Verilerin Toplanması ve Yorumlanması

Veriler, yazılı, görsel ve işitsel literatür taraması; yörede yaşayanların kişisel arşivleri;

yazılı basında Dirmil müziği hakkında yer alan görsel malzemeler; sahada yapılan görüşme teknikleri ile elde edilen ses ve müzik kayıtları, görüntü, fotoğraf ve videolardan elde edilmiştir.

Veri toplamada, araştırmacının kendi yöresi olmasının avantajı kullanılarak katılımcı gözlem tekniği etkin olarak kullanılmıştır. Bunun yanısıra görüşme teknikleri de kullanılmıştır.

Geçmiş yıllarda iş imkanları nedeniyle yurtdışına giden yöre müziğine meraklı kişilerin kişisel arşivleri bugün hayatta olmayan icracı ve çalgı yapımcıları hakkında veri elde etmede ciddi katkı sağlamıştır.

Görüşmelerde, Dirmil tarihi, toplumsal yapısı ve Dirmil yerel müziğine dair, o dönem yaşayan en eski icracıların hem müzik hem de hayat hikâyelerini içeren özgün bilgiler elde edilmiştir.

Bu çalışmalar sonucu elde edilen 1986-2017 yıllarını kapsayan ses ve video kayıtları ile fotoğraflar listesi aşağıda verilmektedir.

44

 77 adet kişisel, 4 adet ikili ve 6 adet grup olmak üzere 87 görüşme yapılarak kayda alınmış ve bu kayıtların 40’ı çözümlenip yazılı hale getirilmiştir.

 21 adet video kaydı yapılmış ve farklı tarihlerde başkaları tarafından yapılan 3 adet ses ve 5 video olmak üzere toplam 26 video ve 3 ses kaydından yararlanılmıştır.

 Ayrıca beş yüzden (500) fazla fotoğraf çekilmiş bunlardan 15 adedi tezde kullanılmıştır.

 Diğer taraftan, 1969-2017 yıllarını kapsayan farklı kaynaklardan alınan 9 adet fotoğrafa da yer verilmiştir.

Dirmil yörük müziğinin varolan kayıtları, büyük ölçüde kasetlerden oluşmaktadır. Bu çalışma için çok sayıda kaset taranmış ve yerel müzik değeri taşıyanlar dijital ortama aktarılmıştır. Büyük bölümü mahalli nitelikte olan bu kayıtların kayıt tarihlerine ulaşmak mümkün olmamıştır. Örneğin, dijital ortama aktarılmış olan kaset kayıtları incelendiğinde kimlerin çalıp söylediği anons edilse de tarihlerle ilgili bilgiye rastlanmamıştır.

Çalışmada yararlanılan en eski kayıt 1942 yılında Muzaffer Sarısözen ve Halil Bedii Yönetken tarafından kaydedilen çifte/çatal sipsi kaydıdır. 1967 TRT Derlemeleri çerçevesinde Dirmil ve çevresinde yapılan derleme kayıtları ikinci en eski kayıt olarak tespit edilmiştir. Sahada elde edilen ses kayıtlarının çoğunluğu Hüseyin Karakaya, Osman Ali Arslan, Emin Demirayak ve Kadir Türen’e ait kayıtlardır.

Sorular beş bölümden oluşmaktadır: kişisel bilgiler, eğitim durumu, ekonomik durum, çalgı özellikleri, icra özellikleri ve diğer. Toplam 141 soru hazırlanmış ancak soruların tamamı herkese sorulmamıştır. Hangi soruların sorulacağı görüşülen kişinin özelliklerine (icracı, düğüncü, yapımcı vb.) bağlı olarak belirlenmiştir. Sorular ile görüşülen kişinin yörük müziği ile ilişkisi ve yöredeki müzik geleneği hakkındaki bildikleri, düşündükleri ve hissettikleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

45

Sahadaki görüşmeler için öncelikle Dirmil yerel müziğinin yaşayan önemli ve bilinen isimlerinden oluşan bir liste hazırlanmıştır. Araştırma sırasında, kartopu tekniği de kullanılarak her görüşmede ortaya çıkan, ancak ismi listede bulunmayan usta icracılar ve çalgı yapımcıları da listeye eklenmiş ve onlarla da görüşmeler yapılmıştır.

Saha çalışması için önce, görüşme takvimi ve planı hazırlanmıştır. Kaynak kişiler belirlendikten sonra tanıdık olunmayan kişilere ulaşmak için aracı olacak kişiler belirlenip temasa geçilmiştir. Kartopu tekniğiyle ortaya çıkan ve kaynak kişiye aracılık edecek, iletişim kurulmasını sağlayacak/kolaylaştıracak kişilerle temasa geçilerek hem görüşülecek kaynak kişinin hem de aracı olacak kişinin uygun zamanları örtüştürülerek/ayarlanarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kartopu tekniği ile ortaya çıkan kişiler, farklı kaynaklardan da soruşturularak zaman kaybına yol açmadan görüşme takvimine uyulmaya çalışılmıştır. Bilgi vermede gönülsüz olabileceği öğrenilen/tahmin edilen kişilerin kıramayacağı kişiler araştırılıp bulunarak onlar nezaretinde görüşmeye gidilmiştir. Yapılacak görüşmenin tekrarlanamayacağı bilinciyle görüşmelerden azami bilgi alınmaya çalışılmıştır. Sahada yerel özelliklerden uzak olduğuna kanaat getirilen bazı kişilerle yapılan görüşmeler kayıt alınmadan sonlandırılmıştır.

Dirmil dışında yaşayan ancak Dirmil yerel müziğinden beslendiği düşünülen kişilerle ve profesyonel olarak sipsi icrası gerçekleştiren kişilerle bulundukları illere gidilerek kişisel görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Dirmil’de kullanılan zurnaların kökeni ve yapısal farklılığı konusunda da alan dışı kişilerin görüşlerine başvurulmuştur.

Alanda gerek çalgılar ve yapılan müzikle ilgili, gerekse yeni kuşak tarafından bilinmeyen, unutulmuş geçmiş yöre yaşantısı konusunda bilgi verebilecek kişiler, aktif veya müziği bırakmış icracılarla görüşülmüştür. Yörenin önemli icracılarının çocukları, akrabaları ile görüşülerek varsa bilinmeyen yönleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca alanda müzikle uğraşısı olmayan kişilerle de görüşülerek çalgı icra edenlere yerel halkın bakışı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Dirmil yerel müziğine yönelik toplanan veriler birbirinden farklı özelliklere ve yapıya sahip olduğu için farklı analiz teknikleri uygulanarak çözümlenmiştir.

46

Araştırma sürecinde elde edilen fotograflar -özellikle çalgı alanında olanlar- değişimi tespit etmede önemli rol oynamıştır. Eski kuşak icracıların yaptığı ve müzik ortamlarında kullandığı bu çalgıların zaman içinde ne tür değişikliklere uğradığı yeni yapılan çalgılarla karşılaştırılmak suretiyle ortaya konmuştur. Hatta eski kuşak ustaların ilk dönem yaptıkları çalgılarla yöre dışına çıkmaya başladıktan sonraki dönemlerde yaptıkları çalgılardaki değişimler fotoğraflanarak farklar ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Ses ve video görüntüleri yörenin repertuar, tavır, üslup ve metronom gibi günümüz müzik anlayışının, yaylacılığın yoğun olarak yaşandığı dönemlerde yapılan müzik ortamlarında hangi çalgının ne tür repertuara sahip olduğu ve hangi sosyal ortamlarda çalındığına dair karşılaştırma olanağı sağlamış, oluşan farklılıkların nedenleri açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca eski yerel repertuara ne tür ezgiler, hangi çalgılarla ve hangi nedenlerle ilave olmuş; bunlar da yorumlanmaya çalışılmıştır.

Çalgılar ve icracılar alanında elde edilen veriler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.

Bu sınıflandırmaya göre çalgılar üç grup altında toplanmıştır.

İlk grup; sipsi, cura (ikitelli), üçtelli bağlama, çoban düdüğü ve leğenden oluşan yörenin en eski çalgılarıdır.

İkinci grup çalgılar; zurna, davul, Yörük kemanesi³² ve sazdan (divan ve tambura) oluşmaktadır. Bu çalgılar Dirmil’e sonradan girip yerel müzik içerisinde ana çalgılara dönüşmüştür.

Son grubu ise teknoloji destekli bir çalgı olan “org” oluşturmaktadır.

Sipsi, üçtelli bağlama, cura, zurna ve org Dirmil’deki yerel müzikte oynadığı rol açısından ayrıntılı olarak incelenen çalgılardır.

32 Sahada yapılan görüşmelerde Yörük kemanesi olarak isimlendirilen bu çalgıyla ilgili farklı isimlendirmeler olduğu görülmüştür. Örneğin Gülsüm Erdem “kemençe” derken Süleyman Şener de (Kertik Sülemen) “kemene/kemane” demektedir.

47

Bütün çalgılarda incelenecek husus, Dirmil’deki yerel müziğe katkılarının neler olduğunun ortaya çıkarılmasıdır.

Sahada elde edilen verilerden hareketle ulaşılan önemli bulgulardan birisi, çalgıların ses sahalarının belirlenmesi ve bunlara dair ölçümlerin yapılmasıdır. Telli çalgıların ses sahası, çalgının üzerinde bulunan perde sayısı ve yaygın kullanımdaki “düzen” baz alınarak yapılmıştır. Üçtelli bağlamanın ses sahası belirlenirken, çalgının ana akordu ve düzeninin bağlama düzeni olması nedeniyle, çalgı “bağlama düzeni”ne çekilip son perde sınır kabul edilerek ölçümlendirilmiştir. Curanın ses sahasının belirlenmesinde ise çalgının ana akordu üzerinden ve alt tel karar ses olarak kabul edilerek, çalgının göğsüne doğru olan son perde en tiz ses olarak ölçümlendirilmiştir. Gerek üçtelli bağlama ve cura, gerekse diğer çalgıların ses sahalarının belirlenmesinde ilgili çalgılar ile çalınan en geniş ses aralıkları dikkate alınarak çalgıların ses sınırları tespit edilmiştir.

Çoban düdüğünün ses sahasının belirlenmesi perde sayısına göre yapılırken sipsininki, icra edilen en tiz ezgiler dikkate alınarak yapılmıştır. Sipsi, toplamda altı ses perdesine sahip olmasına rağmen bir oktavın üzerinde ezgiler çalınabilmektedir. Altıncı perdeden sonraki sesler nefes yardımıyla elde edildiği için bu yola başvurulmuştur.

Zurnada ise bir ses perdesinden birkaç ses elde edilebildiği için icra edilen ezgi genişliğine göre ses sahası belirlenmiştir. Bu çerçevede çalgıların ses sahaları porte üzerinde gösterilerek daha somut bir hâle getirilmiş ve böylece anlaşılması kolaylaştırılmıştır. Bu grafikler yoluyla her çalgının kendi repertuarının ses sahası daha belirgin hâle getirilmiştir.

Dirmil’de sahada karşılaşılan her çalgı için farklı şekilde ölçülendirme yoluna gidilmiştir. Bazı çalgıların bulundukları yerde, bazılarının da çalgı yapım atölyelerinde hassas ölçümleri yapılmış ve bunlara dair tablolar oluşturulmuştur. Dirmil’de rastlanılan ve yerel müzik içerisinde kullanılan çalgıların teknik ölçümlerinde öncelikle çalgının fiziki yapısına (boy, en, kalınlık, derinlik vs.) dair ölçümler gerçekleştirilmiş; daha sonra da perdelerin birbirine olan mesafeleri ve üzerlerindeki sesler (yarım ve tam) hassas ölçüm aletleri kullanılarak tespit edilmiş ve bunlar grafikler halinde verilmiştir.

48

İcra sırasındaki perdelerden elde edilen seslerin durumu (tam ve yarım) belirlenerek bunlar porte üzerinde ilgili sesin önüne değiştirilmiş diyez ve bemol işaretleri konarak, oklarla tizlikleri ve pestlikleri (koma) gösterilmiştir. Ayrıca çalgı icrasında yöreye özgü kullanılan teknikler belirlenerek bunların bazıları metin içerisinde porte üzerinde gösterilmiş, daha iyi anlaşılması açısından da görsel olarak video kayıtlarıyla desteklenmiştir. Youtube linkleri Ek 4’te verilen bu ses ve video kayıtları DVD olarak teze eklenmiştir.

Dirmil’de sahada karşılaşılan ve teknik ölçümleri yapılan farklı ebatlardaki çalgıların icra özellikleri ve ortaya çıkan farklılıkların (icra, tavır, tını vb.) nedenleri tespit edilerek değerlendirmeler yapılmıştır.

Yerel müzik içinde yer alan çalgılarla icra edilen ezgilerin incelenmesi sonucu yerel repertuarın hangi akortlarla, hangi makamlarda icra edildiği tespit edilerek tablo halinde verilmiştir.

Dirmil’deki yerel müziğin kültürel tarafı, yerel müziğin geleneksel öğrenme süreçleri, yerel müziğin sosyo-ekonomik yapılarla ilişkisi, geleneğin değişimi/dönüşümü ve yerel müziğin icra ortamları bazında incelenmiştir.

İcracılar ise, dört grupta incelenmiştir:

- Geleneksel eski kuşak icracılar, geleneksel öğrenme süreçlerine göre yetişenler,

- Geleneksel orta kuşak icracılar, geleneksel ve modern öğrenme süreçlerine göre yetişenler,

- Yeni kuşak icracılar, modern öğrenme süreçlerine göre yetişen icracılar, - Kadın icracılar.

Çalgı yapımcıları, iki grupta incelenmiştir. İlk grupta geleneksel usul ile ustalarından öğrendiği biçimde çalgı yapanlar, ikinci grupta ise modern aletler kullanarak standardize olmuş çalgılar yapanlar yer almaktadır.

49