2-KONUYA İLİŞKİN DÜZENLEMELER VE YORUMLARI Çalışmamızın bu bölümünde ilgili kanun hükümlerine, yönetmelik ve

tebliğ düzenlemelerine sistematik olarak yer verilecek ve yer yer açıkla-malar yapılacaktır.

2.1-Düzenlenecek Belgelere Dair Yasal Düzenlemeler

213 sayılı VUK’un 233’üncü maddesinde; fatura yerine geçen belge olarak, perakende satış vesikaları içinde “Giriş ve yolcu taşıma biletleri”

sayılmıştır.

Maddeye göre; fatura kullanma mecburiyeti olan birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler ve defter tutmak mecburiye-tinde olan çiftçiler, fatura vermek mecburiyemecburiye-tinde olmadıkları işlerin be-dellerini; perakende satış fişleri, makineli kasaların kayıt ruloları ve giriş ve yolcu taşıma biletleri ile belgelendirirler. Bu kapsamda konumuza yö-nelik olarak giriş ve yolcu taşıma biletleri kullanılmaktadır.

Maddenin devamında perakende satış vesikalarının şekli ve nizamına ilişkin aşağıdaki hükümler bulunmaktadır.

“Perakende satış fişi; makineli kasaların kayıt ruloları ve biletlerde, işletme veya mükellefin adı, düzenlenme tarihi ve alınan paranın miktarı gösterilir.

Temmuz - Ağustos 2011 Perakende satış fişi ile giriş ve yolcu taşıma biletleri seri ve sıra nu-marası dahilinde teselsül ettirilir. Bu fiş ve biletler kopyalı iki nüsha olarak tanzim edilir ve bir nüshası müşteriye verilir. Makineli kasa kullanıp da müşteriye fiş (makineli kasanın önceki fıkrada belirtilen malumatı ihtiva eden fişi) verilmemesi halinde, perakende satış fişi tanzimi ve müşteriye verilmesi mecburidir.”

213 sayılı VUK’un 240’ıncı maddesinde “Taşıma ve Otel İşletmele-rine Ait Belgeler” başlığı altında, yolcu listeleİşletmele-rine ilişkin düzenleme yer almaktadır. Kanun düzenlemesi aşağıdaki gibidir.

“…

B) Yolcu listeleri: şehirler arasında yapılan yolcu taşımalarında 233’üncü madde gereğince yolcu taşıma bileti kesmeye mecbur olan mü-kellefler, (T.C. Devlet Demiryolları hariç) taşıtların her seferi için müte-selsil seri ve sıra numaralı ve oturma yerlerini planlı şekilde gösteren iki nüsha yolcu listesi düzenlerler ve bu listenin bir nüshasını sefer sonuna kadar taşıtta ve diğer nüshasını işyerinde bulundururlar. Yolcu taşıma bi-letlerinin komisyoncu veya acenteler tarafından kesilmesi halinde yolcu listeleri 3 nüsha olarak düzenlenir ve bir nüshası bu kimseler tarafından saklanır.

Yolcu listelerinde aşağıdaki bilgiler bulunur:

1. Yolcu listesini düzenleyen işletmenin adı veya unvanı ile adresi, 2. Taşıtı işleten mükellefin adı, soyadı varsa unvanı, adresi vergi dai-resi ve hesap numarası,

3. Taşıtın plaka numarası, sefer tarihi ve hareket saati,

4. Bilet numaraları işaretlenmek suretiyle yolcu sayısı ve toplam hası-lat tutarı.

…”

2.2-Belge Basımına İlişkin Genel Bilgi

213 sayılı VUK’un mükerrer 257’nci maddesine dayanılarak hazırla-nan “Vergi Usul Kanunu Uyarınca Vergi Mükellefleri Tarafından Kul-lanılan Belgelerin Basım ve Dağıtım Hakkında Yönetmelik” hüküm-lerine göre Maliye Bakanlığı veya defterdarlıklar belirlenen vasıfları haiz ve öngörülen teminat şartlarını yerine getiren matbaa işletmecileri ile bir

Temmuz - Ağustos 2011

anlaşma yapmaktadır. Bu anlaşma ile belgelerin basım ve dağıtımı sağlan-maktadır. Anlaşmada; basım ve dağıtımı yapılacak belgelerin nevi, anlaş-ma süresi, yatırılacak teminat tutarı, cezai müeyyideler ile basım sırasında ve basım sonrasında denetim konularına ilişkin bilgiler yer almaktadır.

Bakanlık veya defterdarlıklar tarafından; yeni anlaşma yapılan, anlaş-ması yenilenen, anlaşanlaş-ması feshedilen veya yenilenemeyen matbaa işletme-cileri, ilgili vergi dairelerine bildirilmektedir. Vergi daireleri ise matbaala-rın isim ve adreslerini ilân koymaya mahsus yerlerde ilân ettiği gibi, mutat vasıtalarla da kamuoyuna duyurmaktadır.

Mükellefler bu uygulama doğrultusunda, kullanmak istedikleri belge-leri sadece bağlı oldukları vergi dairesinin il sınırları içinde kalan anlaş-malı matbaalarda bastırabilirler. Basılan belgeler mükellef veya vekiline tutanakla teslim edilmektedir.

Bu açıklamalar ışığında; fatura, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listeleri mükelleflerin bağlı olduğu vergi dairesinin il sınırları içinde kalan anlaş-malı matbaalarda bastırılabilecektir.

2.3-Konuya İlişkin 173 Seri No’lu VUK Genel Tebliği İle Yapılan Düzenlemeler

Şehirlerarası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecileri için ön-görülmüş asıl belgeler, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listeleridir. Bu-nunla beraber bu husus, bunların bazı işlemler için fatura kullanma zorun-luluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Yolcu taşıma biletleri, nihai tüketici durumundaki müşterilere, satın aldıkları taşıma hizmeti nedeniyle düzen-lenen belgelerdir. Yolcu listeleri ise sefer bazında verilen taşıma hizmetinin toplam tutar ve mahiyetini gösteren belgelerdir.

Şehirlerarası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecileri, kullana-cakları yolcu taşıma biletleri ile yolcu listelerini, bağlı bulundukları vergi dairesinin bulunduğu ildeki anlaşmalı matbaalara bastırmak zorundadırlar.

Ancak, bir otobüs firmasının veya firmalarının biletlerinin komisyon-cular tarafından satılması halinde, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listelerini otobüs komisyoncuları kendi vergi dairelerinin bulunduğu ildeki anlaşmalı matbaalara kendi adlarına bastıracaklar ve bu şekilde bastırılacak biletlerin dış yüzü üzerinde, hangi firmanın biletinin olduğunu belirtir, ilgili firmanın, adı ve soyadı, varsa ticaret unvanı gibi bilgiler ile amblemi yer alacaktır.

Temmuz - Ağustos 2011 Komisyoncular, bu şekilde bastıracakları yolcu taşıma biletlerini, bir-birini takip eden müteselsil seri ve sıra numarası dahilinde teselsül etti-receklerdir. Otobüs firmaları ise hizmet bedeli olarak komisyoncu adına düzenleyecekleri faturalarda satılan bilet miktar ve tutarını ayrıca göste-receklerdir.

Burada dikkat edilirse komisyoncular, yolcu taşıma biletlerini bastıra-rak satmaktadırlar. Daha sonra otobüs işletmeleri bu komisyonculara fatu-ra düzenlemektedir. Esasen biletlerin komisyoncu tafatu-rafından satılması ve daha sonra otobüs işletmesinin bilet miktar ve tutarlarını içeren faturayı düzenlemesi; önceden bilet olarak komisyoncu tarafından satılan hizmetin daha sonra otobüs işletmeleri tarafından fatura içinde komisyoncuya satıl-masıdır.

Öte yandan, bir işletmenin kendi otobüsüyle yaptığı taşıma işi yanı sıra, bağımsız otobüs sahiplerine de taşıma yaptırması halinde, bağımsız otobüs sahipleri tarafından bu işletmeye yapılan taşıma hizmeti karşılığın-da fatura düzenlenecektir. Ancak, yolcu taşıma bileti ve yolcu listesinin gerek işletmeye bağlı otobüslere gerekse bağımsız otobüs sahiplerine yap-tırılan taşımalarda işletme tarafından düzenleneceği tabiidir. Bağımsız oto-büs sahiplerinden maksat kendi otooto-büsüyle bir firmanın yolcularını taşıyan şahıslardır.

Otobüs işletmelerinin kendi otobüsüyle yaptığı ve diğer otobüs işlet-melerine yaptırdıkları taşımalarda düzenleyecekleri belgeler aşağıdaki ör-neklerde açıklanmıştır.

Örnek 1: (B) Otobüs işletmesi Ankara-İstanbul arasında şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapmaktadır. Yolcu taşıma işini kendi otobüsleri yanı sıra kendi adı altında bağımsız olarak çalışan (C) ve (D) otobüs sahiplerine (işletmelerine) yaptırmaktadır.

Buna göre, örnekte belirtilen (B) otobüs işletmesi, kendi adına bastır-mış olduğu yolcu taşıma biletlerini satarak, (C) otobüs sahibine yolcu bul-makta ve söz konusu faaliyeti nedeniyle komisyoncu olbul-makta, (C) ve (D) otobüs sahipleri de asıl işi yapan durumunda bulunmaktadır. Bu durumda, (B), (C) ve (D)’nin düzenleyecekleri belgeler şu şekilde olacaktır.

(B) otobüs işletmesi, (C) ve (D) otobüs sahiplerine yaptırdığı yolcu taşıma işi için komisyoncu veya aracı olmakla birlikte kendi adına

bastır-Temmuz - Ağustos 2011

dığı yolcu taşıma bileti ve yolcu listesi düzenleyecektir. (C) ve (D) otobüs sahipleri (işletmeleri) ise, (B) işletmesine yaptıkları yolcu taşıma hizmeti karşılığında fatura düzenleyecekler ve başka bir belge düzenlemeyecek-lerdir. Ancak, beraberlerinde (B) işletmesince düzenlenmiş yolcu listesi bulunduracakları tabiidir. Otobüsün seyri sırasında yolda yolcu alınması halinde ise (C) ve (D) kendi adlarına bastırmış oldukları yolcu taşıma bi-letini kullanacaklardır.

Tebliğde yer alan bu örnekte (B) otobüs işletmesi esas organizasyonu yapmakta yasal olarak düzenlenmesi gereken yolcu taşıma biletleri ve yol-cu listesini düzenlemektedir. Esas olarak biletleri de (B) otobüs işletmesi satmaktadır. Ancak (B) otobüs işletmesi esas organizasyon sahibi olarak (C) ve (D) otobüs sahiplerinden hizmet satın almaktadır. Bu hizmet alımı için esas yasal belge olan fatura düzenlenmektedir. Ayrıca (C) ve (D) oto-büs işletmelerinin kendilerinin ayrıca yolcu almaları halinde kendi adları-na bastırdıkları yolcu biletlerini düzenlemeleri gerekmektedir. Böylelikle tüm iş ve işlemler belgelendirilmektedir.

Örnek 2: (A) otobüs işletmesi, (C) otobüs işletmesi yazıhanesini kira-layarak biletlerini söz konusu yazıhanede de sattırmakta ve (C) işletmesine yazıhaneden dolayı kira parası ödemektedir.

Bu durumda, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listelerinin basımı ve kul-lanılması ile ilgili düzenlenecek belgeler şu şekilde olacaktır.

(C) otobüs işletmesi kendi yazıhanesinde, (A) otobüs işletmesi adına satacağı yolcu taşıma biletlerini kendileri bastıramayacaklar, biletler (A) işletmesi tarafından bastırılacak (C)’ye gönderilecektir. (C) otobüs işlet-mesi, bu şekilde sattıkları biletler için (A) işletmesinden yazıhane kirası olarak aldığı para karşılığında fatura düzenleyecektir. Ancak, yolcu listele-rinin ise (A) otobüs işletmesi tarafından düzenleneceği tabiidir.

Bu örnekte de esas yolcu taşıma organizasyon ve hizmetini veren iş-letme (A) otobüs işiş-letmesidir. (C) otobüs işiş-letmesi (A) otobüs işiş-letmesine yazıhane kiralama hizmeti vermektedir. Bunların aralarındaki hizmet işle-mi de esas yasal belge olan fatura ile belgelendirilmektedir.

Yukarıda yer alan tebliğ düzenlemeleri kapsamında otobüs işletmeleri, komisyoncular ve otobüs sahipleri tarafından düzenlenen faturalar, taşıma biletleri ve yolcu listeleri aşağıda yer alan fonksiyonları yerine getirmektedir:

Temmuz - Ağustos 2011 -Tarafların işlemlerini tevsik etmesi (belgelendirmesi) (işlemlere dair yazılı delil sağlanması),

- Hasılat ve giderlerinin denetimi için kanıt belge sağlanması, -Muhasebe sistemi için belgelendirme kavramını karşılaması.

2.4-Konuya İlişkin 356 Seri No’lu VUK Genel Tebliği İle Yapılan Düzenlemeler

Karayolu Taşıma Kanunu ve Karayolu Taşıma Yönetmeliği uyarınca taşımacılık ve acentelik faaliyetlerinde bulunan gerçek ve tüzel kişilerce Ulaştırma Bakanlığı’ndan yetki belgesi alınması zorunluluğu bulunmak-tadır.

Maliye Bakanlığı, 213 sayılı VUK’un mükerrer 257’nci maddesi ile tanınan yetkiye istinaden, yetki belgesi almış otobüs işletmecileri ile acen-telerin, 173 seri no’lu VUK Genel Tebliği’nde yer alan düzenlemelere ila-ve olarak, aşağıdaki açıklamalar doğrultuda da belge düzenleyebilmeleri uygun görmüştür.

2.4.1-Şehirlerarası Yolcu Taşıma İşiyle Uğraşan Otobüs İşletmecilerinin Kendi Biletlerini Kullandırmak Suretiyle Yolcu Taşıttırmaları Şehirlerarası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecileri, kendi otobüslerinde taşıyacakları yolcular için acentelere kendi biletlerini kul-landırabileceklerdir.

Acente, otobüs işletmecisi tarafından kendisine verilen yolcu taşıma biletini, her nüshasına kendi unvanını, adresini, vergi dairesini ve vergi kimlik numarasını içerir kaşeyi basmak suretiyle düzenleyecek ve bunları yolculara, yolcu listelerini de otobüs işletmesine bağlı otobüs yetkilisine verecek ve acentelik hizmet bedeli üzerinden otobüs işletmecisi firma adı-na fatura düzenleyecektir.

Bu düzenlemede de tevsik denetim ve muhasebeye veri üretme açısın-dan belge ilişkisi söz konusudur. Acente otobüs işletmesine ait her bileti kendi bilgilerini içerir kaşeyi tatbik ederek uygulayacak ve otobüs işlet-mesine kendi hasılatını içerir fatura düzenleyecektir. Hasılat ve giderler belgelenmiş giderler de tevsik edilmiş olur. Ayrıca yolcu listeleri de yolcu biletlerinin toplamı olarak otobüs bazında belgelendirmeyi sağlamaktadır.

Temmuz - Ağustos 2011

2.4.2-Yolcu Taşıma Biletlerinin Düzenlenmesinde Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanılması

Şehirlerarası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecilerinin yap-tıkları yolcu taşıma hizmeti karşılığında, aşağıdaki esaslar çerçevesinde 31 seri no’lu Ödeme Kaydedici Cihaz Genel Tebliği’nin I’inci bölümünde belirtilen bilgisayar bağlantılı ödeme kaydedici cihazlar kullanılabilecek ve bu cihazlar vasıtasıyla merkez, şube veya acenteler tarafından düzen-lenen fişler, 213 sayılı VUK’da yer alan yolcu taşıma bileti olarak kabul edilecektir.

Yolcu taşıma bileti düzenlemede kullanılacak bilgisayar bağlantılı öde-me kaydedici cihazların, 3100 sayılı Kanunun 5’inci maddesine göre Mali-ye Bakanlığınca onaylanmış bulunması şarttır.

Bilgisayar bağlantılı ödeme kaydedici cihazlar kullanılmak suretiyle düzenlenecek yolcu taşıma biletleri, Ek’te yer alan örneğe uygun olacaktır.

Faaliyetlerinde bilgisayar bağlantılı ödeme kaydedici cihazları kullanan ve müşterilerine Ek’te yer alan örneğe uygun yolcu taşıma bileti veren mükel-lefler, başka bir yolcu taşıma bileti düzenlemeyeceklerdir.

Düzenlenen yolcu taşıma biletlerinin aslı müşteriye verilecek, nüshası ise 213 sayılı VUK’un muhafaza ve ibraz mecburiyetine ilişkin hükümleri uyarınca mükellefçe saklanacaktır.

Ödeme kaydedici cihaz kullanılarak yolcu taşıma bileti düzenlenme-sinde ayrıca aşağıdaki esaslara da uyulması gerekmektedir.

a) Yolcu taşıma biletlerinin bizzat otobüs işletmecilerinin merkezi veya bunların şubeleri tarafından düzenlenmesi halinde bilet, otobüs işletmecisi mükellefe ait ödeme kaydedici cihazdan verilecek ve dolayısıyla biletin mükellef bilgileri bölümünde otobüs işletmecisine ait bilgiler yer alacaktır.

b) Yolcu taşıma biletinin acenteler tarafından düzenlenmesi halinde bilet, acentelere ait ödeme kaydedici cihazdan verilecek ve biletin baş ta-rafında bileti düzenleyen acenteye, mükellef bilgileri bölümünde ise ilgili otobüs işletmesine ait bilgiler yer alacaktır.

c) Acenteler, sahibi oldukları ödeme kaydedici cihazlarla birden fazla otobüs işletmecisinin biletlerini de düzenleyebileceklerdir. Bu şekilde zenlenen yolcu taşıma biletlerinde, bilet hangi otobüs işletmecisi adına dü-zenlenmişse belgenin üzerinde (acentenin yanı sıra) o otobüs işletmecisine

Temmuz - Ağustos 2011 ait mükellef bilgileri olacaktır. Bu takdirde adına bilet düzenlenen otobüs işletmelerine ait mükellef bilgileri ödeme kaydedici cihaza programlana-cak ve mali bilgiler bilet sayıları da belirtilmek suretiyle cihaz hafızasında ve raporlarda (X, Z, mali hafıza) her bir otobüs işletmesi itibariyle ayrı ayrı gösterilecektir.

d) Düzenlenen biletlere ilişkin bilgiler, bilgisayar bağlantılı ödeme kaydedici cihaz sistemlerinin özellikleri gereği, aynı anda (online olarak) otobüs işletmecilerine ait bilgisayar sistemlerine gönderilecektir.

e) Yukarıda açıklandığı şekilde ödeme kaydedici cihazlar kullanılmak suretiyle yapılacak bilet satışlarından elde edilecek gelir, vergi uygulama-ları bakımından adına bilet düzenlenen otobüs işletmecisi mükellefin geliri olarak addedilecektir.

2.5-Diğer Hususlar ve Ceza Uygulaması

Şehirlerarası yolcu taşımacılığında belge düzenine ilişkin 356 seri no’lu VUK Genel Tebliği ile getirilen usuller işletmeler açısından bir zo-runluluk değildir. Bunlar, gelişen teknolojiye ve ticari ilişkilerdeki yoğun-luğa bağlı olarak, mükelleflerin operasyonel işlemlerini kolaylaştırmak adına tanınmış seçimlik haklardır. Yolcu taşıma bileti uygulamasında, 173 seri no’lu VUK Genel Tebliği’nde belirtilen veya 356 seri no’lu VUK Ge-nel Tebliği ile getirilen usullerden herhangi birinin kısmen veya tamamen seçimi mümkün bulunmaktadır.

Dolayısıyla şehirlerarası yolcu taşımacılığı yapan otobüs işletmeleri-nin kendi otobüsleriyle taşıyacakları yolculara ilişkin biletlerin komisyon-cular (acenteler) vasıtasıyla satılması durumunda, komisyonkomisyon-cular (acente-ler) tarafından bastırılmış yolcu taşıma biletleri kullanılabileceği gibi, bu-nun yerine, taşımacı firma tarafından bastırılıp komisyoncuya (acenteye) teslim edilen biletler de kullanılabilecektir. Bunun yanında işletmeler ve acenteler, ödeme kaydedici cihaz kullanılmak suretiyle de yolcu taşıma bileti düzenleyebileceklerdir.

Öte yandan kendi otobüslerinde taşıyacakları yolcular için acentelere kendi biletlerini kullandıran işletmeler ile ödeme kaydedici cihaz kullana-rak yolcu taşıma bileti düzenlenmesi yöntemini seçen işletmeler, otobüsün seyri sırasında yoldan yolcu almaları halinde, kendileri tarafından bastırı-lan yolcu taşıma biletlerini kulbastırı-lanacaklardır.

Temmuz - Ağustos 2011

Yukarıda belirlenip açıklanan usul ve esaslara uymadıkları tespit edi-lenler adına, işledikleri fiile göre, 213 sayılı VUK ve 3100 sayılı Kanun’da yazılı cezalar kesilecektir.

3-SON SÖZ

173 seri no’lu VUK Genel Tebliği’nde şehirlerarası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecilerinin; kendi otobüsleri ile yaptıkları veya acen-teler (komisyoncular) ya da bağımsız otobüs firmalarına yaptırdıkları yol-cu taşıma hizmeti karşılığında düzenlenecek belgeler ile bu belgelerin nasıl ve kimler tarafından düzenlenmesi gerektiği hususlarına yer verilmiştir.

Yapılan açıklamalara göre; şehirlerarası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs firmalarının biletlerinin komisyoncular tarafından satılması halin-de, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listeleri komisyoncular tarafından kendi adlarına bastırılacak ve bu şekilde bastırılacak biletlerin dış yüzü üzerinde, hangi firmanın biletinin olduğunu belirtir, ilgili firmanın, adı ve soyadı, varsa ticaret unvanı gibi bilgiler ile amblemi yer alacaktır. Otobüs firmaları ise hizmet bedeli olarak komisyoncu adına düzenleyecekleri faturalarda satılan bilet miktar ve tutarını ayrıca göstereceklerdir.

Öte yandan, bir işletmenin kendi otobüsüyle yaptığı taşıma işi yanı sıra, bağımsız otobüs sahiplerine de taşıma yaptırması halinde, bağımsız otobüs sahipleri tarafından bu işletmeye yapılan taşıma hizmeti karşılığın-da fatura düzenlenecektir.

Konuya ilişkin bir başka düzenleme 356 seri no’lu VUK Genel Tebliği ile yapılmıştır. Anılan genel tebliğ ile yapılan düzenlemeye göre mükellef-ler kendi bastırdıkları biletmükellef-leri acentemükellef-lere kullandırmak suretiyle de satış yapabileceklerdir. Bunun yanında kendi otobüslerinde taşıyacakları yolcu-lar için doğrudan işletme veya acenteler tarafından ödeme kaydedici cihaz kullanılmak suretiyle de yolcu taşıma bileti düzenlenebilecektir.

356 seri no’lu VUK Genel Tebliği ile getirilen usuller işletmeler acı-sından bir zorunluluk değildir. Bunlar, seçimlik haklardır. Yolcu taşıma bileti uygulamasında 173 ve 356 seri no’lu VUK Genel Tebliği ile geti-rilen usullerden herhangi birinin kısmen veya tamamen seçimi mümkün bulunmaktadır.