HAVALI GÖTÜRÜCÜLER Ana Türler ve Amaç

Pnömatik ya da havalı götürücüler, dökme malzemeleri (ya da özel taşıyıcılar içinde birim yükleri), bir kanal içinde hareket eden hava akımıyla götürmeğe yararlar. Havalı götürücülerin hepsinde ortak olan çalışma ilkesi, hareketin hızlı bir hava akımı tarafından yüke iletilmesidir.

Havalı taşımanın bir almaşık yöntemi de serbest akışh pudra ya da küçük-parçah malzemelere havalandırma yoluyla akıcılık kazandırmaktır. Bu ilkeye göre çalışan düzeneklerin içine hava kızağı denen havalandırılmış taşı-ma tekneleri, havalandırılmış tablalar, taşı-malzemeyi gevşeterek yükleme teknelerinden ve silolardan boşaltıltaşı-masını sağlayan çeşitli tasarımlardaki boşaltıcılar girer.

Standart boyutlardaki taşıyıcılar içinde taşınan birim yükler ise borularda ve basınç altında götürülürler.

Havalı taşıma endüstrinin birçok dalında, inşaat işlerinde, demiryolu ve su yolu taşımacılığında kullanılır.

Ayrıca, dökme malzemeleri ambarlar ve atölyeler içinde; ambardan yükleyiciye ve demiryolu vagonlarından ya da gemilerden fabrikaların silolarına ya da yükleme yerlerine; vagonların ve gemilerin boşaltılmasında; basınçlı konteynerlerin boşaltılmasında; malzemelerin silolardan kontrollü olarak alınmasında kullanılırlar. Kuru ve ser-best akışh ve pudra durumundaki geniş bir malzeme dilimi havalı sistemde başarı ile taşınırlar. Bunların başhea-lan: çimento, kömür tozu. tahıl, alümina. fosforit konsantresi, kül, pamuk, öğütülmüş kömür, hızar talaşı, kraking ünitelerindeki katalizörler ve daha birçokları.

Bir havalı çimento taşıma biriminin basit şeması Şekil. 112 de görülmektedir.

Yukarda sayılan malzemeleri götürmek üzere değişik tasarımlarda havalı götürücüler kullanılır. Bu götürücü-lerin kapasitesi ve ana karakteristikleri geniş sınırlar içinde değişir. Bazı türler, bir tek boru içinde 3000 N/sa kadar yüksek olabilirler. Çalışmakta olan bir fabrika malzemeyi, aktarmasız olarak 100 m yükselterek 1,8 km uzaklığa taşımaktadır.

Havalı Götürücülerin Parçaları

Hava akımıyla dökme mal taşıyan bir havalı götürücü (Şekil. 113) alış birimi, boru, yol değiştirici vanalar, separatörler ve toz toplayıcılar, kompresör sistemi ve otomatik kontrol düzeninden oluşur.

7-134

GÖTÜRÜCÜLER

• 5

Şekil. 112- Bir beton santralının çimento silosunda havalı götürme

1- vidalı (helezon) besleyici; 2- götürme borusu; 3- silolar; 4- yol değiştirme vanaları; 5- seviye göstergeleri; 6- toz toplayıcı (torba filtre); 7- boşaltma kapakları; 8- havalandırma levhaları; 9 hava kızağı; 10- körükler; 11- kendiliğinden boşaltmalı hazne;

12- ara hazne (bunker); 13- beton santralı haznesi; 14- kompresör; 15- basınçlı hava deposu; 16- su tutucu.

(a) Alış birimi. Vidalı ya da hücreli besleyiciler ve kaplar düzenekleri yüklemekte kullanılırlar. Emmeli gö-türme düzeneklerine ise alış ağızları kullanılır.

Sabit helezon besleyiciler, çimento ve diğer pudra malzemeler için geniş ölçüde kullanılırlar.

Malzeme, motorla döndürülen yüksek hızlı bir 3 helezonuyla 1 besleme haznesinden alınıp 2 karıştırma oda-sına gönderilir. Bir silindirik gövde içinde 1000 d/d kadar hızla dönen helezon vida adımı, yükün gidiş doğrultu-sunda azalır. Silindirik gövde içine 4 değiştirilebilir gömlekleri yerleştirilmiştir. Bu değişken vida adımı yükün sıkışmasını sağlar ve böylece karıştırma odasından yükleme haznesine helezon yoluyla-basınçh hava kaçmasını önler. Mazemenin helezon tarafından sıkıştırılma derecesi S vanası ile ayarlanır. Bu vana, sistem sUpürUldüğünde (vakum) helezon yoluyla tekneye hava girmesini önler.

Karıştırma odasının alt bölümü iki sıralı 6 horu ağızlarını içerir (sayıca 11-13 tane). Basınçlı hava bunlar ara-cıyla karıştırma odasına girer. Hava oda içinde malzemeyi gevşetir ve onu çıkış ağzına götüren boru içinde götü-rür.

7-135

Kompresörden

(fi)

Şekil. 113- Havalı götürücülerin ana türleri

a emmeü götürücü-1- emme ağıa; 2- boru; 3- separatör; 4- toz toplayıcı (siklon); 5- kapak; 6- körük; b- yüksek-basınçlı götürücü: 1- döner besleyıc; 2- boru; 3- yol değiştirme vanaTt y ü S ^ î e ^ c - S hınçlı götürücü: 1- abs birimi; 2- boru; 3- separatör; d, emme-bas.nçl. birlesımlı götürücü: 1- emme agz.; 2-boru; 3- separatör; 4- toz

topla-yıc. (siklon); 5- kapak; 6- körük.

GÖTÜRÜCÜLER 20. HİDROLİK GÖTÜRÜCÜLER

Ana Türler ve Amaç

Hidrolik götürme, dökme malzemelerin borular ya da tekneler (kanallar) boyunca bir su akımı içinde

taşın-ket eder.

Hidrolik götürücüler endüstrinin birçok dalında ve inşaat islerinde kullanılırlar: elektrik santrallannda kül ve cürufun kazan dairesiden uzaklaştırılmasında, maden ocaklarında cevherin aynadan koparılması ve taşınmasında, cevher zenginleştirme tesislerinde cürufun uzaklaştırılmasında, vb.

Hidrolik götürücülerin üstünlükleri şunlardır: yüksek kapasite ve önemli götürme uzunluğu, oldukça basit do-natım ve genellikle düşük işletme maliyetleri ve ayrıca taşıma sırasında belli teknolojik süreçlerin (proses) uygu-lanma olasılıkları: maden cüruflarının ıslatılması ve tane biçimine getirilmesi, soğutma, yıkama ve yoğunlaştırma (konsantrasyon)

Hidrolik götürmenin sakıncaları şunlardır: kapalı işletmelerde çalışırken artan hava nemliliği, alçak dış sıcak-lıklarda suyun donması, suyla taşınacak malzemelerin sınırlı olması ve ayrıca yüksek su tüketimi.

Hamurun (pulp) su-yük oranındaki değişmelere ve su tüketimi ya da hızına bağlı olarak yatay bir boru hattı-daki hamur şu üç yoldan biriyle götürülür.

(1) borunun tabanını kaplayan bir malzeme tabakası üzerinde.

(2) tabanda sert parçacıkların bir bölüğünün titreşimi ve süspansiyon halindeki daha küçük parçacıkların sü-rekli hareketi ile,

(3) süspansiyon halindeki bütün sert parçacıkların, tüm boru kesiti boyunca hareketi ile.

Şekil. 114, bir elektrik santralının kazan dairesinde cüruf ve külün atılmasına yarayan bir hidrolik donanımın şemasını vermektedir. Cüruf ve kül 1,2 ve 3 yükleme teknelerinden 4 eğimli taşıma kanalına yüklenmektedir. Bu-raya akan su bunları alıp 5 madeni ızgarasına getirir.

İÜ

Şekil. 114- Termik santralın kazan dairesinden cüruf ve kül uzaklaştırmak için kullanılan hidrolik donanımın düzenlenmesi

1- cüruf teknesi; 2 ve 3- kül tekneleri; 4- kanal; 5- ızgara; 6- cüruf kırıcı; 7- pompa;

8- hamur hatlı; 9- atık yeri; 10- havuz

7-137

GÖTÜRÜCÜLER Hidrolik Götürücüler İçin Besleyiciler

Malzemeyi hamur hattına vermek için değişik türde besleyiciler kullanılır. Tipik ve en çok kullanılanları pompalar ve hidrolik yükselticiler (elevatörler)dir.

Şekil.115 de hamuru büyük uzaklıklara göndermek üzere tasarlanmış tek kademeli bir santrifüj pompa görü-lüyor. Pompa, hamuru salyangozdaki ekseneî deliklerden çeker ve salyangoz bağlı hamur hattına basar.

Birçok pompa tasarımında, hamuru uzağa pompalamak için direkt emmeye izin verilmez, kalkış su ile yapı-lır.

Pompa pervanesi önemli bir aşınmaya maruzdur. Bunun derecesi taşınan malzemenin aşındırıcılığına, parça boyutuna ve hidrolik basma yüksekliğine bağlıdır. Pervane genellikle yüksek karbonlu ya da manganlı çelikten, bazan da dökme demirden yapılır. Dökme demir parçaları ise değiştirilirler.

Şekil. 111, bir su jetinin yüksek hızını yüksek basınca dönüştürerek bir dökme malzemeyi yüksekbasınçlı hamur hattına basmaya yarayan bir hidrolik yükselticiyi gösteriyor.

25 atü basınçtaki su, 1 ejektörü yardımıyla hidrolik yükselticiye beslenir. Hız basıncı statik basınca dönüştü-rüldükten ve malzeme 2 honisinden alındıktan sonra, 3 yayıcısının arkasındaki basınç 7 atü olur. Bu basınç, ha-muru pompasız 1 km den daha fazla uzaklığa gönderilebilir. Bazı durumlarda ejektörü terk eden suyun kuvveti, taşınan külü parçalamaya yeterlidir. Yayıcılar genellikle 24 saatten önce aşınırlar.

Bir hidrolik kül yükselticisi (Şekil. 111 deki tasarım) 17 t/sa kapasitesinde olup su tüketimi 330 mVsa ve ba-sıncı 21 atüdür.

Şekil. 115- Tek kademeli santrifüj karışım pompası

1- salyangoz; 2- basınç tarafı kapağı; 3- emme tarafı kapağı; 4- rotor; 5- koruyucu burç; 6- ayar bileziği;

7 ve 8- değiştirilebilir tablalar; 9- pompa mili; 10- kavrama

Şekil. 116, bir su jetinin yüksek hızını basınca dönüştürerek bir dökme malzemeyi yüksek basınçlı hamur hat-tına basmaya yarayan bir hidrolik yükselticiyi gösteriyor.

25 bar basınçtaki su. 1 ejektörü yardımıyla hidrolik yükselticiye beslenir. Hız basıncı statik basınca dönüştü-rüldükten ve malzeme 2 hunisinden alındıktan sonra 3 yayıcısının arkasındaki basınç 7 bar olur. Bu basınç, ha-muru pompasız 1 km den daha fazla uzaklığa gönderebilir. Bazı durumlarda ejektörü terkeden suyun kuvveti, ta-şman külü parçalamaya yeterlidir. Yayıcılar genellikle 24 saatten önce aşınırlar.

Bir hidrolik kül yükselticisi (Şekil.116 daki tasarım) 170 kN/sa kapasitesinde olup su tüketimi 330 mVsa ve basınca 21 bardır.

7-138

o

I

Şekil.116- Hidrolik Yükseltici.

GÖTÜRÜCÜLER KAYNAKÇA

(1) MARKS, Lionel S., Mechanical Engineen' Handbook Mc Graw - Hül Book Co. Inc., 1951.

(2) CARMICHAEL,Colin KENT'S Mechanical Engineers' Handbook, Design and Producüon. John „.. . WUey & Sons, Inc., 1958. Stf f (4) SPIVAKOVSKY, A ve DYACHKOV, V., Götürücüler, (Çeviren. CERİT, A. Münir), MMO

Yayın No. 105 - Ankara, 1976