4.1. Almanya
Almanya’da, kural olarak, her sosyal sigorta kolu için ayrı bir sosyal güvenlik kurumu yetkilidir (Ekdemir, 2005, 6). Alman sosyal güvenlik sis-temi, sigorta kolları ve faaliyetler esas alınmak suretiyle çıkartılmış birçok kanun ile uygulanmaktadır. Sosyal güvenliğe ilişkin olarak 12 tane asli kanun bulunmakta olup Alman Sosyal Güvenlik Hukuku’nda söz konusu kanunların tümüne birden “Sozialgesetzbuch” (Sosyal Yasa) adı verilmek-tedir. Almanya’da sosyal güvenlik alanında birincil mevzuata (kanunlara) ağırlık verilmekle birlikte istisnai olarak yönetmelikler de bulunmaktadır.
Özellikle iş kazaları ve meslek hastalığı alanlarında olmak üzere onbir tane yönetmelik bulunmaktadır. Tereddüt duyulan veya bilgi alınması gereken hususlarda tebliğ ve benzeri mevzuat hükümleri yerine ilgili kurumlardan dilekçe ile bilgi alınması yöntemi kullanılmaktadır (BMAS, 2009, 66-70).
Alman sosyal güvenlik sisteminde sigorta kollarına göre farklılık ar-zetmekle birlikte hem sigortalı hem de işveren tarafından ödenen primler bulunmaktadır. Dolayısıyla sigortalı ve işveren aynı anda mükellef olabil-mektedir. Ancak primlerin ödenmesinden dolayı işveren ilgili idareye karşı sorumludur. Almanya’da ücretli bir işte çalışan kimseler işe girdikleri ta-rihten itibaren sigortalı sayılırlar. Bildirim yükümlülüğünü işveren yerine getirir. Tescil işlemini önce hastalık sigortası kasaları yapar ve bu kasalar,
Temmuz - Ağustos 2011
tescil ettikleri sigortalıları, hemen malüllük-yaşlılık-ölüm ve işsizlik sigor-tası konusunda yetkili sigorta kuruluşlarına bildirirler. İlgiliye bir sigorta sicil numarası verilir. Sigortalık süreleri, sigorta yardımları ve primler bu numara üzerinden işlem görür. Kayıt işleminin tamamlanmasından sonra, Malullük-Yaşlılık-Ölüm Sigortası Kurumu, sigortalıya bir sicil kartı verir.
Sigortalı bu kartı işverenine teslim eder. Sigortalı işyeri ile ilişiğini kes-tiğinde, işveren kartı sigortalıya iade eder. Bağımsız çalışan ise hastalık sigortasına kaydını kendisi yaptırır. (Ekdemir, 2005, 6) İsteğe bağlı sigor-talılar ve bağımsız çalışanlar, primlerin tamamını kendileri öderler. İşveren işçinin ücretinden kestiği primlerin ödenmesinden sorumludur (Ekdemir, 2005, 6). Almanya’da sosyal güvenlik primleri (Hastalık, Yaşlılık, Bakım, İşsizlik ve İflas Fonu primleri ) işçi ve işveren katkı paylarının tamamı ön-celikle Hastalık Kasasına yatırılmakta, daha sonra söz konusu primler ilgili kurumlara aktarılmaktadır (Terwey, 2005, 42).
Almanya’da her ay işveren tarafından primleri gösterir bir belge veril-mesi söz konusu değildir. Söz konusu uygulamalar sigortalının sigorta sicil kartı ile online olarak yapılmaktadır. Almanya’da sosyal güvenlik sistemi bağlamında işyeri tescili gibi bir uygulama yoktur. Şirketler hukuku kapsa-mında ilgili makamlarca yapılan işyeri tescili sosyal güvenlik uygulamaları açısından yeterlidir. Söz konusu tescil ticaret sicili ajansları tarafından ya-pılmakta ve Alman Federal Gazete’de yayımlanmaktadır (Eckerle, 2004, 23-34). Alman Sosyal Hukuku’nda kayıtdışı istihdam için muhtelif para cezaları öngörülmüştür. Söz konusu para cezaları hükümleri bir kanun al-tında toplanmamış olup her kanunda kendi hükümleri ile ilgili ceza mad-deleri bulunmaktadır.
Almanya’da sosyal güvenliğe yönelik uyuşmazlıkların çözümüne iliş-kin olarak ayrı bir yargı rejimi bulunmaktadır. Bu amaçla sosyal mahkeme-ler kurulmuştur. Sosyal mahkememahkeme-lerin görevmahkeme-leri sosyal sigorta anlaşmaz-lıklarını çözmektir. Söz konusu mahkemelerin çalışma usul ve esasları ise Sosyal Mahkemeler Kanunu ile düzenlenmiştir. (BMAS, 2009, 157)
4.2. İsveç
İsveç’te Sosyal güvenliğin merkezi düzeyde yönetimi ve denetimi bir kamu kuruluşu olan Sosyal Koruma Ulusal Komisyonunun
sorumluluğun-Temmuz - Ağustos 2011 dadır. Bu kuruluşun 25 bölge bürosu ve 359 yerel acentesi vardır. İşsizlik sigortası ise Çalışma Bakanlığı’na bağlıdır. (Ekdemir, 2005, 145)
İsveç’te sosyal güvenlik idaresi (Försäkringskassan) sadece hizmet sunumunu gerçekleştirmekte olup katılım paylarının tahsili gelir idaresi tarafından gerçekleştirilmektedir. Ayrıca İsveç’te prim denetimi gelir ida-resi tarafından, sosyal güvenlik suiistimallerine ilişkin denetimler ise sos-yal güvenlik idaresi tarafından yapılmaktadır (Karadeniz, 2004, 10). İsveç sosyal güvenlik sisteminin ana kanunu Sosyal Sigortalar Kanunu’dur. Bu kanunda sağlanan yardımlara ilişkin açıklamalar yer almaktadır. Bunun yanı sıra işverenler tarafından ödenen işveren vergileri (payroll tax) ile ala-kalı olarak Sosyal Güvenlik Katkıları Kanunu yürürlükte bulunmaktadır.
(Forsakringskassan, 2009, 35)
İsveç’teki sosyal güvenlik mevzuatına göre, sigortalılarca ödenen %7 oranındaki genel emeklilik sigortası keseneği (prim) dışında, kısa ve uzun dönemli diğer sigorta kollarına ilişkin keseneklerin tamamı “işveren ver-gisi (arbetsgivarenavgift)” adı altında yalnızca işverenlerce ödenmektedir.
Payroll tax adı da verilen söz konusu ödemeler uzun ve kısa vadeli sigorta kollarının yanı sıra sosyal yardımların finansmanı için tahsil edilmektedir (Bennmarker, Mellander ve Ockert, 2008, 4). Finansmanın bir kısmı da temel emeklilik sistemi için gelir vergilerinden sağlanmaktadır (Palme ve Svensson, 1997, 31). Söz konusu finansmanın oranı gelirin yaklaşık %2’si-dir (Olsson, 2008, 407).
İsveç’te bir işveren her ay düzenli olarak bağlı bulunduğu vergi daire-sine istihdam ettiği çalışanı için işveren vergisi ve gelir vergisini ödemekle yükümlüdür. Vergi dairesi her ay söz konusu kurumda kaydı bulunan her işverene vergi bildirim formu göndermektedir. Adı geçen formda işveren istihdam edilen işçiye ödenen maaşın, yine işçiye ek olarak yapılan ödeme-ler veya malzeme bedelinin, gelir vergisinde yapılan kesintinin ve işveren vergisi ücretlerinin bilançosunu çıkartmakla sorumludur. İşveren söz konu-su bilançoyu en geç işçi maaşının ödendiği aydan sonraki her ayın 12’sine kadar çıkartmış ve yukarıda belirtilen vergileri ödemiş olmalıdır. (Uysal, 2009, 5)
Yürürlükteki mevzuata göre işverence çalıştırılan kişiye ödenen ücret-ten ödenmesi gereken vergi ve sosyal güvenlik kesenekleri işveren
tara-Temmuz - Ağustos 2011
fından kaynaktan kesilerek bağlı olunan vergi dairesine (skattemyndighe-ten) yatırılmakta, toplanan sosyal güvenlik kesenekleri daha sonra Gelirler (Vergi) Kurulu’nca Sosyal Sigortalar Kurumu’na (Försäkringskassan) ak-tarılmaktadır.
Vergi yükümlülüğünün yerine getirilmesi devletçe çok sıkı kurallara bağlandığı gibi, sıkı bir şekilde izlenmekte olup, aykırı davranışlar için de mevzuatta, giderek ağırlaşan yaptırımlar öngörülmüştür. Kayıtdışı is-tihdam halinde çalışana ödenen ücret beyan edilmemiş ve dolayısıyla vergi ve sosyal güvenlik kesenekleri de ödenmemiş olduğundan, yürürlükteki mevzuata göre ilk aşamada, beyan edilmeyen matrah üzerinden hesaplanan (kaçak) verginin %20’si oranında vergi cezası tahakkuk ettirilmektedir.
Ayrıca kaçak çalıştırmaya ve kayıtdışı istihdama bağlı vergi kaçakçılığının saptanması durumunda, yolsuz eylemin ağırlığına göre altı yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. (Uysal, 2009, 5)
4.3. Hollanda
Hollanda’da sosyal güvenlik uygulamalarına ilişkin mevzuat birçok kanundan oluşmaktadır. Öyle ki her sigorta kolu için bir veya birkaç kanun yürürlüğe konmuştur (Ekdemir, 2005, 108). Ayrıca primlerin tespiti, ta-hakkuku ve ödenmesi ile ilgili olarak Hollanda vergi mevzuatında yer alan hükümler uygulanmaktadır (AAme, 2010, 1-3).
Ücretlilerle ilgili primleri çeşitli sosyal güvenlik kolları ile ilgili olarak işverenleri öder. Sigortalıya ait prim payını ücretinden keser. Sigortalı para yardımları alıyorsa bu yardımları ödeyen kurum gerektiğinde bu yardımlar üzerinden bir prim alır. Bağımsız çalışanlar kendilerine ilişkin primler için bir cetvel temin ederler.(Ekdemir, 2005, 107) İşverenler tarafından kesilen söz konusu tutarlar, işveren paylarıyla beraber Vergi ve Gümrük İdaresi’ne yatırılır. Söz konusu ödemeler aynı zamanda ücret vergisi miktarını da içe-ren beyanname ile birlikte yapılır. Nitekim Hollanda’da primler ve ücret vergilerinin toplamı bordro vergisi (payroll tax) olarak da adlandırılmakta-dır.(AAme, 2010, 1-3)
Kişi sosyal güvenliğe kaydolurken bu sandık ilgiliye hekimler, ecza-neler ve dişçilerin isim ve adreslerinin yazılı olduğu bir liste verir ve ken-disinden bu listede yazılı olanlardan dilediklerini seçmesini talep eder ve
Temmuz - Ağustos 2011 bununla birlikte ilgiliye özenle korumasını isteyeceği bir sigorta kartı verir.
Eğer ilgili kimse ücretli çalışan ise, kendisinin hangi meslek kuruluşuna bağlı olacağını bildirmesini işvereninden talep eder. Çünkü iş göremezlik veya işsizlik halinde sigortalı bu kuruluşa başvuracaktır (Ekdemir, 2005, 107). Ayrıca Hollanda’da sosyal sigorta yükümlülüklerinin yerine getiril-mesi açısından çok geniş tabanlı ve kullanışlı bir e-devlet sistemi hayata geçirilmiştir. Söz konusu sistem ile bir kere kayıt yaptıran işveren daha sonra sosyal güvenlik idaresi ile hiç muhatap olmaksızın tüm işlemlerini yapabilmekte ve veri alışverişi yapabilmektedir.(European Commission, 2009, 37)
İşveren işçiden kesmiş olduğu primler ile kendi payına düşen primi hesaplayarak vergi idaresine yatırmaktadır (www.arbeidsinspectie.nl, 2010, 13). İşveren söz konusu ödemeleri ücret vergisi tutarını da gösteren ve elektronik ortamda aylık olarak verilen beyanname ile yapmak zorun-dadır (Ministry of Finance Operational Management & Communications Directorate, 2008, 17). Dolayısıyla vergi ve sosyal güvenlik ödemeleri için işveren tarafından ayrı bildirgeler düzenlenmemekte ve bir bildirge ile hem vergi hem sosyal güvenlik yükümlüklerini yerine getirebilmektedir (Wil-liams, 1996, 10).
5. ÜLKEMİZDE SOSYAL PARAFİSKAL YÜKÜMLÜLÜKLERE YÖNELİK USUL HUKUKU HÜKÜMLERİNİN