktivitelerinin gerçekleĢtirilmesinde odak noktası olan ev, fiziksel sağlığın ve psikolojik refahın sürdürülmesine katkıda bulunur. YaĢlılar, yaĢamlarının önemli bir bölümünü geçirdikleri ve zengin bireysel deneyimler edindikleri evlerinden anılarına bağlı oldukları için ve çoğunlukla psikolojik nedenler ile ayrılmak istemezler. Gerçekte, destekleyici ve sevgi dolu iliĢkilerin yaĢandığı, güvenlik, ait olma ve kendini gerçekleĢtirme gibi psikolojik ihtiyaçların tatmin edici Ģekilde karĢılandığı evler, yaĢlılar için duygusal refahın da esasını oluĢturmaktadır.

Evin yaĢlılar için enerji verme, uyarıcı olma, dinlendirme, öz-saygıyı ve sosyal statüyü simgeleme gibi önemli iĢlevleri vardır. Bireylerin gerçekleĢtirmek istedikleri aktiviteler için ihtiyaç duydukları araç ve ekipmanları yaĢadıkları ev sağlayabilir. Bunlar bir evin objektif yönlerini içerir. Ancak yaĢamın nesnel gerçekleri ve ev içinde yaĢanan duygusal olaylar birbirine karıĢmaktadır. Diğer bir deyiĢle, evin kendisi fiziksel bir alan olmasına karĢın, insan yaĢamını daha çok psikolojik ve duygusal açıdan etkilemektedir (Erel , Bilgin, 1992:65)

Bu nedenle, yaĢlılıkta evin anlamını belirlemeye yönelik birçok çalıĢmada sosyal ve çevresel gerontoloji yaklaĢımları bir arada kullanılmaktadır

YaĢlılar için evin anlamını, evde yaĢanılan süre, taĢınmaya yönelik genel tutumlar, birey için evin özel önemi gibi faktörler belirlemektedir. Evin önemini artıran iki öge ise; yaĢlının yaĢamındaki iliĢkiler ve önemli olaylar ile açıklanabilen “sembolik” öge ve aktivitelerin kolaylaĢması ile uyum olarak ifade edilen “uygulanabilirlik" öğesi olarak belirtilmektedir. Örneğin; hastalığının son dönemini evde geçirerek eĢini kaybeden yaĢlı bir' kadının yaĢadığı bu deneyim, evine bağlılığını ve duygusal yoğunluğunu artırmaktadır.

35 1.5.1. Çevresel Gerontoloji

Uzun süre aynı evde yaĢayan yaĢlılar için komĢuların tanımaları, yerleĢim yeri ile ilgili bildikleri haritanın zihinlerinde yerleĢik olması güven oluĢturmaktadır. Bu anlamda ev zaman ve yer açısından yaĢlının uyumu için dayanak noktasıdır. Çünkü alıĢveriĢ yapma, günlük iĢlerin yürütülmesi ile ilgili yakın arkadaĢların ve komĢuların sağladığı toplumsal destek yaĢlının yaĢamını sürdürebilmesi açısından önemlidir

Evin hoĢ ve konforlu yönleri, oturulan alanın özellikleri, bu alanda gerçekleĢtirilen aktiviteler gibi fiziksel deneyimlerin yanısıra yaĢlılar için evde sanan sosyal iliĢkiler, duygular ve düĢüncelerin de önemli olduğu bilinmelidir. Bunun için yaklaĢık ¼‟ü bağımlı olarak yaĢamını sürdüren 65 yaĢ üstü yaĢlıların fiziksel ihtiyaçlarının belirlenmesi kadar, birey -çevre uyumunu ve yaĢlının çevresi ile daha iyi bütünleĢmesini sağlayacak bir evin ekolojik anlamının yaĢlı açısından öneminin de kavranması gereklidir.

Bu açıdan aile bireylerinin yaĢlı ebeveynlerinin oturacakları eve karar verme sürecinde fiziksel koĢulların yanısıra psikolojik faktörleri de dikkate almaları önemlidir. Psikolojik faktörler yaĢlılar için yeteli ve tatmin edici bir en çevresinin oluĢturulmasına ve böylece yaĢam kalitesi ve refah düzeylerinin iyileĢtirilmesine katkıda bulunur. (Ġmamoğlu E, Ġmamoğlu v., 1998: 242)

Bu nedenle, günlük yaĢamda birçok aile, yaĢlı ebeveynleri için uygun bir ev seçme ya da mevcut ev koĢullarını iyileĢtirme konusu ile karĢı karĢıya kalmaktadırlar. YaĢlıların psikolojik ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların karĢılanmasında evin önemine iliĢkin bilgi ailelerin karar verme sürecini destekler, Bu bilgi, yaĢlıların fiziksel ve ekonomik ihtiyaçları ile birlikte psikolojik ihtiyaçlarım da karĢılayabilecek bir eve karar vermede çocuklara ve akrabalara yardımcı olur. Evin psikolojik boyutlarını belirlemek amacı ile yapılan araĢtırmalarda, psikolojik ihtiyaçlar; kendim gerçekleĢtirme, fiziksel bakım ve güvenlik, barınma, sosyal etkileĢim, duygusal refah, denge, düzen, bağımsızlık ve özgürlük ihtiyacı olarak açıklanmaktadır. (Ġmamoğlu E, Ġmamoğlu v., 1998: 243)

Evin anlamını yaĢlıların ihtiyaçlarını dikkate alarak irdeleyen farklı yaklaĢımlar kavramsal bir çerçeve olarak ġekil‟de gösterilmiĢtir.

36

ġekil 4:Evin anlamını yaĢlıların ihtiyaçlarına göre yaklaĢımları

Maslow’ıuı Ġhtiyaçlar HiyerarĢisi Teorisi Nevvark ve Thompson’un Evin katkıları teorisi Havward'm Ev" Kavramının boyutları Wedin'm Evin Sosyal ve Psikolojik yönleri Perritt ve ArkadaĢlarının tanımladıkları Boyutlar Psikolojik

Ġhtiyaçlar DıĢ Çevreden Korunma Temel Aktivite

Emniyet ve Güvenliği teĢvik etme Fiziksel bakım ve güvenlik Emniyet ve güvenlik ihtiyacı Yiyecekleri ve geleneksel objeleri depolama Çocukluktaki ov, gizlilik ve barınmanın devamı Destekleme _Denge (Sağlamlılık) barınma Sosyal

Ġhtiyaçlar Aile bireyleri ve arkadaĢları- ile etkileĢim

Samimi bireyler ile sosyal iletiĢim ağı Ev dizaynı ile iletiĢim ve gizlilik Sosyal etkileĢim Öz_ saygı ve ego ihtiyaçları Bireysel imajı

zenginleĢtirme Bireysel _kimlik

Oz - Saygıyı

güçlendirme Duygusal refah Kendini

GerçekleĢtirme ihtiyacı

Bireyler yada grupların ilgileri ve hobileri ile uğraĢması KiĢisel alan ve fiziksel yapı Yaratıcılığı Güçlendirme Bağımsızlık ve özgürlük güzellik ve düzen kendini gerçekleĢtirme