Yöntem bölümünde, araştırmanın modeli, çalışma grubu, verilerin toplanması ve verilerin analizinde kullanılan teknikler açıklanmıştır.
3.1. Araştırmanın Modeli
Bu araştırmada temel amaç, Türkçe ders kitaplarındaki anlamı bilinmeyen kelimelerden hareketle öğrencilerin söz varlığını geliştirmeye yönelik somut öneriler ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda araştırmada nitel araştırma türlerinden tarama (survey) modeli kullanılmıştır.
Kaptan’a (1998: 71) göre tarama (survey) araştırmalarına betimleme araçları olarak bakılmaktadır. Tarama araştırmalarındaki amaç, birey ya da grubun belirli özelliklerini açıklamak, betimlemek, sadece eldeki araştırma grubuna ait olan ve onu diğerinden ayıran özel nitelikleri saptamak, aydınlatmak ve tanıtmaktır.
Eğitim alanında yapılan çalışmalarda yaygın olarak tarama araştırması tercih edilmektedir. Çünkü tarama araştırması, yapılan çalışmalardaki denek grubunun özellikleri ya da grubun bulunduğu fiziksel ortamların özelliklerini özetler. Tarama araştırmasında daha çok “ne, nerede, ne zaman, hangi sıklıkla, hangi düzeyde, nasıl” gibi sorular cevaplandırılır. Amaç, araştırmanın konusu ile var olan durumu betimlemektir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz, Demirel, 2010: 21).
Araştırma öğrenciler ve ders kitapları olmak üzere iki boyutlu olarak gerçekleştirilmiş, öğrencilerden ve ders kitaplarından elde edilen veriler karşılaştırılmıştır. Ayrıca elde edilen verilere ek olarak öğretmenlerin ve Türkçe ders kitabı yazarlarının kelime öğretimi konusundaki görüş ve düşüncelerini almak amacıyla görüşmeler yapılmıştır. Ders kitaplarındaki durum ile öğretmenlerin uygulamaları ve ders kitabı yazarlarının yaklaşımları da değerlendirilmiştir.
3.2. Araştırmanın Çalışma Grubu
Araştırmanın evrenini; 2011-2012 eğitim-öğretim yılında 7. sınıfta öğrenim gören öğrenciler, bu eğitim-öğretim yılında görev yapmakta olan Türkçe öğretmenleri, bu öğrencilere yönelik hazırlanan Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın 06.12.2007 tarih ve 199 sayılı kararıyla hazırlanan ilköğretim 7. sınıf Türkçe kitapları ve bu kitapları hazırlayan yazarlarımızdır. Araştırmanın çalışma grubu ise farklı bölgelerde okutulmakta olan MEB ve Koza Yayınları 7. sınıf Türkçe ders kitapları ile bu kitapların okutulduğu okullardan rastgele seçilen 7. sınıf öğrencileri, bu öğrencilerin bulunduğu okullarda görev yapan Türkçe öğretmenleri ve ele alınan 7. sınıf Türkçe ders kitaplarının yazarları oluşturmaktadır.
Araştırma verileri; MEB Yayınları 7. sınıf Türkçe ders kitabının okutulduğu Ankara ilindeki Ayyıldız İlköğretim Okulu 7. sınıf öğrencilerinden 203 öğrenci ile Koza Yayınları 7. sınıf Türkçe ders kitabının okutulduğu İzmir ilindeki Ödemiş İlköğretim Okulu 7. sınıf öğrencilerinden 202 öğrenci olmak üzere toplamda 405 öğrenciden toplanmıştır. 7. sınıf Türkçe ders kitaplarından birinin devlet yayını diğerinin ise özel yayınevine ait olmasına dikkat edilmiştir. Özel yayınevine ait kitap rastlantısal olarak özel yayınevleri Türkçe ders kitapları içerisinden seçilmiştir.
3.3. Verilerin Toplanması
Araştırmamız kapsamına alınan MEB ve Koza Yayınları 7. sınıf Türkçe ders kitabı okuma ve dinleme metinleri bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu okuma ve dinleme metinlerinden örnek uygulama hazırlanmış; farklı seviyelerdeki 7. sınıf öğrencileriyle yapılan örnek uygulama sonucunda bir ders saatinde öğrencilerin ortalama kaç kelime okuduğu tespit edilmiştir. Tespit edilen bu sayı doğrultusunda, her ders kitabında yer alan 6 temadaki toplam 24 okuma ve dinleme metni kısalık ve uzunluklarına göre sıraları değiştirilerek uygulamada kullanılacak metin grupları hazırlanmış; Türkçe ders kitaplarında yer alan okuma, dinleme metinleri, öğrencilerin dört ders saati içinde okuyabilecekleri dört grup şeklinde bir araya getirilmiştir.
Araştırmanın yürütüldüğü okullarda Türkçe dersinde haftada bir ders saatinde bir uygulama yapılmış; bu doğrultuda ders kitabında yer alan metinler, dört haftada dört
38
ders saatinde tamamlanmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerden, kendilerine dağıtılan metinleri okumaları ve okudukları metinlerdeki anlamını bilmedikleri kelimelerin altlarını çizmeleri istenmiştir.
Öğrencilerden elde edilen dört uygulamanın sonuçları kontrol edilmiştir. Dört farklı zamanda yapılan uygulamalardan birine dahi katılmayan öğrencinin verileri araştırma kapsamından çıkarılmıştır. Bu nedenle araştırmaya katılan öğrenci sayısı (405) ile dört uygulamaya katılan öğrenci sayısı (312) arasında fark bulunmaktadır.
7. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki 24 okuma ve dinleme metninde, öğrencilerin anlamını bilmediği kelimelerden uzman görüşleri doğrultusunda olumsuzluk ekleri, zarf-fiil ve sıfat-fiil ekleri çıkarılmıştır. Fakat istisna olarak sayıca fazla öğrencinin anlamını bilmediği, o yaş grubundaki öğrencilerin anlamını bileceğini düşündüğümüz kelimelerden ekler çıkarılmamıştır. Örneğin “bizsek” kelimesi.
MEB ve Koza Yayınları 7. sınıf Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’nda yer alan kelime çalışmalarındaki kelimelerin listesi oluşturulmuştur.
7. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan metinlerdeki kelimelerin anlamlarının kaç öğrenci tarafından bilinmediği tespit edilerek, bunlar Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’ndaki kelime çalışmalarında yer alan kelimeler ile karşılaştırılmıştır. Öğrencilerin anlamını bilmediği kelimelerin, kelime çalışmalarında yer alan kelimelerle örtüşme durumuna bakılmıştır.
Kelime çalışmalarının derste nasıl işlendiğini belirlemek ve hazırlanan kelime listeleri ile ilgili görüşlerini almak amacıyla İzmir ilinde 15, Ankara ilinde 15 olmak üzere toplam 30 öğretmenle görüşme yapılmıştır. Görüşmede açık uçlu sorular sorulmuş, görüşme sırasında ses kayıt cihazı kullanılmış, sonrasında kayıtlar yazıya geçirilmiştir.
Ayrıca elde edilen sonuçlarla ilgili daha sağlıklı değerlendirmeler yapabilmek amacıyla MEB Yayınları 7. sınıf Türkçe ders kitabı yazarlarından üçü, Koza Yayınları 7. sınıf Türkçe ders kitabı yazarlarından biri ile görüşme yapılmıştır. Bu görüşmelerde ders kitabı hazırlama sürecine ve kelime etkinliklerine yönelik sorular sorulmuş, görüşmeler ses kayıt cihazına kaydedilmiş, ardından bilgisayar ortamına aktarılmıştır.
3.4. Verilerin Analizi
Araştırmadan elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarıldıktan sonra 7. sınıf öğrencilerinin Türkçe ders kitaplarındaki anlamını bilmedikleri kelimelerin sıklıkları hesaplanmış; öğrencilerin anlamını bilmediği bu kelimelerin 7. sınıf Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’ndaki kelime çalışmalarında yer verilip verilmediğine bakılarak yer verilme yüzdelikleri hesaplanmıştır.
Her metne ait öğrencilerin anlamını bilmediği bu kelimelerin o metinlerin Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’ndaki kelime çalışmalarında verilen kelimelerle karşılaştırılarak, anlamı bilinmeyen kelimelerin kelime çalışmalarında yer alma yüzdelikleri hesaplanmıştır.
Ayrıca kelime öğretiminde tekrara yönelik olarak, Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı kelime çalışmalarında yer alan kelimeler diğer metinlerin kelime çalışmalarında tekrar edilip edilmediğine bakılarak sonuçlar tablolaştırılmıştır.
Öğrencilerin anlamını bilmediği sıklığı yüksek kelimelerin ders kitabı içerisindeki tekrar durumu belirlenmiş, tablolar oluşturulmuştur.