Sosyal Politika Açısından YaĢlılık

YaĢlanma, çeĢitli disiplinlerin konusu olduğu gibi, sosyal politikanın da bir konusudur. YaĢamını ayrı sürdürmek zorunda kalan yaĢlı ise yaĢlanmanın yarattığı sorunlarla mücadele de çevresinden beklediği desteği eskiden olduğu ölçüde bulamamaktadır.

Günümüz toplumlarında ailenin, sosyal güvenlik iĢlevini yitirmesi ile birlikte sosyal politika uygulamaları önem kazanmaktadır.Sosyal değiĢimle birlikte yalnız yaĢayan yaĢlı bireylerin sayısının ve ortalama yaĢam süresinin artması, bu konu ile ilgili önlemlerin alınması ve destek sistemlerinin artırılması gereksinimini gündeme getirmektedir.

YaĢlı nüfusun artıĢı, doğal olarak hem yaĢlılık, malullük ve ölüm sigortalarından yararlananları hem de yapılacak yardımları çoğaltmaktadır. YaĢlılara yönelik sosyal politikaların önce, ölüm oranlan ve doğum oranları düĢük, geliĢmiĢ olan ülkelerde iĢlerlik kazanmaya baĢlaması da, demografik değiĢim ile yaĢlılara yönelik politikalar arasındaki bağlantıyı doğrulamaktadır. (Altan, 2006: 275)

Sosyal boyutuyla yaĢlılar politikasının kapsamı çok geniĢtir. ÇalıĢma hayatı, sağlık, bakıma muhtaçlık, iskân, toplumsal yapı içerisinde yaĢlıların sosyo-kültürel konumu, serbest zamanın değerlendirilmesi ve eğitim gibi temel sosyal konular ve haklar yaĢlılar politikasını kapsamaktadır.

54

bulunmaktadır. Bu nedenler; nüfus yapısındaki değiĢim, sosyal güvenlik istemlerindeki geliĢme, aile yapısındaki değiĢim, ekonomik nedenler, insancıl nedenler, demokratik yönetimlerin yaygınlaĢması ve sosyal hukuk devleti ilkesinin benimsenmesi olarak sıralanabilir.

YaĢlılığın önemli bir sorun olması ile birlikte, yaĢlı haklarına iliĢkin metinler uluslararası belgelerde de yer almaya baĢlamıĢtır. Bu çerçevede; BM, Kopenhag Toplumsal Kalkınma Deklarasyonu (1995); günümüzde yaĢlıların toplumsal dıĢlanma, yoksulluk ve marjinalleĢme karĢısında korumasız bırakıldıklarını vurgulayarak, daha iyi yaĢama olanaklarına kavuĢturulmalarının ve kendilerine sosyal koruma sağlayacak politikaların oluĢturulup uygulanmasının ve kendilerine sosyal koruma sağlayacak politikaların oluĢturulup uygulanmasının gerekliliğini dile getirmiĢtir.

Avrupa Konseyi‟nin kabul ettiği Avrupa Sosyal ġartı ise, yaĢlıların bakımı gözetimi ve koruma gereksiniminin yaĢlıların korunma hakkını temel bir hak kabul ederek vurgulamıĢtır. Avrupa Birliği Temel Haklar Yasa Tasarısı‟nın “yaĢlıların hakları” baĢlığını taĢıyan 25‟inci maddesi de “Birlik, yaĢlı insanların onurlu ve bağımsız bir hayat sürmek ve toplumsal ve kültürel yaĢama katılmak hakkını tanır ve buna saygı gösterir” demektedir. (Altan, 2006: 279)

YaĢlanma 2002 Uluslararası Eylem Planı (International Plan of Action on Ageing, 2002) Dünya Sağlık Örgütü Uzmanlarının 12 Nisan 2002‟de yaptıkları toplantı sonucunda hazırlanmıĢ bir rapordur. YaĢlanma 2002 Uluslararası Eylem Planında yaĢlıların tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden yararlanması temel alınarak, eylem önerileri;

• YaĢlılıkta sağlık ve iyi olma durumunun arttırılması, • YaĢlılar ve kalkınma,

• YaĢlılara güvenli, kolaylaĢtırıcı destekleyici çevre koĢullarının sağlanması olarak üç konuda toplanmıĢtır.

Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) ise, konuya daha çok sosyal güvenlik hakkı ve uygulamaları çerçevesinde yaklaĢmaktadır. YaĢlılar çalıĢma yaĢamı içinde büyük ölçüde yer almadığından ILO‟nun sözleĢme ve tavsiye niteliğindeki kararlarına doğrudan konu olmamıĢlardır. Ancak, bu durumun yaĢlılara yönelik ayrımcılık olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Zira yaĢlılar çalıĢma hayatı açısından dezavantajlı konuma sahiptirler.(Altan, 2006: 280)

Uluslararası sosyal politika kaynaklarında; yaĢlıların bakımı, gözetilmeleri ile korunmalarının önemi ve gereği ortaya konulmuĢ olmakla birlikte, uygulamalar daha çok

55

ulusal sosyal politikalara bırakılmıĢtır “Sosyal devlet” Anayasamızda devletin temel özelliği olarak belirtilmiĢtir. “Sosyal devlet, genel olarak vatandaĢların sosyal durumlarını iyileĢtirmeyi, onlara belirli bir yaĢayıĢ düzeni sağlamayı, onları sosyal güvenliğe kavuĢturmayı kendisi için ödev bilen devlettir.” (Gözübüyük, 1997: 148)

Ayrıca, Anayasamızın 61‟inci maddesinde sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler sayılırken, “YaĢlılar devletçe korunur” ve “YaĢlılara devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir” hükümleri yer almaktadır. Bu hükümler esasen, yaĢlılara yönelik sosyal politikaların dayanağını oluĢturması açısından önem taĢımaktadır. ÇeĢitli kanunlarda yaĢlılara yönelik hangi hizmetlerin sunulacağı belirlenmiĢtir.

Sosyal politikalar açısından, kalkınma planlarındaki düzenlemeler önem teĢkil etmektedir. 7. BeĢ Yıllık Kalkınma Planında günümüzde ailelerin bazı fonksiyonlarını devralmıĢ kuramların hizmetlerine duyulan ihtiyacın arttığından, yaĢlı bireylerin bakım konularında ailenin eğitilerek desteklenmesinin sağlanacağından, birinci basamak hizmetlerinin güçlendirilerek yaĢlı sağlığı, evde bakım hizmetleri gibi bir dizi hizmete yönelik programlar geliĢtirileceğinden söz edilmektedir.

Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı‟nda (2001-2005) ise, “Ülkemizin sosyo- ekonomik geliĢmesine paralel olarak geliĢme gösteren sanayileĢme, kentleĢme ve aile yapısında meydana gelen değiĢmeler ve 60 ve üstü yaĢ grubunda yavaĢ da olsa görülmeye baĢlayan nüfus artıĢı, huzurevi ve yaĢlı dayanıĢma merkezlerinin açılmasını, bu kesime yönelik bakım ve iyileĢtirme hizmetlerinin arttırılarak sürdürülmesi ihtiyacının önemini ortaya koymaktadır” ifadesine yer verilmiĢtir. (Altan, 2006: 281)

Son kalkınma planı olan 9. kalkınma planında (2007-2013) ise; kadınlar, çocuklar, yaĢlılar, özürlüler ve kente göç edenler baĢta olmak üzere, yoksulluk riskiyle karĢı karĢıya olanlara yönelik eğitim, kültür ve sağlık gibi hizmetlerin artırılması ihtiyacının devam ettiği belirtilmiĢtir. Ayrıca, “ülkemizde yaĢlı nüfusta gözlenen artıĢ ve aile yapısının değiĢime uğraması gibi nedenlerin, yaĢlı kesime götürülecek hizmetlerin Önemini artırdığı” vurgulanmıĢtır. Bu çerçevede, yaĢlılara yönelik olarak evde bakım hizmeti desteklenecek, kurumsal bakım konusunda ise huzurevlerinin sayısı ve kalitesi artırılması bir hedef olarak yer almaktadır. (Altan, 2006: 281-282)

Sosyal politikalar açısından yaĢlılığa bakıldığında, sosyal devlet olmanın gereği olarak birtakım kanuni düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. Bu düzenlemeler, yaĢlı hakları bakımından son derece önemli düzenlemelerdir. Ayrıca planlamalarda, yaĢlılara yönelik metinlere yer verildiği görülmektedir. Ancak tüm bu önlemlere karĢın, politikaların ne ölçüde uygulamalara yansıdığı ve baĢarıya ulaĢtığı tartıĢmalıdır.

56

1.7.2. YaĢlılıkta Mekân, Demografi, Aile, KuĢaklararası DayanıĢma ve ÇatıĢmalar,