Malzeme taşıma makinalarıyla birlikte kullanılan yardımcı donatım şunları içerir: Yükleme hazneleri; dağı-tım ve yönlendirme olukları (sütler) ve boruları ile dökme yüklerde ığırlık ya da hacim, parça mallarda ise sayı esasına dayalı olarak taşınan yüklerin miktarını ölçmeye ve harman (paçal) yapmaya yarayan düzenekler. Yükle-me haznelerinin Yükle-mekanik donatımı kapaklar ile besleyicilerden Yükle-meydana gelir.
Yükleme Hazneleri (Bunkerler) ve Mekanik Donatımı 1. Yükleme Hazneleri (Hoppers)
Yükleme hazneleri (bunker, silo vb. gibi çeşitli adlarla da anılırlar) dökme malzemeden belli bir miktarını, sonraki yükleme işlemi için geçici olarak depolayan büyük kaplardır.
Malzemelerin ara iletimini sağlayan ve malzeme akışını düzenleyen küçük kapasiteli haznelere honi de denir.
Dökme mallar haznelere değişik türdeki götürme makinalanndan, arabalardan, demiryolu vagonlanndan ve motorlu arabalardan (lorilerden) ya da doğrudan doğruya üretimi yapan makinalardan yüklenirler.
Yükleme hazneleri genellikle dip taraflardaki kapaklardan çeşitli götürme makinalarına (götürücüler, yüksek götürücüler ve tekerlekli taşıma araçlan) ya da işleme makinalanna (kanştıncılar, değirmenler, sınıflandırma ma-kinaları, briket presleri, kireç fırınlan, kimyasal süreç birimleri, kazan külhanları, vb.) mal boşaltırlar. Bazı du-rumlarda hazneler, kıskaçlı vinçler (clamshell) gibi özel araçlarla tepeden boşaltılırlar.
7-25
MALZEME İLETİM DÜZENEKLERİ
Üretim ve taşıma çevriminde iş gören ara depolama hazneleri, çeşitli bağımsız taşıma ve işleme donatımının çalışmasını mümkün olduğu kadar birbirine az bağımlı duruma getirirler. Değişik peryodlarla çalışan, yani aynı vardiya içinde ya da değişik sayıdaki vardiya boyunca çalışma sureleri farklı olan birbirine karşılıklı bağlı maki-nalann; ya da bazı düzenlerin sürekli (örneğin, götürücüler, havalı ya da hidrolik taşıma donanımlan), bazılannın ise kesikli olarak çalıştığı ve büyük ya da küçük parti (batch) malzemeyi alan ya da veren diğer götürücülerin bu-lunduğu durumlarda (ray üzerinde hareket eden ya da tekerlekli taşıma donatımı) ara depolama zorunlu olur. Ba-ğımsız makinaların çalıştığı basamak ve onların verimi, sistemdeki haznelerin hacmini ve konumunu belirler.
Makinâların genel işletme düzeninden sapması ne kadar büyük ve birim zamana karşılık olan üretim kapasite-leri ne kadar yüksek olursa, haznekapasite-lerin gerekli hacmi de o kadar büyük olur.
0 B s sa-OLt
Şekil. 30- Hazne hacmini belirlemek için kullanılan grafik
Yukardaki durumu açıklamak için bir örnek verelim: Hazneye 8 saatlik vardiya boyunca 4 defada, yani saat 0 dan başlayarak her 2 saatte bir kez. 100 ton malzemenin yüklendiğini (Şekil. 30 da basamaklı O A çizgisi) ve saat 1 den başlayarak sürekli biçimde boşaltıldığını (BC eğimli çizgisi) varsayalım. Bu durumda, bu iki çizgi arasın-daki en uzun RD ordinatı en az (minimum) hazne kapasitesini belirler; hazne hacmi 150 ton olacaktır. Taralı ala-nın ordinatları, tüm vardiya boyunca hazneye yüklenen toplam malzeme miktarını verir.
Birkaç tipik hazne biçimi Şekil. 31 de verilmiştir. Bir hazne, genellikle düşey duvarlı prizma ya da silindir bi-çiminde bir üst bölüm ile bir ya da daha çok sayıda çıkış ağzına doğru daralan alt bölümden meydana gelir. Alt bölüm bir kesik piramit, koni ya da kama (prizmatik ya da parabolik) biçimde olabilir. Hazne oldukça sığ ise üst-teki prizmatik ya da silindirik bölüm bulunmayabilir.
Şekil. 31- Tipik hazne biçimleri
a- Karma hazneler; 1) prizma ve kesik piramit; 2) silindir ve kesik koni; 3) prizma ve kesik kama; 4) prizma ve kesik parabolik kama; b- Normal tekneler 5) kesik piramit; 6) kesik koni; 7) kesik kama; 8) parabolik kesik kama 7-26
MALZEME İLETİM DÜZENEKLERİ
Hazne Kapakları : Hazne kapaklan, haznelerin çıkış deliklerini açıp kapamaya ve boşaltılan dökme malze-menin akışını ayarlamaya yararlar.
Hazne kapakları elle, elektrik motoruyla mekanik olarak ya da bir hava silindiriyle hareket ettirilebilirler. Bu sonuncusu daha basit bir tasanın olup kontrolü kolaydır. Bütün türlerde uzaktan kumanda mümkündür. Uzaktan kumanda, özellikle elle kumandanın büyük çabayı gerektirdiği büyük ve ağır parçalı malzemeler için yapılan büyük boyutlu kapaklarda istenir.
Kapaklı boşaltma deliğinin boyutları, dökme malzemenin parça boyutuna, akıcılık derecesine ve jstenert ile-tim kapasitesine bağlıdır. Aşağıda verilen amprik formül kare kesitli çıkış deliğinin en küçük kenar ölçüsünü be-lirlemekte kullanılır.
b = k (80 + u'm a k s) tgcp mm Burada,
k = ampirik katsayı (sınıflandırılmış dökme malzeme için k = 2,6 ve sınıflandırılmamış dökme malzeme için 2,4)
a'maks = cn büyük parçanın ölçüsü, mm
(p = stalik şev açısı.
Eğer boşaltma deliği dayiresel ise çap yukarda belirlenen b değerinden küçük olmamalıda", dik dörtgen ise küçük kenar 0,75 - 1,5 b den küçük olmamalıdır.
Deney büyük parçalı malzemeler için, bir karesel boşaltma deliğinde bir kenarın a'malcs ölçüsünün 4-5 katın-dan küçük olmaması gerektiğini göstermekledir. Aynı zamanda boşaltma deliği kapak boyutlarını küçük tutmak ve çok miktarda malzemenin birden boşalmasını önlemek için, fazla büyük ölçüde de olmamalıdır. Ağır kapakla-rın taşınması güçtür.
Çalışma ilkelerine göre hazne kapaklan üç ana gruba ayrılırlar: (1) sürgülü kapaklar; (2) oluklu kapaklar ve (3) dönel kapaklar.
Basit bir sürgülü kapak, yuvası içinde kayan bir düz kapaktır (Şekil. 32a ve b). Elle çalışan bir kremayer ya da mafsal düzeneğiyle kumanda edilir, az yer kaplar ve basittir. Bu tür kapakların bir dizi sakıncası vardır: yuva-lardaki direnç kapağı çalıştırmayı güçleştirir, kapak kapalı iken malzeme parçalan kama etkisi yaparak sıkışırlar.
Bu nedenlerle basit sürgülü kapaklar başlıca küçük-parçalı ve kolay akışlı malzemeler için ve kapağın sık sık açı-lıp kapanmadığı durumlarda kullanılırlar.
Paletli ya da tırtıllı-kayış kapak (Şekil. 32c). sürgülü kapağın bir almaşığıdır. Bu, kauçuklu sonsuz bir götürü-cü kayışı olup bir tarafı boşaltma deliğinin (A noktası) ve küçük yarıçaplı iki kasnak ile avara makaralı bir hare-ketli şasinin kenarına bağlanmıştır. Şasi bir yana ya da diğer yana hareket ettiğine göre, kayış makara üzerinde gider ve kapağı açar ya da kapar. Malzeme üzerinde kayışın kayma sürtünmesi yoktur.
Oluklu kapak (Şekil. 32d), boşaltma deliğine menteşeli olarak bağlanmış bir oluktan meydana gelir. Oluk al-çaltıldığı zaman, malzemeyi boşaltma deliğinden dışarı doğru yönlendirir, yükseltildiğinde ise akışı keser. Oluklu kapaklar, malzeme akışının ayarlanmasını sağlayarak sıkışmayı önlerler. Ancak, bunların büyük yüksekliği önemli bir sakıncadır.
7-27
m
MALZEME İLETÎM DÜZENEKLERİ
Dönel (pivoted) kapak (Şekil. 32 e-i) silindirik bir (a) yüzeyine sahip olup açılıp kapanırken yatay ekseni çev-resinde döner. Sürgülü kapaklarla karşılaştırıldığında, dönme eksenindeki sürtünme ihmal edilirse, yuvalardaki sürtünmenin ortadan kalkmış olması üstünlüğü vardır. Bu nedenle, sürgülü kapaklara göre daha küçük kuvvetle açılıp kapanırlar. Yatay çıkış (boşaltma) delikleri için tek parçalı (Şekil. 32 e) ya da ortadan açılan iki parçalı (Şekil. 32 f) olabilirler. Eğimli boşaltma deliklerine takıldıktan zaman (Şekil. 32 g ve h), kapak yukarı ya da aşağı doğru açılabilir. İlk türde (Şekil. 32 g) malzeme akışı kapağın yukarı doğru kalkma miktarı ile ayarlanır. Bu tasarımın bir sakıncası malzeme parçalarının kapak kapatılırken kama biçiminde sıkışabilmeleridir. İkinci tür ka-pakta (Şekil. 32 h) yukardaki sakınca yoktur. Ancak, kapağın tam açılmamış durumu bir engel meydana getirdi-ğinden, malzeme akışı ayarlanamaz.
Büyük-parçah malzemeler için bir ikili dönel kapak (Şekil. 32 i) kullanılabilir. Bu, sıkışmayı önler ve malze-me akışını ayarlamayı mümkün kılar. Kapak açıkken, alt dilim tam açılır ve malzemalze-me akışı üst dilimin yukarı doğru kalkma miktarıyla ayarlanır. Kapağı kapatmak için üst dilim kısmen aşağı indirilir ve bu sırada, boşaltma deliğinden fazla malzeme akışını önleyen bir engel görevi yapmak üzere, alt dilim yukan kalkar.
Parmakh-kapak (Şekil. 32 j), dönel kapağın bir almaşığıdır. Bu kapak, eğilmiş ve uçları sivriltilmiş ağır çu-buklardan (parmaklar) meydana gelir. Parmaklardan herbiri bir zincirle asılıdır. Azaltıldıkları zaman parmaklar akan malzemenin içine kolayca girerler. Akışı engeller, sonra da keserler. Yukan doğru kalkış hareketi bir hava silindiri yardımıyla olur. Önce malzemenin içinde en derine girmiş olan parmak, sonra geriye kalanların hepsi birden.
Şekil. 32- Hazne kapakları
a- yatay sürgülü kapak; b- düşey sürgülü kapak; c- tırtıllı kayış kapak; d- oluklu kapak; e- dönel kapak; f- çift-döne] kapak g- yukan doğru açılan eğik dönel kapak; h- aşağı doğru açılan eğik dönel kapak; i- ikili dönel kapak; j- parmaklı kapak.
3. Besleyiciler: Kapaklar genellikle dökme malzemenin partiler halinde kamyonlara, yer düzeyindeki ya da yüksekteki arabalara, vb. boşaltılmasınayararlar. Malzemenin sürekli ve düzgün biçimde götürücülere ya da sü-rekli çalışan süreç (process) donatımına yüklenmesi gerektiği zaman motorlu besleyiciler kullanılır.
Besleyiciler, bir yükleme haznesinin boşaltma ağzının yakınına yerleştirilen ve hazneyi boşaltmaya yanyan mekanik düzeneklerdir. Boşaltma yarı yanya ağırlıkla ve sürüklemeyle olur. Besleyiciler malzeme akışını kapak-lardan daha iyi ayarlarlar. Akış ya kapak durumlarını değiştirerek, yani çıkış kesitini küçültüp büyüterek ya da yükleme elemanının çalışma hızını değiştirerek (dönme ya da öteleme hareketinin hızı, titreşimlerin frekansı ve genliği, vb.) ayarlanır. Bu işlem, basamaklı ya da sonsuz değişken hız değiştirgeçleriyle, değişgen-hızh elektrik motorlarıyla, vb. yapılır.
Elektrik enerjisi kesildiği ya da motor durduğu zaman malzemenin ağırlıkla akışı durur ve bu durumda besle-yici bir kapak görevi yapar.
7-28
MALZEME ÎLETÎM DÜZENEKLERİ
Eğer hazne, sırayla çalışan birçok boşaltma deliğine sahipse, besleyiciler bazan arabayla taşınan türden yapı-lırlar ve bir çıkıştan diğerine götürülürler. Yarıklı hazneler için kullanılan özel besleyiciler (boşaltıcılar) daima hareketli türdendirler ve hazne boyunca belli bir alanda iş görürler.
Endüstride çeşitli türden besleyiciler kullanılır. Besleyici türü başlıca malzeme özelliklerine göre seçilir:
parça-boyutu, akıcılık, özgül ağırlık ve bir de istenen kapasite, hazne biçimi, vb.
Kayışlı, paletli, helezon ve titreşimli gibi bazı besleyici türleri (Şekil. 33), aynı addaki götürücülerin almaşık-larıdır. Götürücülere oranla daha kısa, daha büyük yük basınçlarına karşı olduklarından daha dayanıklı (çıkış deli-ği üzerindeki yük sütunu besleyiciye biner) yapılırlar. Götürücü türündeki besleyiciler, boşaltma kabı hazneden uzakta ise, uzun yapılabilirler.
Tablalı ve zincirli türden besleyiciler Şekil. 34 de gösterilmiştir. Malzeme taşıma makinalan arasında bunla-rın prototipleri yoktur ve malzemenin, tekne çıkışından doğrudan doğruya alıcıya boşaltılması için kullanılırlar.
Bir kayışlı besleyici yatay (Şekil. 33 a) ya da eğimli (Şekil. 33b) olabilir. Kayışlı besleyicileri normal kayışlı götürücülerden ayıran özellikler şunlardır: çalışma şeridi sabit bir hareket yolu üzerinde ya da daha sık bir maka-ra yatağı (adım 0,25-0,3 m) üzerinde gider; alt şeritte avamaka-ra makamaka-ralar yoktur; besleyici sabit eteklere sahiptir;
malzeme tekne ağzını yavaş terkettiği ve kayış üzerinde oldukça kalın bir tabaka oluşturduğu için, kayış hızı dü-şüktür (0,1-0,3 m/s). Kayışlı besleyiciler en çok taneli ve küçuk-parçalı ve daha seyrek olarak da orta-parçalı mal-zemeler için kullanılır. Bir akış-kontrol vanası kapasiteyi ayarlar. Hızlı kayış eskimesini önlemek için besleme düşüşü (sütü) malzemenin kayış üzerindeki aktif basıncını azaltacak biçimde yapılır.
Paletli besleyiciler (Şekil. 33c) de kayışlı besleyicilerde olduğu gibi, yatay ya da eğimli olabilirler. Bir paletli besleyicinin eğim açısı kayışlı besleyicininkinden daha büyüktür. Paletli besleyicilerde makaralar hareketli ya da sabit olabilirler. Sonuncu durumda makaralar eşit olmayan aralıklarla yerleştirilirler: hazne çıkışının altına rastla-yan alanda küçük adım (burada palet aktif yük basıncına karşıdır) ve diğer bölümlerde daha büyük adım.
Paletli götürücüler çoğunlukla ağır ve büyük-parçah malzemelerin ve ayrıca orta-parçalı malzemelerin taşın-masında kullanılırlar. Pekiştirilmiş bir hareket yoluna sahip özel tasarımlı paletli götürücüler çok büyük parçalar (örneğin çeneli konkasörlere yüklenen taş ya da cevher) malzemeler için kullanılırlar. Normal paletli besleyiciler geldiği gibi (tuvenan) ve sınıflandırılmış kömür, kireç taşı, cevher, vb. için kullanılırlar.
Kullanılan paletin türü malzemenin yapısına göre düz ya da ızgaralı, sabit ya da hareketli etekli (ağır tip) ola-bilir.
Palet hızı genellikle 0,05-0,25 m/s arasındadır. Düşük hızlar, düşük kapasiteler ve bu tür malzemeler için tekne boşaltma deliği büyük ve palet üzerinen binen yük sütunu ağır olduğundan ağır, büyük-parçalı malzemeler için kullanılır.
Paletli besleyiciler kuvvetli yapıda olup palet üzerindeki yüksek basınçlara için verirler (büyük-boyutlu şaltma delikleri için önemli). Ağır yük koşulları için güvenilir besleyicilerdir ve malzemeyi düzgün bir akışla bo-şaltırlar. Sakıncaları ise oldukça karmaşık olan tasarımları ve yüksek maliyete neden olan büyük ağırlıklarıdır.
Kayışlı ve paletli besleyicilerin taşıma kapasitesi ve gerekli güç, aynı türdeki götürücülere benzer yolla he-saplanır. Ancak, yukarda sayılan özellikler dikkate alınmalıdır.
7-29
il A MALZEME ÎLETÎM DÜZENEKLERİ
l " t A -A A A -A. I. ,
, İ l i
('i)
TT
g$) -~^~
İP
"iılt.'- '<
7-30
Şekil. 33- Götürücü türü besleyiciler
a) yatay kayıplı; b) eğimli kayışlı; c) paletli; (I) helezon; e) yatay salııııınlı;
1') eğimli salııııınlı; g) elektromanyetik salıııımlı-titreşimli
MALZEME D .ETİM DÜZENEKLERİ
Bir helezon (vidalı) besleyici (Şekil. 33d), bir buru içerisinde sürekli bir vidadır. Vida mili. burunun iki ucuna (dışarda) yerleştirilmiş yataklar üzerinde döner.
Helezon besleyiciler kırılma tehlikesi olmayan, pudra, taneli ve küçük-parçalı dökme malzemeler için kulla-nılırlar. Bir akış kontrol supabı kapasiteyi ayarlar.
Vidanın adımı genellikle helezon götürücülerinkiııden küçük ve vida bazan çift ağızlıdır. Vida çapı hesapla-nırken hazne yükleme verimi 0,8-0,9 alınır. Yüksek verim ara yatak olmamasından ileri gelir.
(a)
Şekil. 34- liesleyicikr
Bir salınındı besleyicide sabit yan etekli yatay (Şekil. 33e) ya da hafif eğimli (Şekil. 33 f) bir tabla bulunur.
Tabla genel olarak sabit makaralar üzerindedir ya da çubuklardan asılıdır. Tabla, bir krank düzeneği yardımıyla gidiş-geliş hareketi yapar.
Sahnımlı besleyicinin çaİışma ilkesi bir sahnıınlı götürücüden biraz ayrılır. Tabla ileri gittiği zaman (Şekil.
33 f ve e ye bakınız), malzeme sürtünmeyle iletilir ve bir miktar malzeme, hazneden, boşaltma deliğinin altında meydana gelen serbest hacmi doldurur. Tabla geriye hareket ettiğinde, boşaltma oluğunun arka duvarı malzeme-nin tablayı izlemesini önler ve bu nedenle, tablanın ön kenarı üzerinden taşar.
Bir salınımlı besleyicinin kapasitesi
Q = 60 Bhsn yy kN/sa diı\
Burada,
B = etekler arasındaki uzaklık (besleyici tablasının etkin genişliği), in;
h = akış-kontrol supabının alt kenarı ile tabla yüzeyi arasındaki uzaklık (yüzeye dikey normal boyunca), m:
s = tabla sıroku, m (genellikle 0.05-0,175 in);
n = dakikada slrok sayısı (genellikle 20-60);
y = salınımlı gülürücülerdeki yükleme verimine benzer düzeltme katsayısı (genellikle.
V = 0.65-0.70)
y = malzemenin yığma ağırlığı. kN/m3
Salınunlı besleyiciler orta ve küçük parça-boyullu malzemeler için kullanılırlar. Büyük-parçalı malzemeli.1' için kullanılan besleyiciler ise yüksek dayanımlı olarak tasarlanırlar. Besleyicinin kapasitesi bir akış-kontrol \.ı naşı ile ya da hızını değiştirerek ayarlanır. Basil tasarını ve düşük ilk yalının maliyeti, salınımlı besleyiciyi ç^k kullanılan bir besleme düzeneği yapmıştır.
Titreşimli besleyici (33 g) titreşimli yöıürücüniin bir almaMğı olup. çalışına ilkesi «ölürücüyü andırır. Pı;
bir üresini genliği (genellikle 1-3 nıiü • w \ '.:• .c!. ı,.ıv.^,,ı ;. i'i.ı .-Ui'laı ı lıvkaıısı ( M KM) l/dak \a kadar), ulu.1-;.,
MALZEME İLETÎM DÜZENEKLERİ
besleyiciler için ayırdedici özelliklerdir. Oluk çubuklardan asılmıştır ve yaylı çubuklarla desteklenir. Bir elektrik motoruyla ya da elektromagnetle çalıştınlu'. Titreşimli besleyiciler tercihan küçük-parçalı ve daha seyrek olarak da orta-parçalı malzemeler için kullanılırlar.
Tablalı besleyici (Şekil. 34a), motorla çalışan döner bir tabla ile onun üstüne asılı duran teleskopik bir ouktan meydana gelir. Oluk, dayiresel tekne çıkış deliğinin altında asılıdır ve tabla yüzeyine dokunmaz. Bir sıymcı, ka-yışlı götürücülerdeki pulluğa (dağıtıcı) benzer biçimde, tablanın üzerine düşen malzemeyi sıyırır.
Oluğun ve sayıncının durumlarını ayaılıyarak besleyici kapasitesini, geniş bir yelpaze içinde, duyarlı olarak kontrol etmek mümkündür. Ayrıca, bu besleyiciler helezon besleyicilerde olduğu gibi, malzemeyi sıkıştırmazlar.
Tablalı besleyiciler en çok pudra, küçük ve orla-purçalı malzemeler için kullanılırlar.
Besleyicinin kapasitesi aşağıdaki denklemden hesaplanıl'. Burada, F = götürülen tabakanın alanı ve v = bu ta-bakanın ağırlık merkezinin hızı. Malzemenin şev açısının 45°, sıyıııcının oluğa kadar vardığını ve yank yüksekli-ğinin h(m) olduğunu varsayalım. Bu durumda malzeme akımının kesiti
M
ve akımın ağırlık merkezinin yarıçapı
Burada, D = oluk iç çapıdır.
Tabla, malzemeyi santıifüj kuvvet etkisiyle tabladan fırlatmaya yetmeyecek bir n(d/dak) hızıyla döner. Bu, şu durumda olur:
f = parçacıkların tabla üzerindeki sürtünme katsayısı.
Buradan, n < 30 -1/ — d/dak elde edilir.
V R
Düşüler (Sütler)
1. Besleme Düşülen ve Boruları
Eğik besleme düşülen ve boruları bir yükü ağıılıkla-götürme makinalarına, hazne bölümlerine, süreç donanı-mına, vb. boşaltır. Düşülerin ve boruların eğim açısı, malzemenin kendi ağırlığıyla ve engelsiz akışını sağlamaya yeterli büyüklükte olmalı; ancak, çığ biçiminde yuvarlanmasına izin vermeyecek sınırın içinde kalmalıdır.
Eğer G ağırlığındaki bir yük aşağı doğru eğimli ve uzunluğu 1, yüksekliği h olan bir düşüde f sürtünme katsa-yısı ile kayıyorsa ve eğim açısı P (lı = Isiııfi), yükün ilk hızı Vj, son hızı vs ise, yükün ağırlık kuvvetinin yaptığı Gh işi, sürtünme kuvvetinin işi ile kinetik enerjideki artış toplamına eşittir.
Gh = GlfcosP +G(v? - v?)
tsP=- 2ghf 2gh + v? - vj
İlk hız verilmiş ve son hız belirlenmiş ise (genellikle 1,5-2 m/s yi geçmemek üzere), gerekli P eğim açısı he-saplanır. v( = vs, yani hareket düzgün ise tgP = f olur.
7-32
İI.J21
MALZEME İLETİM DÜZENEKLERİ
Düşüler eğimli oluklar biçiminde ve dikdörtgen ya da dayiresel kesitli olarak yapılırlar ve aşındırıcı malzeme-leri taşımak üzere tasarlanmışlarsa çelik, dökme demir ya da dayanıklı cam tuğlası ile kaplanırlar.
Tozlu malzemeler için kullanhan bir düşü dayiresel ya da dikdörtgen kesitli bir boru biçimindedir.
Tek bir döner (swinging) borudan (Şekil. 35 a) ya da birbirine mafsallı iki döner borudan (Şekil. 35 b) oluşan böyle bir düzenek malzemeyi bir dayire çemberi üzerindeki istenen noktaya dağıtabilir. Dayiresel dağıtım alanı-nın minimum yarıçapı, iki borunun yarıçapları farkına; maksimum yarıçap ise iki borunun yarıçapları toplamına eşittir. Çember içindeki herhangi bir noktaya mal verebilmek için, iki borunun eşit yançaplı olması zorunludur.
Şekil. 35- Döner borulu düşüler 2. Basamaklı ve Helisel (Salyangoz) Düşüler
Basamaklı ve helisel (Şekil. 36). ağırlıkla inen düşey yükleri azaltmakta kullanılırlar. Yükün iniş hızını ya-vaşlatır ve aşağıya bir çarpma şeklinde inmesini önlerler. Dökme malzemeler için kullanılan bir basamaklı düşü (Şekil. 36 a) kare kesitli düşey bir borudur. Bu borunun içinde şaşırtmalı olarak yerleştirilmiş küçük raflar vardır.
Malzeme raftan geçerek, düşmeden, aşağıya iner. Rafları örten malzeme tabakası onları hızlı aşınmaya karşı korur.
Şekil. 36- Basamaklı ve helisel dUşüier
7-33
Şekil. 37- Kırılgan malzemeler için basamaklı düşü Şekil. 38- Kırılgan malzemeler için helisel düşü Şekil. 39- Bir boru içindeki helisel düşü
MALZEME ÎLETÎM DÜZENEKLERİ
Kırılgan bir yük (taş kömürü, linyit, kömür briketi) büyük bir yükseklikten aşağı inecekse (örneğin, bir hazne içinde), malzemeyi ufalanmaktan korumak için özel düzenekler kullanılır. Bunlar, lastik diyaframlardan bölmeler ya da helisel düşüler (Şekil. 37 ve 38) olabilir.
Bir helisel düşüde aşağı doğru inen dökme ya da birim yük (Şekil. 36b ye bakınız), helis yüzeyi üzerinde kayar ve en aşağı düzece çarpmasız iner. Bir helisel düşü, düşey bir sütuna tutturulmuş ya da çubuklara asılmış, bazan da büyük çaplı bir düşey boruya sarılmış (Şekil. 37) bir helisel oluktur.
Ana doğrunun biçimine göre düşü, dikdörtgen, dayire ya da oval kesitli olabilir. Helisel düşülerin bir özelliği, bunların yük hıznı otomatik olarak belli sınırlar içinde tutmalarıdır.
3. tletim Kızakları (Transfer Slides)
İletim kızakları başlıca, dayiresel kesitli birim yükleri, ağırlıkla ve aşağı doğru eğimde yuvarlamakta kullanı-lırlar. Bir iletim kızağı, hemen hemen daima, şasi üzerine bağlanmış yuvarlak ya da profil demirden iki kılavuz yataktan oluşur.
Yükün yanlara kaçmasını ya da düşmesini önlemek için, iletim kızaklarında çıkıntılar ya da V biçiminde taşı-ma yatakları oltaşı-malıdır. Kızağın doğrusal ve eğrisel bölümleri olabilir. Eğrisel bölümler, yükün düşmesini önle-mek için, yeteri kadar büyük eğrilik yarıçapında olmalıdırlar.
Bazı durumlarda (özellikle yuvarlak olmayan yükler için) yük, bir taşıyıcı üzerindedir.
Düzgün bir hızla yuvarlanan bir yük için w' direnç katsayısı p" eğim açısının tanjantına eşittir.
g
p
D
Eğer yuvarlanma sürtünme katsayısı k = 0,05 cm, yükün çapı D = 20 mm ve çıkıntılardaki ek sürtünme diren-cini hesaba katan C katsayısı C = 2 ise w' = tgP = 0,01 olur. Yani, kızak gradyanı, kızak boyunca 1 cm/İm olur.
Basit tasarım ve düşük maliyetleri nedeniyle, iletim kızakları, dönel biçimdeki mallar üreten üretim hatların-da büyük ölçüde kullanılırlar.
Götürücü kantarları, bir kayışlı götürücünün doğrusal ya da eğimli bir bölümüne yerleştirilirler ve kayış üze-rinde sürekli olarak giden yükü tartmak ve kaydetmek amacıyla kullanılır. Götürücü kantarları (Şekil. 41) üç ana bölümden meydana gelirler: bir yanıyla bir bıçak ağzına, diğer yanıyla çubukla asılmış tartım düzeneğine oturan iki tartım makaralı 1 tablası: bir taşıma sütunu üzerine yerleştirilmiş kapalı bir kap içinde bulunan 2 tartma ve kayıt düzeneği; alt kayış şeridi tarafından döndürülen bir kasnaktan oluşan 3 çalıştırma birimi.
Bir götürücü kantarının dişli şeması Şekil 42 de verilmiştir. Çalıştırma kasnağından alınan dönme hareketi 1 zincirli ve 2,3 ve 4 dişli aktarma organlarıyla ekseni çevresinde dönen 5 sürtünme çarkına, oradan da onun
Bir götürücü kantarının dişli şeması Şekil 42 de verilmiştir. Çalıştırma kasnağından alınan dönme hareketi 1 zincirli ve 2,3 ve 4 dişli aktarma organlarıyla ekseni çevresinde dönen 5 sürtünme çarkına, oradan da onun