Yönetim Muhasebesi ve Bütçe Uygulamalarına Yönelik Çalışmalar

Armitage, Webb ve Glynn (2016) Avustralya ve Kanada’da çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren 22 KOBİ yöneticisi ile yönetim muhasebesi tekniklerinden ne ölçüde faydalandıklarını belirlemek amacıyla bir dizi görüşmeler yapmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre işletmeler genel olarak geleneksel maliyet yönetimini kullanmaktadırlar, bütçeyi planlama ve kontrol amacıyla kullanmakla birlikte, esnek bütçe gibi sapmaları analiz edebilecekleri teknikler ile uzun vadeli bütçeler özellikle küçük işletmelerde daha az kullanılmaktadır. Genel olara işletmelerin büyük bir bölümü özellikle nakit durumu üzerinde odaklanmaktadır ve en yoğun kullanılan yönetim muhasebesi tekniği bütçedir. Bunun nedeni KOBİ yöneticileri tarafından işletmelerinin hayatta kalması ve faaliyetlerin devamı için sürekli bir nakit akışına ihtiyaç duymaları şeklinde açıklanmıştır. Anket katılımcıları faaliyet tabanlı maliyet yöntemi, hedef maliyet yöntemi ve transfer fiyatlandırma gibi nispeten ileri düzey yönetim muhasebesi tekniklerinin ise çok detaylı ve kendi işletmeleri için gereksiz olduğu kanaatindedir. Çalışmada ayrıca işletme ölçeği büyüdükçe işletmede kullanılan yöntemlerin kapsamının genişlediği ve işletme yöneticilerinin kullandıkları teknikler ile işletme yönetiminin etkinliğinin dolayısıyla işletme performansının artacağına inandıkları sonucuna ulaşılmıştır.

Malatya, Elazığ, Tunceli ve Bingöl illerinde faaliyet gösteren 210 üretim KOBİ’sinin yöneticileriyle yapılan bir anket çalışmasında muhasebe bilgi sisteminin yönetim karar süreci üzerindeki etkisi incelenmiştir. Çalışma kapsamında işletmelerin maliyet muhasebesi ve bütçe tekniklerinden ne ölçüde faydalandıkları ölçülmüştür. Çalışma sonuçlarına göre, işletmelerin büyük bir bölümü bütçe ve maliyet muhasebesi uygulamaları konusunda yeterince bilgi sahibi değildir (Demir ve Gül, 2015). Çalışma kapsamında işletmelerin performansını ölçmeye yönelik herhangi bir enstrüman

69

kullanılmadığından bahsi geçen uygulamalar ile işletme performansı arasındaki ilişkiye yönelik bir değerlendirme yapılmamıştır.

Burdur ilinde faaliyet gösteren 74 üretim KOBİ’sinin yöneticileri ile yapılan bir anket çalışmasında, bu işletmelerin maliyet muhasebesi uygulamalarından ne ölçüde yararlandıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma kapsamında ayrıca işletmelerin bütçe kullanım oranları da ölçülmüştür. Çalışma sonuçlarına göre, ankete katılan işletmelerin %50’den fazlası maliyet muhasebesi ve bütçe uygulamalarından faydalanmaktadır. Bununla birlikte, çalışmada işletmelerin maliyet muhasebesi veya bütçe uygulamalarından elde ettikleri bilgileri yönetim karar sürecinde etkin bir şekilde kullanılmadığı görüşüne varılmıştır. Çalışmada işletme performansına yönelik her hangi bir ölçüm yapılmaması sebebiyle, bahsi geçen uygulamalar ile işletme performansı arasında nasıl bir etkileşim olduğuna dair bir değerlendirme yapılmamıştır (Tuğay ve Akın, 2013).

Kulakoğlu (2013) KOBİ’lerde yönetim ve organizasyon sorunlarını incelediği yüksek lisans tezi kapsamında Ankara’da bir organize sanayi bölgesinde faaliyet gösteren iş makineleri yedek parça imalatı yapan 106 işletme yöneticisi ile anket çalışması yapmıştır. Çalışmaya konu edilen işletmelerin büyük bir bölümü sahipleri tarafından yönetilmektedir. Anket sonuçlarına göre; işletmelerin %49’u kısa ve orta vadeli planlar yapmaktadır. Uzun vadeli planlar yapan işletmelerin oranı ise %32,7’dir. İşletmelerin planlama yapmama nedenleri genel olarak; planlama yapacak teknik donanıma sahip personel istihdamının işletme için gereksiz masraf olarak görülmesi, faaliyet gösterdikleri sanayinin planlamaya uygun olmaması, ve yöneticilerin konuya ilişkin gerekli bilgi ve donanıma sahip olmaması şeklinde sıralanmıştır. Çalışma kapsamında ayrıca işletme yöneticilerinin kendilerini planlama konusunda yeterli bilgi sahibi görmesi ile eğitim durumu arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu alandaki sorulara verilen yanıtlar oldukça çarpıcıdır. Öyle ki; ilköğretim mezunu işletme yöneticilerinin %80’den fazlası planlama konusunda yeterli bilgiye sahip olduğu görüşünü beyan etmiştir. Bu oran lise mezunu işletme yöneticileri için %73; ön lisans mezunu işletme yöneticileri için %50; lisans mezunu işletme yöneticileri için % 42 olarak tespit edilmiştir. Sonuçlara

70

bakıldığında eğitim düzeyi arttıkça işletme yöneticilerinin planlamaya yönelik bilgilerinin yetersiz olduğunu düşündüğü görülmektedir.

Durmuşkaya (2013) Adapazarı’nda mobilya sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lere yönelik yürüttüğü tez çalışması kapsamında KOBİ’lerde mevcut çalışma ilişkilerini incelemiştir. Araştırma sonuçları, işletmelerin büyük bir bölümünün planlama uygulamaları bakımından yetersiz olduğunu göstermektedir. Çalışma kapsamında çalışanların işletme faaliyetlerine ilişkin görüşlerine başvurulma düzeyi oldukça düşük bulunmuştur. Ayrıca ankete katılan işletmelerde modern yönetim uygulamalarına yönelik yeterli bilgi düzeyinin mevcut olmadığı saptanmıştır.

Erzurum’da faaliyet gösteren 45 KOBİ yöneticisi ile yapılan bir anket çalışmasında KOBİ’lerde muhasebe bilgisinin yönetim kararları üzerindeki etkisi incelenmiştir. Çalışma sonuçları; ankete katılan işletmelerin çoğunluğunun mikro ve küçük işletmelerden oluştuğu ve bu işletmelerde genel olarak işletme yönetimlerinin muhasebe bilgi sistemlerinden faydalanma düzeyinin düşük olduğunu göstermiştir. Ankette bütçe kullanımına yönelik bir soru bulunmaktadır ve genel olarak işletmelerin bütçe uygulamalarını kullanma düzeyi düşük olarak tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca, işletme büyüklüğü ile yönetim karar süreçlerinde muhasebe bilgi sisteminden faydalanma düzeyi arasında doğrusal bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir (Yazıcı, 2010). İşletme performansı, bahsi geçen çalışmanın modeline dahil edilmediği için muhasebe bilgi sisteminden faydalanma düzeyi ile işletme performansı arasındaki ilişkiye yönelik bir değerlendirme yapılmamıştır.

Denizli’de faaliyet gösteren üretim işletmelerine yönelik bir anket çalışmasında maliyet muhasebesi uygulamalarından ne ölçüde faydalandıkları incelenmiştir. Çalışmaya katılan işletmelerde KOBİ ayrımı yapılmamıştır ve ankete katılan toplam 86 üretim işletmesi mevcuttur. Çalışma sonucuna göre işletmelerin maliyet muhasebesi uygulamalarını kullanma düzeyi düşük tespit edilmiştir (Uyar, 2008). Çalışmada işletme performansına yönelik bir değerlendirme yapılmamıştır.

71

Chenhall ve Langfield-Smith (1998a)Avustralya’da faaliyet gösteren aralarında KOBİ’lerin de bulunduğu 140 üretim işletmesinin yönetim muhasebesi yöntemlerini ne ölçüde kullandıklarını belirlemeye çalışmışlardır. Yazarlar, yürüttükleri anket çalışmasında işletmelerin %90’dan fazlasının bütçe uygulamalarını faaliyetlerin planlanması, faaliyet birimlerinin koordine edilmesi, kontrol ve performans değerlendirmesi amacıyla kullandıklarını tespit etmişlerdir. Ayrıca çalışmada, maliyetlerin kontrol altında tutulması bakımından bütçenin en fazla fayda sağlanan yönetim muhasebesi tekniği olduğu görülmüştür. Çalışma kapsamında incelenen işletmelerden büyük bir bölümünün geleneksel yönetim muhasebesi tekniklerini kullandıkları ve faaliyet tabanlı maliyet gibi ileri düzey yöntemleri maliyet bakımından işletmeleri için uygun bulmadıkları görülmüştür.

Dugdale (1994) yönetim muhasebesi alanında teori ve pratik uygulamalar arasındaki farkları belirlemek amacıyla modern muhasebe kitaplarından en fazla bulunan yönetim muhasebesi tekniklerinin pratikte ne ölçüde kullanıldığını belirleme çalışmıştır. Yazar, CIMA üyeleri ile yaptığı anket çalışmasında; katılımcılar geleneksel yöntemlerin ileri düzey yöntemlere kıyasla daha yaygın kullandıklarını ve bütçe uygulamalarının en fazla fayda sağlanan yönetim muhasebesi tekniği olduğunu belirtmişlerdir. Aynı zamanda çalışmada bütçe uygulamalarının en fazla planlama aşamasında fayda sağladığı sonucuna ulaşmıştır. Yenilikçi yöntemlerin teoride sıklıkla fayda sağlayacağından bahsedilmesine karşın pratikte yeteri ilgiyi görmemesi; işletme yöneticilerinin ve muhasebecilerin bu yöntemleri yeterince faydalı bulmaması veya kullanımlarının geleneksel yöntemlere kıyasla ileri düzey bir bilgi ve donanım gerektirdiğini düşünmeleri şeklinde açıklanmıştır.

Drury, Braund, Osborne ve Taylor (1993) Birleşik Krallık’ta faaliyet işletmelerde kullanılan yönetim muhasebesi uygulamalarının kapsamını ve niteliğini belirlemek amacıyla işletme yöneticileriyle bir anket çalışması yapmışlardır. Çalışma sonuçlarına göre, işletmelerin büyük bir bölümü geleneksel yönetim muhasebesi yöntemlerini ileri düzey yöntemlere tercih etmektedir. Ayrıca işletmeler bütçe uygulamalarını gerek planlama gerekse kontrol amacıyla kullanmaktadır. Bununla birlikten çalışmaya katılan

72

işletme yöneticilerinin büyük bir bölümü kontrol uygulamalarında sapma analizlerinde esnek bütçe kullanmamaktadır.

Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) yapılan bir çalışmada yöneticilerin yönetim muhasebesi tekniklerinden ne ölçüde faydalandıkları incelenmiştir. Çalışma kapsamında katılımcılardan sunulan pek çok yöntemi kendileri açısından önemlilik düzeyi, kullanım oranı ve sağlanan fayda bakımından derecelendirmeleri istenmiştir. Katılımcılar bütçe uygulamalarının en sıklıkla kullanılan yönetim muhasebesi tekniği olduğu, bütçenin planlama ve kontrol amaçları ile kullanıldığında yönetimin etkinliğine katkı sağladığı görüşünde birleşmişlerdir. Ayrıca, katılımcıların büyük bir bölümü sapma analizlerinin bütçenin kontrol aşamasında kullanımının en yaygın şekli olduğu görüşündedir (McKinnon ve Bruns ve William 1992).