Verilerin Analiz

Mayring (2000), nitel verilerin işlenmesi sürecinde özet- kayıt, seçici kayıt, betimsel kayıt, yazıya dökme gibi yöntemlerin kullanılabileceğini vurgulamıştır. Bu araştırmadan elde edilen verilerin tamamı bilgisayar ortamında yazıya dökülmüştür.

Tablo 14

Verilerin Analizi Sürecinde Gerçekleştirilen İşlem Basamakları

Sınıflandırma Etiketlendirme Yazıya dökme

Dil kontrolü

Orijinal metin ve kayıtlarla karşılaştırma Kök haline getirme

Saydırma Listeleme

En sık kullanılan kelimeleri inceleme

Yorumlama

1. Aşama

Sınıflandırma: Verilerin analizi kapsamında gerçekleştirilen ilk işlem verilerin

sınıflandırılmasıdır. Görsel okuma, konuşma, yazma oturumlarından elde edilen veriler, akıllı işaret formlarının doldurulması, trafik işaretleri formlarının doldurulması, görsel okuma yönergesi üzerine gerçekleştirilen görüşme kayıtları, konuşma kartları üzerine gerçekleştirilen görüşme kayıtları ve illüstrasyon resimler üzerine oluşturulmuş hikaye

metinleridir. Veriler kayıt türlerine göre görsel sunu – konuşma – yazma olarak isimlendirilen dosyalara göre ayırt edilmiştir.

2. Aşama

Etiketlendirme: Araştırmanın uygulama basamağına geçilmeden önce katılımcı listesi

oluşturulurken, her katılımcı için bir numara verilmiştir. Verilen numaralar uygulama esnasında yoklamalarda ve farklı oturumlardan elde edilen verilerin bir araya getirilebilmesi bakımından araştırmacının işini kolaylaştırmıştır.

Analiz aşamasında ise yapılan sınıflandırma sonrası her katılımcıya daha önceden verilmiş numaralar kullanılarak her oturum dosyasındaki verileri etiketlenmiştir. Etiketlendirme işlemi araştırmanın her basamağında araştırmacıya kolaylık sağlamıştır:

3. Aşama

Yazıya dökme: Bu basamakta işe yazma oturumu verilerinden başlanmıştır.

Katılımcıların çizgili A4 kâğıtlarda oluşturdukları hikâye metinleri bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu işlem esnasında araştırmacı bazı katılımcıların el yazılarını çözümlemekte zorlanmıştır. Bu sebeple bir büyüteç edinmiş, bu sayede harflerin bağlamlarına dikkat ederek katılımcı yazılarını çözümlemiştir. Buna rağmen yazıları çözümlenemeyen iki öğrenci olmuştur. Bu öğrencilere tekrar ulaşılarak yazılarını kendilerinin çözümlemesi istenmiş, böylelikle yazma oturumu verilerinin tamamı bilgisayar ortamına aktarılmıştır.

Sonraki aşamada araştırmacı, akıllı işaretlerden ve trafik işaretlerinden oluşan formlardaki katılımcı yazılarını bilgisayar ortamına aktarmıştır. Bu aşamada yazı çözümlemede herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır.

Yazılı dokümanların dikte edilme işlemi tamamlandıktan sonra görsel sunu ve konuşma kayıtları yazıya çevrilmiştir. Bu işlem, araştırmanın en fazla zaman alan basamağını oluşturmuştur. Video kayıtları, kayıt formatlarına göre Gom Player 2.0 ve Quick Time 7 programları ile bilgisayar ortamına aktarılmıştır.

4. Aşama

Dil kontrolü: Bu aşamada, katılımcıların konuşurken veya yazarken kullandıkları

kelimelerin kontrolü yapılmış, yanlış yazılmış kelimeler düzeltilmiş, özel isimler ise veri havuzundan çıkarılmıştır. Yazıya dökme basamağında katılımcı ne söyledi veya ne

yazdı ise herhangi bir eleme yapmadan yazıya aktarılmış; bu basamakta ise dildeki kullanışa uygun hale getirilmiştir. Örneğin, konuşurken uzun bir süre “hımmmm” diyen katılımcının bu sesi söylediği uzunlukta yazılmış, dil kontrolü aşamasında ise “hım” şeklinde düzeltilmiştir. Düzeltmeler esnasında Türk Dil Kurumu’nun internet sitesindeki Yazım Kılavuzu dikkate alınmıştır.

5. Aşama

Orijinal metin ve kayıtlarla karşılaştırma: Elde edilen sonuçlar, katılımcılardan elde

edilen orijinal metin ve kayıtlarla karşılaştırıldı. Bu aşamada araştırmacının tesadüfî hata yapma ihtimali göz önüne alınarak, bir başka araştırmacıdan yardım alınmış, bilgisayar ortamındaki veriler ile orijinal metin ve kayıtların birbiriyle örtüşüp örtüşmediği kontrol edilmiş, yapılan hatalar düzeltilmiştir.

6. Aşama

Kök haline getirme: Eklemeli bir dil olan Türkçe’de kelimeler, bir kök kelimeye

eklenen biçimbirimlerden oluşur. Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Bazen kelime tek bir kökten oluşurken, bazen de bu gövdeye bağlı bir veya daha fazla ekten oluşur.

Türkçe’nin kelime yapısı, köklere yapım ve çekim eklerinin sonek olarak eklenmesi ile gerçekleşir.

Çoğul eki: İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler. Hal eki: -i, -e, -de, -den ekleridir.

İyelik eki: Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder. İlgi eki: -ın, -in, -un, -ün biçimindedir.

Ek eylem ekleri: İsim soylu kelimeleri yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir. Zaman ekleri: Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.

Dilek ekleri: Fiillerde dilek, şart, istek, gereklilik… gibi anlamları karşılayabilmek için

getirilen eklerdir.

Şahıs Ekleri: Fiildeki eylemi gerçekleştiren şahsı belirtmek için getirilen eklerdir. İsimden isim yapan ekler: İsim köklerine eklenerek yeni bir isim oluşturan eklerdir. İsimden fiil yapan ekler: İsim köklerine gelerek onlardan fiil türetir.

Fiilden isim yapan ekler: Fiil köklerine gelerek isim yapan eklere denir.

Fiilden fiil yapan ekler: Fiil soylu kelimelerden yeniden fiil yapan eklere denir.

Bu araştırmada, kelimelerin eklerden arındırılmış halleri kullanılmıştır. Kelimelerin kendilerini kullanmak Türkçe gibi eklemeli dillerde farklı kelime sayısını çok fazla arttırmaktadır (Amasyalı ve diğ., 2010). Bu probleme kelimelerin kendilerini kullanmak yerine sadece kelime köklerinin kullanılması ile çözüm getirilmektedir. Bu sayede hem aynı anlama işaret eden kelimelerin birleştirilmesi, hem de özellik boyutunun azaltılmasıyla işlem karmaşıklığının ve gürültü veri olasılığının azaltılması sağlanmaktadır (Amasyalı ve diğ., 2010). Aynı anlama işaret eden kelimelerin birleştirilmesi ile metinler arası benzerliğin de daha iyi ifade edilmesi sağlanmaktadır.

Aşağıda kök haline dönüştürülmeden önceki metinden bir örnek sunulmaktadır. “Okul” kelimesi aldığı eklerle 18 farklı kelime halini almakta iken kelimelerin kök haline dönüştürülmesi ile 18 farklı kelime sıklığı, tek bir kelimede birleştirilmektedir. Böylelikle aynı anlamı işaret eden 18 farklı kelime tek bir kelime şeklinde gösterilmektedir.

Tablo 15

Okul Kelimesinin Aldığı Ekler

Okul Kök Okula -a Okulu -u Okulda -da Okulla -la Okulun -un Okulum -um Okullar -lar Okuldan -dan Okulumuz -umuz Okulunu -unu Okuluna -una Okulunda -unda Okulumda -umda Okulumuzda -umuzda Okulundan -undan Okuldaki -daki Okulunuz -unuz Bütün metinlerin içerisinde yer alan kelimeler açık kaynak kodlu Zemberek programı yardımıyla eklerinden ayrıştırılmıştır.

Zemberek kütüphanesi, üzerinde farklı Türk dillerinin çalışılabilmesine uygun bir yapıda geliştirilmiştir. Zemberek, kök listesi tabanlı bir yapıya sahiptir. Yani kelime çözümleme işleminin başarı ile tamamlanabilmesi için dildeki kelime köklerinin biliniyor olması, bu nedenle her dil için kök bilgisinin oluşturulması gerekir.

Zemberek kütüphanesine verilen kelimenin öncelikle, maksimum eşleme (maximal match) algoritması ile kökü aranır. Yani kelimenin tamamı sözlükte aranır. Kelime sözlükte bulunuyorsa ek almamış olarak belirlenir ve herhangi bir ayrıştırma yapılmaz. Kelime bulunmaz ise her seferinde kelimenin sağından bir harf atılarak, kalan kısım sözlükte tekrar aranır. Bu işleme herhangi bir kök bulununcaya kadar devam edilir. Kelime tek harf kaldığında, kelimenin hatalı yazılmış olduğuna karar verilir. Bu

algoritma ile her zaman doğru kök bulunmayabilir. Bazen kelime kökleri aldıkları eklere göre değişebilir. Bu durum, kelimenin kökünün bulunmasını zorlaştırır. Hece düşmesi (burun-burnuna) ve hece yumuşaması (kitap-kitabı) sebebiyle değişen kökleri program hatalı kelimeler olarak başka bir dosyada toplar.

Zemberek programı sonuç dosyası olarak iki kelime listesi vermektedir. Birisi, köklerini bulabildiği kelimelerin listesi; diğeri ise köklerini bulamadığı kelimelerin listesidir. Kökleri bulunamayan listeler dikkatle incelenerek yazım hatasından kaynaklananlar tekrar düzeltilmiş, geriye kalan rakam ve özel isimler veri dizisinden çıkarılmıştır.

7. Aşama

Saydırma: Elde edilen sonuçlarla, araştırma problemleri doğrultusunda etiketlendirmeden faydalanılarak kelime havuzları oluşturulmuştur. Oluşturulan havuzlar Simple Concordence 4.09 programı ile sayılmıştır. Böylelikle kök haline getirilmiş kelimelerin sıklıkları elde edilmiştir.

8. Aşama

Listeleme: Elde edilen kelimeler listelenmiştir. 9. Aşama

En sık kullanılan kelimeleri inceleme: Konuşma, yazma ve görsel sunu öğrenme

alanlarından elde edilen tüm kelimelerde en sık kullanılanlar derinlik, tür, çeşit, yoğunluk ve İlköğretim 4 ve 5. sınıf Türkçe kitaplarında öğretimi yapılan kelimelerle karşılaştırma açılarından incelenmiştir.

10. Aşama

Yorumlama: Listeler şeklinde ortaya çıkan bulgular yorumlanmıştır. 2.1.10. Varsayımlar

1. Öğrenciler ölçme araçlarının seçeneklerine içtenlikle cevap vermişlerdir.