Dirmil Yörük Müziğinin Sosyo-ekonomik ve Tarihsel Çerçevesi

Dirmil yörük müziğinin sosyo-ekonomik yapısı öncelikle yörüklerin yaşağıdığı coğrafi koşullarla ilişkilidir. Aynı zamanda bu coğrafi koşullar Dirmil’deki geleneklerin devamını sağlayan unsurlardan birisidir. Coğrafya bölümünde belirtildiği üzere, Dirmil ve çevresi dağlar, tepeler ve yaylalarla çevrili olduğundan geniş topraklara dayalı tarımsal üretim yapılması oldukça zordur. Bu nedenle ilçe uzun dönem boyunca yayla hayvancılığı üzerinden yaşamını sürdürmüştür. Yüzyıllardır göçebe yörük kültürüne ev sahipliği yapan Dirmil yöresi Anadolu’ya gelen göçebelerin yaşam tarzlarını yansıtabilmesi adına uygun bir örnek olarak gözükmektedir. Göçebelerin yüzyıllar boyunca, Dirmil gibi dağ, yayla ve ormanlık bölgelerde yaşaması rastlantı değildir. Modern yaşam tarzının oluşumuna kadar yüzlerce yıl bölgenin baskın kültürü hâline gelen göçebe yörük kültürünün yaygınlaşmasında hayvancılık ve yaylacılığa uygun olan coğrafi koşulların yoğun bir etkisi gözükmektedir. Yerel müzik, yaylacılık ve yarı-göçerlik yaşam tarzı çerçevesinde kendi içine kapalı bir ortamda icra edilmiştir. Bu icralarda kullanılan çalgılar çoban düdüğü, bağlama, sipsi, çatal sipsi gibi çalgılardır ve bunlar sözkonusu yaşam tarzı ile ilgilidir. Dirmil’de ormanların, sürü hayvanlarından ve yangından korunması için tel örgülerle kapanması³⁵ hayvancılığın azalmasına yol açmasıyla birlikte çoban düdüğü ve sipsinin kullanım alanı da sınırlanmıştır. Dirmil’de hayvancılık sadece bir geçinme kaynağını değil aynı zamanda insanların küçük yaştan itibaren yaylalarda hayvanları otlatırken yerel çalgıları öğrendiği en önemli eğitim sürecini de temsil etmektedir.

Dirmil, sadece fiziki sınırlarla temsil edilen bir ilçe isminden çok, bir kültürel etki alanını temsil etmektedir (Erdem, 2015, s. 782). Saha görüşmelerinde Dirmilli müzik

34Dirmil’de ilk derleme çalışmaları 1942 yılında Halil Bedi Yönetken ve Muzaffer Sarısözen yönetiminde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma Maarif Vekilliği’nin (Milli Eğitim Bakanlığı) Ankara Devlet Konservatuarı Folklor Arşivi için 1937-1952 yılları arasında tüm ülke bazında gerçekleştirdiği derleme projesinin bir parçasıdır (Yönetken, 1966, s. 116-130; Elçi, 1997, s. 80).

35 İl Orman Bölge Müdürlüğü tarafından Dirmil çevresinde bulunan ormanlar 1970’lerin sonundan itibaren koruma amaçlı sınır telleri ile kapatılmaya başlanmıştır. (İ. Evcil ile kişisel görüşme, 18 Ekim 2015).

54

icracılarının, düğün ve güreş gibi sosyal etkinlikler için nerelerden çağrıldıkları, hangi bölgedeki müzik icracıları ile birlikte müzik yaptıkları ve çalgıların yapımında malzeme ve teknik ihtiyaçlar için hangi bölgedeki çalgı yapımcıları ile görüştükleri ve işbirliği yaptıklarına dair söyledikleri, etki alanının sınırlarını belirlemiştir. Bu nedenle Dirmil’de icra edilen yerel müziğin, yüzyıllarca yukarıda çizilen coğrafi etki alanı içinde hem çevreyi etkileyen hem de çevreden etkilenen; hem çevreyi besleyen hem de çevreden beslenen interaktif bir sürecin sonucunda geliştiği söylenebilir. Dirmil gibi Teke müziğinin icra edildiği önemli yerler Dalaman, Fethiye, Elmalı, Korkuteli, Bucak, Kozluca, Yeşilova, Acıpayam, Tefenni, Çavdır ve Kozağacı’dır. Bu yörelerin tam ortasında yer alan Dirmil; Çavdır, Asmalı, İbecik, Küçüklü, Çameli ve Gölhisar³⁶, Teke Yörük müziğinin bugüne kadar gelmesinde merkezî bir öneme sahip olmuştur.

Bu yerleşim alanları içinde de Dirmil, Teke yerel müziği için bir ana istasyon işlevi görmüştür.

Dirmil’deki yerel müzik geleneğinin en önemli özelliği bütün kitle iletişim araçları tarafından yoğun bir biçimde yayınlanan modern pop ve diğer yabancı/yerli müzik kültürlerine rağmen özgünlüğünün bugüne kadar devam etmesidir. Bunu sağlayan en önemli faktörler, Dirmil’deki yerel müziğin sosyal yaşam içindeki yaygınlığı ve yerel kimlik oluşumundaki güçlü etkisidir. Dirmil’de yerel müziğin toplumsal kimliğin oluşumuna etkisi, kültürel konum olarak Cumhuriyet dönemi sonrasında “üst kültür”

konumundan “alt kültür” konumuna geçen “yörüklük” kavramına bağlı olması açısından diğer yörelerdeki yerel müzik ve kimlik oluşumlarının etkisinden farklıdır.

Dirmil’de temel kimlik yörüklüktür. Yörüklük de elbetteki sadece Dirmil değil Ege ve Akdeniz havzasında ve diğer Anadolu bölgelerindeki geniş bir coğrafya içinde bir kimliktir. Bu bakımdan “Yörük” sözü, bir kavim, ulus (il) veya bir kabilenin adı olmaktan çok, göçebe hayat tarzını işaret etmektedir (Aktaran: Doğan ve Doğan, t.y. s.

16; Sümer, 1950, s. 518, 551).

36 Dirmil eskiden (yaklaşık 50 yıl önce) bugünkü idari yönetim şeklinden farklı bir idari yapıya sahipti.

Eskiden Dirmil ile ilişkili yerel müzik icra edilen köyler, bugün Gölhisar’a bağlı olduğu için Gölhisar’ın ismi burada belirtilmiştir. Gölhisar merkezi aslında yerel müziğin icra edildiği bir alan değildi.

55 4.2.1. Yörüklerin Sosyal Hayatı

Yörükler, temel geçim kaynakları hayvancılığa dayandığı için konar-göçer bir yaşam tarzına sahiptir. Geçimlerini, süt, yağ, peynir üretimi, halı, kilim, çuval, heybe, keçe örmeleri ve belirli bölgelerden elde ettikleri kil ve tuzdan sağlarlar (Doğan ve Doğan 2014, s. 27-28). Konar-göçerlikte yörükler yazın hayvanlarını beslemek için yaylalarda, kışın ise köy ve kasabaların yakınındaki bölgelerde yaşarlardı. Bunun için yörükler bahar aylarında yayla göçü, sonbaharda ise ılıman bölgelere doğru sahil göçü yaparlardı. Yörükler kendi geçim kaynakları dışında Osmanlı Devleti döneminde ordunun ikmal ve nakliye, çevre bölgelerde yaşayanların nakliyesini ve yaşadıkları bölgelerin postacılık işlerini yaparlardı (Ayyıldız, 2013, s. 22). Yörüklerin diğer bir özelliği at yetiştiriciliğinde yetkin olmalarıdır (Doğan ve Doğan 2014, s. 27).

Yörüklerin inanç sistemi Müslümanlığa dayanırken birçok inanç unsuru Şamanik geçmişten gelmektedir (Eröz, 1991, s. 25-35). Yörükler, Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen yer, su, ağaç ve dağ kültünden gelen kurban ve adak gibi, çeşitli Şamanik geleneklere sahiptirler.

Yörük toplumunda aile, erkek egemen bir niteliğe sahip değildir; kadın sosyal hayatta önemli bir yere sahiptir (Eröz, s. 51). Kadınlar üretim sürecinin bir parçasıdır; örneğin dokumacılık, hayvanların bakımı gibi (Eröz, s. 195). Evlilik kurumu yaşantıları gereği endogamiktir (içevlilik) ve tek-eşlilik hâkimdir (Eröz, s. 53).

Yörüklerin sosyal yaşamının bu gibi genel özellikleri Dirmil’deki yörüklerin yaşamında da mevcut olmuş ve hâlâ birçok gelenek devam etmektedir. Yörük geleneklerinin ortaya çıkardığı yaygın yaşam kültürü, Dirmil’deki yerel müzik geleneklerinin homojen bir kültür üzerinde biçimlenmesi sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Dirmil’i Teke yöresinde daha özel kılan ise, daha önce belirtildiği üzere sosyo-ekonomik etkenler nedeniyle yerel kültürün kendini günümüze kadar sürdürebilmesidir. Araştırmanın yapıldığı dönem (2015-2017 yılları), yerel kültürün Dirmil’de yaşanan sosyal değişimler nedeniyle artık daha çok törensel bir işleve büründüğü yıllara rastgelmiştir. Araştırmacı olarak son 30 yılda Dirmil’deki yerel müzik çalışmalarında kaydedilen bulgular müzik kültürünün değişimini

56

göstermektedir. Aynı zamanda araştırmacının bölgede bir icracı olarak yaşadığı tecrübeler de kendisine değişim sürecini izleme ve kaydetme fırsatı yaratmıştır³⁷. Daha önce sözü edildiği gibi Dirmil, yörük kültürünün ve toplumunun bir parçasıdır.

İncelenen yörük kültürü ve müziği yüzyıllar içerisinde değişimler geçirmiştir.

Yukarıda bahsedildiği gibi yörük kültürü tarihsel dönemler açısından altı dönem olarak sınıflandırılmıştır. Saha çalışmasında elde edilen bulgulara göre ise tez, bu altı dönemin son iki dönemini kapsamaktadır.

Modernleşme sürecinde, sağlık hizmetlerinin gelişimi ile nüfusun hızlı artışı ve ortalama ömrün artması; şehirlerin sunduğu eğitim, iş ve gelir olanakları nedeniyle kırdan kente yönelik göç; aile tipinin değişimi (geniş aileden çekirdek aileye geçiş) ve özellikle ekonomi, eğitim ve iletişimle ilgili olanaklarının artması; tüm bunlara bağlı olarak kuşakların ve kuşaklararası toplumsal rol ve ilişkilerin değişimi, toplumların gelenek görenek ve âdetlerini değiştirmekte ve/veya yok etmektedir. Geleneksel yerel müzikler, tüm toplumlarda olduğu gibi Türkiye’de de bu modernleşme sürecinin getirdiği teknolojik, ekonomik ve sosyolojik dinamiklere bağlı olarak değişmekte ve/veya yok olmaktadır. Dirmil geleneği de bu tecrübeyi yoğunlukla yaşamıştır. Bu nedenle Dirmil, “yörük kültürünün” neredeyse bir alt kültür hâline gelerek geleneksel aktarım metotlarını kaybetmesi gibi olgulardan kaynaklanan sosyal değişimlerin müzikal geleneklere en fazla etki ettiği bölgelerden biridir.