V-KEPÇELİ, MAFSALLI-KEPÇELİ VE DÖNER-TABLALI GÖTÜRÜCÜLER V-Kepçeli Götürücüler

Bir V-kepçeli götürücünün elemanları (Şekil. 94) şunlardır: 1 açık yükleme tekneleri (gövde) ile 2 madeni destek yapıları (yatay bölümlerde), 3 ve 4 muhafaza boruları (casings) (düşey bölümlerde) iki sonsuz zincir ile bunlara sağlam bir biçimde bağlanmış olan V-biçimli 6 kepçelerinden ve köşelere yerleştirilmiş 7 zincir dişlile-rinden (bunlardan, genellikle götürücünün yüklü şeridinin üst bölümünde olan birisi döndürme 8, diğeri ise ger-dirme 9 dişlisi olarak iş görür) oluşan hareketli parçalar.

Yatay bölümlerde (Şekil. 94, BB kesiti), açık tekne boyunca hareket eden kepçeler, zincirlerin yürüyen maka-raları tarafından taşınır. Kepçeler götürücünün destek yapısına bağlanmış köşebent kılavuzlar ya da raylar üzerin-de hareket eüzerin-derler. Dökme malzeme, götürücüye, götürücünün alt yatay bölümünüzerin-deki herhangi bir noktasına yer-leştirilmiş bir besleyici aracıyla yüklenir ve tekne boyunca, kazıma görevi yapan kepçeler tarafından kürünür.

Kepçeler götürücünün alt bölümünün sonundaki dönemece vardıkları zaman otomatik olarak malzemeyle dolar-lar ve bu malzemeyi, düşey bölümde taşıyarak üst yatay bölümdeki tekneye boşaltırdolar-lar. Burada da malzeme, boş kepçeler tarafından kürünür. Malzeme, üst yatay bölümün herhangi bir noktasındaki delikten, kürekli götürücü-lerdeki gibi, boşaltüabilir. Bu delikler kapaklarla kapatılır.

V-kepçeli götürücüler de, kürekli götürücüler gibi, çeşitli pudra, taneli ve karışık dökme malzemenin iletilme-sinde kullanılırlar. Taşıma kapasiteleri 800-1000 kN/sa ve taşıma uzaklıkları (yatay bölümde) 100 m ye kadar olabilir.

V-kepçeli bir götürücünün başlıca üstünlükleri şöyle özetlenebilir : yükleri, yeniden taşımayı gerektirmeden yatay ve düşey yörüngelerde götürebilir, boşaltma alanının tümü boyunca istenen noktalara yükün boşaltılmasını ve dağıtılmasını mümkün kılar.

Sakıncaları ise şunlardır: götürülen malzemenin kırılması, kepçelerde ve teknede aşın aşınma, yüksek güç tü-ketimi, düzenli yükleme için bir besleyiciye gereksinme duyulması.

Çekme elemanı. Adımı 200-500 mm arasında iki lâmelli-bai'.lalı, burçlu-makaralı tip zincir, bu götürücülerin çekme elemanı olarak kullanılır.

7-109

GÖTÜRÜCÜLER

Gerdirme stroku

Şekil. 94- Bir kepçeli götürücünün düzenlenmesi

Kepçeler 3-8 mm çelik sacdan ve kaynaklı olarak yapılırlar. Her kepçenin kapasitesi 70 litreye kadardır. Kep-çelerin boyutlarını istenen götürme kapasitesi ile götürülen malzemenin kütle boyutu belirler.

Alışılmış türden bir hız düşürmeli çalıştırma birimi ve bir fren (açılmalı ya da otomatik) kullanılır.

Kürekli götürücüde olduğu gibi, ilkel zincir gerginliği yüksek bir vidalı-tip gerdirme düzeneği kullanılır.

Bunun nedeni, yatay bölümlerde kepçe tarafından kazınan (kürenen) malzemenin direncini yenmektir.

Bir V-kepçeli götürücünün kapasitesi (8) denkleminden hesaplanır. Buna göre, her kepçe başına kapasite

, = —&- litredir.

3,6v (162)

Kepçeler arasındaki a uzaklığı zincir adımının iki ya da daha çok katı olmalıdır.

Zincirlerin ve kepçelerin hızı genellikle 0,1-0,5 m/s; kepçenin yükleme verimi = 0,7-0,9 arasında alınır. Kep-çenin izdüşümü A â (3-4) a'; genişliği BS2a' (burada a', karakteristik en büyük kütlenin ölçüsüdür.).

V-kepçeli götürücülerde zincir çekme kuvveti; yatay ve doğrusal bölümlerdeki dirençler, kürekli götürücüler-dekinin aynı olan bir yoldan (37) ve (38) denklemlerinden ve aynı katsayılarla hesaplanır. Düşey bölümlerde ise direnç, hareketli parçaların ağırlığı ile yaratılır.

7-110

ı * * •# •

GÖTÜRÜCÜLER

GötüıücünUn haıeketli parçalarının (zincirler ve kepçeler) götürücünün metre uzunluğu başına ağırlığ yakla-şık olarak

q0 = 1800 B +500 N/m alınır. (163)

Burada B = kepçe genişliğidir, (metre).

Gerekli çekme kuvveti ve motor gücünü (48) ve (49) denklemleri belirler.

Mafsallı-Kcpçcli (Pivotcd-bucket) Götürücüler

Mafsallı-kepçeli götürücüler (Şekil. 95), V-kepçeli götürücülere benzer yörüngeleri izlerler. Bu sonuncudan ayırdedici nitelik şudur: kepçeler, burçlu-makaralı zincirlere mafsalanmışlardır. Böylece, birbirine paralel olan iki yatay ve iki düşey şerit boyunca, mafsal adı verilen sabit nokta çevresinde serbestçe dönerler.

Dökme malzeme kepçelere, götürücünün alt yatay bölümünde yüklenir ve herhangi bir ara iletime (transfer) gerek kalmadan, götürücünün yatay ya da düşey bölümlerinde bu kepçeler tarafından taşınır. Bu nedenle de par-çalanmaz. Kepçeler götürücünün üst bölümündeki herhangi bir noktasında hareketli bir alıcı (tripper) ya da bir boşaltma düzeneğine (diseharger) yüklerini boşaltırlar. Kepçeler, ya eğrisel kamlarla (a) ya da kılavuz makaralar-la (b) donatılmışmakaralar-lardır. Bunmakaralar-lar, boşaltıcınm 3 boşaltma koluna dayanınca kepçeyi devirerek boşaltırmakaralar-lar.

Kepçeli götürücüler çeşitli pudra, taneli ve parçalı dökme malzemelerin taşınması için tasarlanırlar ve kimya endüstri fabrikalarında, kömür madenlerinde, kuvvet sanüallarındaki kazan stokellerinde, şehir gazı üretim birim-lerinde, çimento fabrikalarında ve diğer biiçok kuruluşlarda geniş çapta kullanılırlar. Mafsallı-kepçeli götürücüle-rin taşıma kapasitesi 50 ile 4000 kN/sa gibi geniş sınırlar içinde değişir.

r "ü

Şekil. 95- Bir kepçeli götürücünün düzenlenmesi

Mafsallı kepçeli götürücülerin üstünlükleri şunlardır: malzemeyi birbirini izleyen yatay ve düşey (gerekiyora eğimli) bölümlerden ve ikinci bir boşaltma-yükleme olmaksızın alırlar; onu yatay bölümün istenen noktasına bo-şaltırlar; malzeme parçalanması ya da ufalanması olma/..

Sakıncaları ise: karmaşık tasarım ve işletme; büyük ağırlıklı hareketli parçalar; yüksek maliyet; kepçelerin, yüksek götürme hızında aşın dönmesi.

7-111

GÖTÜRÜCÜLER

Çekme elemanı. Mafsallı-kepçeli götürücülerde genellikle iki tane lâmelli-baklalı ve burçlu-inakaralı tip zin-cir (320-1000 mm adımlı), çekme elemanı olarak kullanılır. İstisna olarak, düzgün olmayan profilli götürücüler-de, çelik halatların ve özel çift-baklalı zincirlerin kullanıldığı da görülür.

Kepçeler genellikle 2-6 mm çelik sacdan kaynaklı olarak yapılır ve kapasite 250-400 1 arasındadır. Kepçe ge-nişlikleri B = 900 mm ye kadardır. Kepçenin ağırlık merkezi daima asılma ekseninden aşağıda bulunur. Bundan dolayı kepçe, hareket sırasında, eksen (mafsal) çevresinde serbestçe dönerken kararlı denge konumundadır ve bo-şaltma (devrilme) durur.lundan soma yine bu kararlı konuma gelir.

Kepçeler, ya pratik olarak aralıksız (çakışık tür) ya da belli aralıklarla yerleştirilirler.

Birinci türde, kepçeler arasındaki aralık, kepçelerin uzatılmış yan levhalarıyla kapatılmıştır ve bu durum sü-rekli bir beslemeye izin verir. İkinci türde ise, kontrollü bir besleyici -saçılmaları önleyerek- her kepçeye gesü-rekli miktarda malzeme verir. Bu tür götürücü, büyük-kütleli malzemenin geniş hacimli kepçeleri kullanmayı zorunlu kıldığı ve istenen kapasitenin, kepçe adımında bir azalmayı gerektirmediği durumlarda kullanılır. Birinci tür, çok elverişli uygulama alanları bulmuştur. Kepçeler arasındaki a u/.aklığı.t zincir adımının tam katlan olmalıdır. Kep-çenin, hareket doğrultusundaki A izdüşüm uzunluğu, taşınan malzemenin en büyük karakteristik boyutundan en az 2-3 katı fazla uzun olmalıdır.

Mafsallı-kepçeli götürücülerin taşıma kapasitesi, küıekli götürücülerde olduğu gibi, (8) denkleminden belirle-nir.

Kepçelerin yükleme verimi y = 0.75-0.90 arasındadır. Götürme hızı. 0.15-0,4 m/s arasında alınır. 500 mm den fazla adımlı zincirlerde, zincir üzerindeki dinamik yükleri azaltmak ve Kepçelerin aşırı dönme hareketini ön-lemek için, hızlar 0,10-0,15 m/s alınır.

Çekme kuvveti ve motor gücü, küıekli götürücülerdeki gibi hesaplanır. Çekme elemanının minimum gerginli-ği S^{m i n} = 2000-3000 N alınır. Hareketli parçanın ağırlığı şu ifadeden kestirilir:

1500 B+400 N/m (164)

Burada B = kepçe genişliği, m dir.

Doğrusal bölümlerdeki direnç katsayısı [(36) ve (38) denklemlerine bakınız] bilyalı yataklar üzerinde giden makaralı zincirler için w1 = 0,03-0,05; kaymalı yataklar üzerinde giden makaralı zincirler için w' = 0,6-0,10 alınır.

Döner Tablalı Götürücüler

Döner tablalı götürücülerin tasarımı, kepçelerin yerini zincire mafsallanmış bir dizi düz tabla biçimindeki ta-şıyıcıların alması istisnası ile mafsallı-kepçeli götürücülerinkine benzer (Şekil. 94). Bu tür götürücüler çeşitli parça-malların (dövme parçalar, boru ara parçalan, kitaplar, kutular), bir düşey düzlemde yatay ve düşey bölüm-ler içeren karmaşık yörüngebölüm-ler boyunca taşınmasına ve süreçbölüm-ler arasındaki hareketine çok elverişlidir.

Döner-tablalı götürücüler, düşey bölümlerde, elle ya da çeşitli otomatik düzeneklerle yüklenirler.

Döner-tablalı götürücüler yükleri katlar, koridorlar, süreç donatımları arasında yükseltmek ya da indirmekte kullanılırlar. Döşeme seviyesinin altından giderler ve yükü. ikinci taşımaları gerektirmeden, birbirine bağlı yatay ve düşey bölümlerde taşırlar. Yörünge, yükü kurutma ve salamura (deri işletmelerinde) daireleri arasında taşunak üzere tasarlanabilir. Bir döner-tablalı götürücünün toplam uzunluğu genellikle 100-150 m yi geçmez. Düşey bö-lümlerin yüksekliği 20-30 m arasında olabilir.

Çekme elemanı. İki tane lâmelli ve burçlu-makaralı tip zincir, çekme elemanı görevini yapar. Zincirler, birlik-te giden, flanşlı makaralarla donatılmışlardır, /.incir adımı 100-320 mm arasındadır. Tek çekme zincirli tasarım-lar, döner-tablalı yükselticileri (elevatöı) belirler.

Bir döner-tablalı götürücünün yük-taşıyıcı elemanı bir di/.i asılı tabladan (suspcnded Irays) oluşur. Bu elema-nın yapısı, yükün gereklerine, yükleme ve boşaltma yöntemine uydurulmuştur. Yükleme ve boşaltmaelema-nın otoma-tik olduğu durumlarda, tablalar genellikle ızgaralıdır.

Döner-tablalı götürücülerin besleyicilerinin ve boşjıllıcılarınn tepeleri de genellikle ızgaralıdır. Yük, buralar-dan bir sıkma çeneli kepçe (gıab) ya da başka bir boşaltma düzeneği yardımıyla alınır. Tablaların tasarımı da büyük çeşitlilik gösteril'. Bunlardan birçoğu elle yüklemeye ve boşaltmaya elverişlidir.

Duıuı-tablalı götürücülerin kapasitesi (9) ve (10) denklemlerinden belirlenir. Bu götürücüler genellikle 0,25 in's ye kadar hızlarda çalışırlar. Bu kapasite, besleme ve boşaltma clebileriyle sınırlıdır.

Zııu ir gerginlikleri, çekme kuvveti ve motor gücü, diğer zincirli götürücülerdekine benze yoldan hesaplanır.

i !12

GÖTÜRÜCÜLER

Şekil. 96- Bir tablalı götürücünün düzenlenmesi

1- besleyici; 2- boşalücı; 3- çalışürma-birimi; 4- gerdirme; 5- zincir dişlileri; 6- hareketli parçaları; 7- kılavuz kızaklar.

7-113

GÖTÜRÜCÜLER 14. YÜKSEK GÖTÜRÜCÜLER Genel Tanıtma ve Amaç

Yüksek ya da asılı tür yük-taşıyıcı götürücüler (Şekil. 97) bir sonsuz çekme elemanı 1, askı düzenekleri 2, bunlara asılı taşıyıcılar 3 ve 4 yükünden meydana gelirler. Askılar, kapalı bir eğri çizen S yüksek rayı boyunca hareket ederler. Ray, binanın yapı elemanlarına asılmış olup uygun yerlerde de desteklenir.

Çekme elemanı (iki-eğimli ya da iki-düzlemli türden özel zincir, bazı durumlarda da çelik tel halat), iki düz-lemde bükülebilir ve götürücünün yukan-aşağı ve köşelerde hareket etmesini mümkün kılar. Yani götürücü, iki düzlemde ve her yönde dönemeçlere sahip olabilir. Çekme elemanı, hareketi 6 çalıştırıcısından alır. Çekme ele-manı, yatay düzlemdeki dönemeçleri hareketli makaralarla ya da 7 zincir dişlilenyle ya da makara takımlarıyla;

düşey dönemeçleri ise kılavuzlanmış 8 eğrisel rayları üzerinde geçer.

Şekil. 97- Bir yüksek götürücünün düzenlenmesi 7-114

'iııım

GÖTÜRÜCÜLER

Taşıyıcılar, yol boyunca yüklenir ve boşaltılırlar. Bu işlem, götürücü boyunca bir ya da daha çok noktada elle ya da çeşitli türde ekonomik düzeneklerle yapılır. Götürücünün kapalı eğri biçimindeki yörüngesi, malzemelerin pratik olarak bütün götürücü boyunca taşınmasına izin verir.

Yüksek götürücüler, değişik birim malların (taslak parçalar, yarı mamuller, parça ve bütünlenmiş mallar, am-balajlı maddeler, vb.) atölye-içi ve atölyeler arası sürekli (seyrek olarak kesikli) taşınmasında, amam-balajlı dökme malların taşınmasında; ayrıca, makina yapımı, besin, tekstil, lastik ve yapı malzemesi gibi üretim dallarını da içine alan çeşitli süreç-içi taşımalarda kullanılırlar.

6 7

(0)

Şekil. 98- Değişik türden yüksek götürücü şemaları a, yük taşıyıcı (ana tür); b- arabalı; c- çekilir

7-115

CIÖTURUCULER

Taşman maddeler değişik yapı ve biçimde ve boyutlarda (3-6 m uzunluğu kadar) ve ağırlıkla (15-20 kN a kadar) olabilirler.

Kum püskürtme, derilerin salamura yapılması, yü/.ey kaplama, boyama ve kurutma, ısıl işlemler ve benzerleri yolda (malzeme götürülürken) yapılabilirler.

Yüksek götürücülerin üstünlükleri şöyle sıralanabilir: düzgün olmayan bir yörünge izlerler, yön değiştirmele-re yatkındırlar; büyük taşıma uzaklığı (tek motorlu döndürmede 400-500 m. çok motorlu döndürmede 2 km ye kadar); yerden ekonomi (ray genellikle tavan elemanlarına tutturulur ve yükleme-boşalüna olmayan yerlerdeki yüksek engeller kolayca aşılabilir); düşük güç tüketimi, vb.

Yüksek götürücülerin geniş uygulama alanlarının bulunması nedeniyle, götürücünün ve ayrı parçalarının tasa-rımında, bü'çok almaşık çözüm biçimi geliştirilmiştir.

Yükün götürülme yöntemine göre, yüksek götürücüler aşağıdaki türlere ayrılırlar:

(1) Ana tür, yiik-taşıyıcı götürücü (Şekil. 98a). Bunda askılar ve yük taşıyıcılar sürekli olarak çekme elema-nına bağlıdırlar.

(2) Arabalı götürücü (Şekil. 98b). Bunda 3 yük taşıyıcısı ile 1 çekme elemanı birbirlerne bağlı değildirler.

Ancak, 3 yük taşıyıcısı, 6 askı makaraları ile 1 çekme elemanına bağlı olan 5 çenesi aracıyla itilerek 4 ek rayı üzerinde yürütülür.

(3) Yük çekici götürücü (Şekil. 98c). Bunda 1 askı makaraları, 4 özel kancası aracıyla 2 yük-taşuna arabaları-nın 5 kolunu iterek i unlan döşeme üzerinde yürütürler.

Yüksek götürücüler zincirle (ana tür) ve tel halatla çekilirler. Bunlar arasında yatay düzlemdeki bir yörüngeyi izleyen yatay götürücüler ile çeşitli düzlemlerde dönemeçleri olan profil (koıılur) götürücüleri ayıredebilir. Çalış-tırma biçimine göre götürücüleri, tek-nıotorlu ve çok-molorlu götürücüler olarak ayırmak mümkündür. Ayrılabi-lir zincirler kullanan yüksek götürücülerin ana parametreleri slaııdurllaştırılmıştır.

15. AKAIİALI GÖTÜRÜCÜLER