Yörük Kültürü Açısından Merkezi Konumdaki Dirmil Coğrafyası

18

Deveci: Kayseri Develi ilçesine ad olmuş, Karakeçili: Kırıkkale’nin bir ilçesine ad olmuştur.

 Yaşadıkları bölgenin coğrafi şartlarından etkilenerek yılların birikimiyle oluşan fiziki görünümleri veya toplumdaki sosyal statülerine göre doğadaki renkleri ad olarak alan obalar olmuştur. Ak: Akhun, Akkoyunlu Devleti, Aklar, Aktekinli, Aksular, Akyazılı, Akyörük Oymak ve obaları, Aksaray, Akçakoca, Aksu, Akyayla, Akçaköy, Akyaka, Akçapınar gibi yerleşim yerlerine ad olmuştur. Boz: Bozulus deyimi Osmanlı döneminde Avşarlar için kullanılmış.

Bozova, Bozburun, Bozlar, Bozçay yerleşim birimleri, Bozok Oğuz Kolu, Bozdoğanlı Obası. Gök: Gökler, Göğebakan Obası, Göksu, Gökçekaya, Gökalan yerleşim birimleri. Kara: Orta sınıf halk tabakasını tanımlamada kullanılmıştır. Karakeçili, Karatekeli, Karapapak, Karakalpak, Karakeşli gibi Türk grupları. Karamürsel, Karacakaya, Karaatlı, Karaot, Karaoğlak, Karaçal, Karaman, Karagöl, Karapınar, Karaköy gibi yerleşim birimleri olmuştur. Sarı:

Sarı Türkeşler, Sarıkeçili, Sarı Tekeli, Sarı Veliler gibi Türk grupları ve yine Sarıveliler, Sarıova, Sarıotlu gibi yerleşim birimleri vardır.

Bu göçebe toplulukların kendi isimleri giderek kaybolmuş; aidiyetleri ve boy kimlikleri büyük ölçüde dağılmıştır. Üstelik Osmanlı İmparatorluğu’na tâbi olan göçebe Türk boyların, vergi, askerlik ve zorunlu çalışma nedeniyle, sosyal düzenlerindeki değişim daha da derinleşmiştir. Bu değişim, Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yayla hayvancılığı yapan gruplar Rumlardan boşalan evlere yerleştirilerek, yerleşik yaşama kitlesel olarak geçmeye başlamışlardır⁹. Soyadı Kanunu ve Köy Kanunu, askerlik, sağlık ve eğitim hizmetlerinin gelişmesi yörük yaşam geleneğinin neredeyse bitişinin başlangıcı olarak görülebilir.

19

göçebelerin yaşam tarzları arasında sıkı bir ilişki vardır. Göçebelerin yüzyıllar boyunca, Dirmil gibi dağ, yayla ve ormanlık bölgelerde yaşaması rastlantı değildir.

Aşağıdaki açıklamalardan da görüleceği gibi Dirmil’in coğrafi yapısının tarım yapmaya uygun olmaması nedeniyle ilçe uzun dönem boyunca yayla hayvancılığı üzerinden yaşamını sürdürmüştür. Bugün resmî olarak Altınyayla ismini alan Dirmil, Burdur ilinin güneybatısında Burdur’a 130 km uzaklıkta, 1250 m rakımlı, Batı ve kuzeydoğusunda Gölhisar, doğusunda Çavdır, güneyinde Fethiye ile sınırlı bir ilçedir (Altınyayla Kaymakamlığı, 1995, s. 9).

Harita 2.1. Burdur İl Haritası – Dirmil (Altınyayla)

Kaynak: http://www.nkfu.com/burdur-ili-hakkinda-bilgi/

İlçe merkezi Oyuk dağı eteklerinden itibaren Dirmil Ovasına doğru uzanan yamaç ile Karapınar bölgesinden başlayan çok hafif bir vadi, Mescitönü’nden başlayıp Ömürbeleni’ne kadar uzanan sırt üzerindedir. İlçe merkezinin kuzeyinde Oyuk dağının etekleri ve Çalca tepesi, doğusunda Oyuk dağı, güneyinde Çırkıcak dağı, batısında ise Dirmil ovası vardır. Bu sırtın güneyi Arkıtça deresinin devamına doğru çok diktir, Ömürbeleni sırtı Çarşı içinden itibaren Oyuk Dağı eteğinde kaybolur, Arkıtça Deresinin güneyinde Çırkıcak Dağı eteklerinde Semercik beleni, Sorkuncuk ve Meşeli

20

Tepe uzantıları Gülpınarı’nda Dirmil Ovasıyla buluşmaktadır (www.dirmil.org).

Bölge, yaylalar açısından oldukça zengindir; Kirazlı, Banaz, Teşnek, Sığırkulağı, Fatmapınarı, Çukuryurt, Dede Taş, Kadıpınarı, Karaoluk, Kurtyurdu, Kırkpınar, Yukarıpınarı, Aşağıpınarlı, Keçisağıldığı, Gürleyik, Doğular yaylası Ağustos ortasında

“örüm bozulduktan”¹⁰ sonra göçülen yaylalar; Eminepınarı, Hamzaballı, Çıvgın, Yazıralam, Abdalpınarı, Çeşmeönü, Gökmehmet yurdu, Beyalanı, Topaneğrek, Kurtlupınar, Kocalarkayası, Çallıpınar, Zaranağzı, Karadağ eteklerinde Yumrutaş, Balçıklı tepesi eteklerinde Cayıziar, Kadirağa ovasında Höyük tepesi, Kuduzluk, Dokuzsöğüt, Mezarlık tepesi ise örüm bozuğu sonrası göçülen yaylalardır. Çırkıcak Dağı bölgesindeki yaylalar; Maşatalanı, Bademli, Ömeralanı, Kerkeli, Dervent, Büyük Kumlu, Orta Kumlu, Küçük Kumlu, Ballık yolu üzerinde Akpınar yaylası, Kızılağaç ve Çörten yaylasıdır. Koçaş Dağı bölgesinde, Sarıpınar Ovası devamında Ekiz yaylası, Karamıkit Çukur yaylası, Kozlu Yaylası, Yediralı ve Söğütlü yaylaları, Koçaş Dağının Kırkpınar yönünde Akçataş yaylaları önemli yaylalardır.

Dirmil aynı zamanda çok çeşitli dağ ve tepelerin arasında bulunmaktadır. Koçaşdağı, Batı Toros dağ silsilesi içerisinde en yüksek dağıdır. Koçaş dağından başlayan yüksekçe dağ sırası içerisinde Yedi Kardeşler, Bozotlu, Söğütlü, Yüğlük, Doğankara, Çal, Ürmük, Sakarkaya önemli dağ gruptandır. Oyuk dağı yörenin en yüksek dağlarından biridir. Çatak köyü doğusunda başlayan Sanpınar tepeleri, Çalca, Kızılcakaya, Alakaya ve Çürük kayaları Oyuk Dağı ile birleşir. Oyuk Dağı batıdan, güneyden topladığı tepeleri kuzeye ve doğuya dağ sıraları ve platolar şeklinde dağıtmıştır. Oyuk Dağı’nın hemen doğusunda bir zamanlar içme ve sulama suyu olarak Kocaçayır’a kadar getirilen Akçapınar vardır. Karşıda Ardıçlıtepe ve daha sonrasında Mıhlıca, Kakmacık ve Hacı Musa tepeleri vardır. Belbaşı sırtları Teşnekbaşı’nda ikiye ayrılır. Bir kol Banaz üstünden Arlıtaş başına, diğer kol Kızıl Teşnek’ten Elmalıdere’ye oradan Çürükkaya’ya geçer.

10 Ekili arazideki ekinlerin kaldırıldığı, herhangi bir ekinin kalmadığı ve hayvanların araziye salındığı döneme verilen addır.

21

Bölgenin diğer önemli dağlarından birisi de Karadağ’dır. Ay Deresinin sağında Arap mezarlığı, solunda ise bölgenin en ormanlık dağı olan Karadağ mevcuttur. Çukuryurt platosunun doğusunda Yüğürler ve Doğular dağı bulunmaktadır. Yüğürler ve Karadağ arkasından başlayan küçük tepeler Erbeleni’ne kadar engebeli halde devam eder. Bu kuşak içerisinde Yellice, Enik Taşı, Balçıklı, Eminepınarı, Tokattık, Yazıralanı Taşlan ve Çeşme önü Taşı mevcuttur. Er Beleni bölgede üzerinde hiç ağaç barındırmayan bir dağdır. Bu dağın eteklerinde daha çok tarımsal üretim bölgeleri vardır. Ancak Kızıleğrek tarafında kısmen ağaçlı yamaçlar vardır.

Dirmil’in Çavdır sınırında; Bozotlu, Yaytacık, Karaotuk, Kozağacı Beleni, Uçarsu, Kadıpınarı, Keçisağıldığı, Çevirme Deresi, Öreneğrek, Kapılıgeçit, Yazıralanı Taşı, Topaneğrak, Beyalanı Taşı, Bezirgân Taşı, Kızlar Sivrisi, Arlı Taş, Öküz-eğreği, Fettahlar Taşı, Kocalar Kayası, Eşşekkıran, Karadağ sıradağlar olarak uzanmaktadır.

Eniktaşı ve Balçıklı güneyinde ön tarafı Altınapa’ya bir tarafı da Yumrutaşa uzanan dağ kümesi oldukça ormanlıktır. Dirmil’in batı ve güneyinde ise şu dağlar mevcuttur.

Arkıtça Deresi güneyinde en büyük dağ Çırkıcaktır. Eteklerinden başlayan çam ve ardıç ormanı doruklara doğru köknar şekline dönüşmüştür. Dirmil’in güneybatısında Kerkeli dağı, güneyinde Kuruderemevkinde Uçar dağı, güneydoğusunda Aşılcabaşı dağı ile Bu dağlardan başka Avdan, Akpınar, Ballık Dağları Maşta dağlarıdır.

İlerideki kısımda sözü edilecek olan arıcılık, kerestecilik, katrancılık, çancılık gibi meslekler bu coğrafya ile doğrudan ilişkilidir. Yayla hayvancılığı ve ormancılık bölgede yüzyıllar boyu temel geçim kaynağı olmuştur. Bu nedenle Dirmil ve çevresinin fiziki coğrafyası ayrıntılı şekilde verilmiştir. Tez sorunsalı açısından asıl önemli olan bu geçim kaynakları ile yerel yörük müziği arasındaki ilişkidir. Dirmil’de fiziki coğrafya, geçim kaynakları ve yerel yörük müziği arasındaki ilişkiyi etkileyen önemli bir faktör olmuştur. Örneğin hayvancılık ve yaylacılık, yerel müziğin yüzyıllar boyu üretilmesinde etken bir koşul olmuştur.