VI Nüshaları :

Eserin nüshalarından bahsetmeden önce, şârihin verdiği bilgilere dayanarak cildleri konusunda bilgi vermek istedik.

Birinci cild: Başlama ve bitiş tarihi: 1255/1839 Receb ayının 17’si, Çarşamba günü başlangıç yapılmıştır. 1256/1840 Rebîü’lâhir’in 25’inde tamamlanmıştır.413 Çalışmamız ilk cildden başladığı için buraya örnek beyit koymayı gereksiz gördük.

İkinci cild: Başlama ve bitiş tarihi: 1256/1840 Rebîü’l-âhir’in 26’sı Cuma günü yazılmaya başlanmış414, 1257/1841 Safer 25’de415 tamamlanmıştır. Yaklaşık dokuz ay sürmüştür.

Hamdele-salvele kısmından sonra müellif, öğrencileri ve sevenlerinin teşvikiyle Mesnevî şerhine başlamış olduğunu, birinci cildin Hakk’ın yardımıyla kısa bir zamanda

409

A. Avni Konuk, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, haz. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı, c. II, s. 395-6.

410 _{Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, s.145.} 411 _{M. Nakşbendî, Hülâsatü^ş-şürûh I, s. 184}b_.

412

M.Nakşbendî, Hülâsatü’ş-şürûh I, vr. 57b, 10 b.

413

M. Nakşibendî, Hülâsatü’ş-şürûh I, vr. 1b.

414 _{M. Nakşibendî, Hülâsatü’ş-şürûh II, Sül. Ktp. Yazma Bağışlar no.168_1, vr. 1}b_. 415 _{M. Nakşibendî, Hülâsatü’ş-şürûh III, Sül. Ktp, Yazma Bağışlar, no.168_2, v.1}b_.

bittiğini ve ikinci cilde başladığını anlatır. Kısa bir girişten sonra, ikinci cildin dibâcesine başlayan şarihe göre 2. cildin ilk beyti ve şerhi şu şekildedir:

“ﺪﺷ ﺮﯿﺷ نﻮﺧ ﺎﺗ ﺖﺴﯾﺎﺑﻰﺘﻠﮭﻣ ﺪﺷ ﺮﯿﺧﺄﺗىﻮﻨﺜﻣ ﻦﯾاﻰﺗّﺪﻣ”

Süt kandan hâsıl olur. Çünkü cild-i evvelin âhirinde “Birkaç lokma yedim. O lokmalar kesâfet verdi ve iyi söylemez oldum. Bir miktar tehir edelim” buyurmuşlar idi. Birkaç sene te’hîr buyurup ba’dehû şürû’ buyurmuşlar ve hikmeti dahi mürûr-i zamân ile söylemeye şevki gelsin ve kalb-i pür-envârlarında safvet hâsıl olsun”

Üçüncü cild: Başlama ve bitiş tarihi: 1257 Rebiü’l-evvel’de başlamış, 5 Muharrem’de tamamlanmıştır. Yaklaşık sekiz ay sürmüştür. İlk beyti ve şerhi şu şekildedir:

“رﺎﺑ ﮫﺳﺪﺷ ﺖﻨﺳ ﮫﻛ ﺮﺘﻓد مﻮﺳ ﻦﯾا رﺎﯿﺑ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﺴﺣ ﻖﺤﻟا ءﺎﯿﺿىا”

Ey Hakk’ın ziyâsı Hüsâmeddin! Kitâb-ı Mesnevî’den üçüncü cildi âlem-i ademden vücûda getir. Zirâ teslîs sünnet-i seniyye oldu. Meselâ abdestte ve gusulde üç kere eylemek sünnet-i şerîfedir. Hüsâmeddin (kuddise sırruh) tahrîr buyurduklarından binâenaleyh onlara beyâr diye emir buyurdular.

Dördüncü cild: Başlama ve bitiş tarihi: 1258/1842, 12 Muharrem’de başlanmış, 9 Zilhicce’de dördüncü cildin şerhi bitmiştir. İlk beyit ve şerhi şu şekildedir:

“ىﻮﻨﺜﻣ ترﻮﻨﺑ ﮫﻣزا ﺖﺷﺰﮔ ﮫﻛ ىﻮﺗ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﺴﺣ ﻖﺤﻟاءﺎﯿﺿىا”

Ey Zât-ı Hakk’ın ziyâsı Hüsâmeddin! Sensin o ki bu kitâb senin nûrunla aydan geçti. Nur-pâş olmakta yâhut kadr ve şerefi felek-i kamerden geçti.

Beşinci cild: Başlama ve bitiş tarihi: 1258/1842 10 Zilhicce’de başlanmış, 1261/1845, 18 Rebiü’lâhir ‘de tamamlanmıştır. İki sene zarfında şerhedilmiştir.

“ﺖﺴﻤﺠﻨﭘ ﺮﻔﺳ زَﺎﻏا ﺐﻟﺎﻃ ﺖﺴﻤﺠﻧ رﻮﻧ ﮫﻛ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﺴﺣ ﮫﺷ”

Din ulusu Hüsâmeddin ki yıldızların nurudur. Ve encüm gibi râh-ı sedâdın mürşididir. Cild-i râbi’ın tamâmından sonra beşinci cildin tâlibidir. “Sifr” kesr-i sinle kitâb demektir.

Altıncı cild: Başlama ve bitiş tarihi: 1261 yılı 20 Rebiü’l-âhir’de altıncı cildin şerhine başlanmıştır. Bir yıldan az sürmüştür. Dârü’l-Mesnevî’nin açıldığı sene Murâd Nakşbendî Mesnevî’nin tamamını şerhetmiştir. Kendisinin bu konudaki salahiyeti talebeleri tarafından da teslim edilmiştir. İlk beytinin şerhi şöyledir:

“ﻰﺳدﺎﺳ ﻢﺴﻘﺑ ﺪﺷ ﻮﺟ ﻰﻣ ﻞﯿﻣ ﻰﺴﺑ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﺴﺣ لد تﺎﯿﺣىا”

“Ey gönlümün hayâtının ve sürûr-ı kalbimin sebebi Hüsâmeddin! Bu kitâb-ı

Mesnevî’nin altıncı kısmını te’lif etmeye meyl ve rağbetim çok kaynar. Ve gönlüm bana kısm-ı sâdisi te’lif eyle deyu ziyâdesiyle tekāza eder. Ve bu rağbet ve tekāza-yı dil dahi senin beni te’lîf etmeye cezbinden hâsıl olmuştur. Zîrâ sen bu kitâbın te’lîfine teşne ve harîs

Şerhin müellif nüshası İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar no. 6309-6314’ de bulunmaktadır. Bundan başka Süleymaniye Kütüphânesi’nde kayıtlarda Mesnevî Şerhi olarak görünen eser de yine Hülâsatü’ş-şürûh fî Nihâyeti’l-Vüzûh’tur.416 İki takım olarak Süleymaniye Kütüphânesinde mevcuttur.

Murâd Nakşbendî’nin şerhinde hangi Mesnevî nüshasını esas aldığı ile ilgili bir bilgi mevcut değildir. Şerhinde zaman zaman “ba’zı nüshada … vârid olmuştur”417 diyerek açıklamalarda bulunmuş olsa da bu nüshaların hangileri olduğu ile ilgili bir isim zikredilmez. Nichelson nüshasını esas alarak yaptığımız karşılaştırmada, çalıştığımız binbir beyitlik kısımda bu nüsha ile beyit eksiği olmadığı fakat zaman zaman Nichelson nüshasında olmayan beyitlerin Murâd Nakşbendî’nin şerhinde var olduğu ortaya çıkmıştır. Biz bu farklı beyitleri transkripsiyon esnasında göstermemiş olmakla birlikte burada bu bilgiyi kısaca ifade ediyoruz.

1- Müellif Nüshası : İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar no. 3609-3614 : Yazı Türü: Talik, Satır sayısı: Bütün cildler, 29 satır olarak talik hatla, nefîs bir üslupla Murâd Nakşbendî tarafından Mesnevî’ye uygun olarak altı cild hâlinde her cild Mesnevî’nin her cildi için ayrı ayrı yazılmıştır. I. Cild 231, 2. Cild 203, 3. Cild 204, 4. Cild 251, 5. Cild 310 ve 6. Cild 188 varaktır. Mesnevî beyitlerinin üzerine kırmızı çizgi çekilmiş, ardından şerh yazılmıştır. Cümlede vurguların tamamlandığı yerlere, kırmızı mürekkeple apostrof şeklinde bir işaret bırakılmıştır.

2- Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar, no. 165, (1.cild)

Müellif nüshası ile karşılaştırıldığında bazı kısaltmalar ve cümle düşüklükleri vardır. 418

Mânâda önemli ölçüde kayıplara sebep olmaktadır. (Varak Sayısı: 273, Satır Sayısı: 29, Yazı Türü: Rik’a)

3- Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar, [168/1-4) –(2 ve 5. cildler)

Bu koleksiyonda Mesnevî’nin 2-5 cildleri mevcuttur. Kayıtlarda en kolay ulaşılan kayıt bu olduğu için, Mesnevî’nin tamamlanmamış olduğu kanısına ulaşmaya sebep olabilmiştir. Kayıtlandırmada 2. cildden 2 ile başlaması gereken numaralama 1 ile başlamıştır. Hülâsatü’ş-şürûh fi Şerhi’l-Mesnevî Cild. II ismiyle, no. [168_1] (i.t.1257/1841, varak sayısı,190, satır sayısı 19,yazı türü,talik), Hülâsatü’ş-şürûh fî Şerhi’l-Mesnevî Cild III ismiyle, no.[168_2] (i.t.1258/1842,varak sayısı: 225, satır sayısı: 29, yazı türü: rik’a),Hülâsatü’ş-şürûh fî Şerhi’l-Mesnevî Cild IV ismiyle, no.[168_3], (i.t.1261/1845, varak

416

Eserin ismi Fatin Tezkiresi’ne Hulâsatü’ş-Şüyûh şeklinde kaydedilmiştir. Bkz. Davud Fatin Efendi, Tezkire-i Hatîmetü’l-Eşâr, İstanbul, 1870, s. 374.

417 _{M. Nakşibendî, Hülâsatü’ş-şürûh I, , vr. 12}b_{, 54}b_{, 33}b_{, 12}a

sayısı: 265, satır sayısı: 29, yazı türü: nesih,müstensih: Ahmet Ferid),Hülâsatü’ş-şürûh fi Şerhi’l-Mesnevî Cild V ismiyle, no. [168_4] (i.t. 1264/1848,varak sayısı: 326, satır sayısı: 23, yazı türü: talik)

4- Sül. Ktp. [M.Arif-M.Murâd] [113/1-3-4-6]-[112/1],[240]:

Mesnevî Şerhi Cild I ismiyle, no.[113/1] ve (.i.t. 1256/1840 varak sayısı. 120, satır sayısı. 35, yazı türü. Talik); Mesnevî Şerhi Cild I ismiyle, no.[112/1] (i.t. 1256/1840 varak sayısı. 224, satır sayısı. 29, yazı türü. nesih, müstensih. Tevfik b. Ali), Mesnevî Şerhi Cild III ismiyle, no.[113/3] (i:t. 1258/1842, varak sayısı. 158, satır sayısı. 16, yazı türü. talik), Mesnevi Şerhi Cild V ismiyle, no.[113/4](i.t. 1258/1842 varak sayısı. 206 satır sayısı. 27, yazı türü. talik),Hülâsatü’ş-şürûh Cild VI ismiyle, no.[113-6](i.t. 1264/1848, varak sayısı. 271, satır sayısı. 23, yazı türü.talik),Mesnevî Şerhi Cild IV ismiyle, no.[113],(i.t.1258/1842,varak sayısı. 150, satır sayısı. 35, yazı türü.talik), Mesnevî Şerhi Cild V ismiyle, no. [240], (i.t., varak sayısı. 95, satır sayısı. 29, yazı türü. nesih)

B. HÜLÂSATÜ’Ş-ŞÜRÛH İLK 1001 BEYTİN GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ