Veri Toplama Yöntemler

Bu araştırmada veri toplama yöntemi olarak görüşme ve doküman inceleme yöntemleri kullanılmıştır. Yöntemlerin kullanılış şekli aşağıda ifade edilmektedir.

Şekil 7. Araştırmada kullanılan tarama yönteminin basamakları

Veri kaydını yapan

Katılımcı Araştırmacı

E-posta ile

görüşme Elektronik yolla görüşme Yüz yüze görüşme Odak grup görüşmesi görüşmesi Telefon

2.1.5.1 Görüşme

Görüşme genellikle iki kişi arasında gerçekleşen amaçlı bir iletişimdir (Gay ve Airasian, 2000). Görüşme, araştırmada cevabı aranılan sorular çerçevesinde ilgili kişilerden veri toplama şeklinde de ifade edilebilir (Creswell, 2005). Bu yöntem, katılımcının çalışmaya yönelik cevaplarının araştırmacı tarafından kayda alınmasıyla gerçekleşir. Araştırmacı görüşme yönergesinden bir soru sorar, soruya ilişkin cevapları dinler veya davranışları gözler ve bunları kayda alır. Araştırmacı, görüşme yaptığı katılımcının duygularına ve deneyimlerine yönelik derinlemesine veri alabilmek için söylediklerini keşfedip, inceler. Araştırmacı katılımcının tutum, ilgi, duygu, kaygı ve değerleri hakkında detaylı bilgi sahibi olabilir. Görüşme araştırmacının gözlem ile elde edemeyeceği verileri elde etmesine imkân sağlar.

Görüşme yönteminin birçok sınıflandırılması olmakla birlikte Creswell’in (2005) bilgiyi kimin kayda aldığına göre yaptığı sınıflandırma aşağıda şekilde ifade edilmiştir.

Şekil 8. Görüşme yönteminin sınıflandırılması

Merrriam (1988), Bogdan ve Biklen (1992) ise görüşmeyi yüz yüze görüşme, telefonla görüşme ve grupla görüşme şeklinde sınıflandırmaktadırlar. Powell ve Single (1996) yüz yüze görüşmelerin detaylı bireysel deneyimler elde etmede diğer yöntemlere göre daha etkili olduğunu ifade etmektedirler. Morgan (1998) ise bire bir görüşmelerin katılımcıların kendilerini ifade etmeleri için üzerlerine fazla sorumluluk yüklendiğini bir dezavantaj olarak vurgulamaktadır.

Görüşme yönteminde veri toplamanın üç yolu vardır. Birincisi görüşme esnasında notlar alma, ikincisi görüşme sonrasında notlar alma, üçüncüsü ise görüşmeyi

kayda alma şeklindedir. Bunlardan en geçerlisi üçüncüsüdür, çünkü bu şekilde tüm detaylar veri analizinde kullanılabilir.

Bu araştırmada veri kaydını araştırmacının kendisinin yaptığı yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmacı, çalışma grubundaki katılımcılardan her biriyle bireysel olarak görüşmüştür. Katılımcının görsellere ve konuşma kartlarına karşı, tutum, ilgi, duygu, kaygı ve değerlerini ifade ederken kullandığı kelimeler dikkate alınmıştır. Araştırmacı, her görüşmeyi hem sesli hem görüntülü olarak kayda almıştır. Sesli kayıtlar görüntülü kayıtlarla desteklenmiştir. Katılımcının ne söylediğinin anlaşılamadığı durumlarda, ağız hareketlerinden, yüz ifadesinden kullandığı kelimeler kolaylıkla belirlenmiştir.

Araştırmacının yöntemi kullanışı görüşme türlerinden yapılandırılmış görüşmeye girmektedir. Görüşmeler, önceden hazırlanmış bir standart (görsel sunu yönergesi, konuşma kartları) üzerinden gerçekleştirilmiştir. Yapılandırılmış görüşme, araştırmacı tarafından görüşme programının yönetimini gerektirir. Amaç, bütün katılımcılara aynı içerikteki soruları yöneltmektir. Sorular her katılımcıya aynı sırada yöneltilmelidir. Bu tür bir görüşmede, araştırmacının becerileri ve yanlılığı gibi araştırmacıdan kaynaklanabilecek hatalar en aza indirgenmiş olur (Bryman, 2004).

2.1.5.2 Doküman İnceleme

Belgesel gözlem, doküman metodu, doküman temini gibi isimlerle adlandırılan bu yöntem çalışma konusuyla ilgili derleme veya belge, eser, arşiv kayıtları gibi nesnelerin birikimi anlamına gelir (Duverger,1973; Rummel, 1968; Yin, 2011). Araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Geçmişteki olguların anında iz bıraktığı resim, plak, ses, araç, gereç, bina, heykel vb. kalıntılarla; olgular hakkında, sonradan yazılmış ve çizilmiş her türlü mektup, rapor, kitap, ansiklopedi, resmi ve özel yazı ve istatistikler, tutanak, anı, yaşam öyküsü ve benzerleridir. Olguya en yakın, onu en yakından yansıtan ve hatta onunla bütünleşen belgeler, kalıntılardır (Madge, 1965). Doküman inceleme tek başına bir veri toplama yöntemi olabileceği gibi diğer veri toplama yöntemleri ile birlikte de kullanılabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2005).

Çoğu doküman toplama işi sahada iken yani uyguluma da iken gerçekleştirilir. Fakat kütüphane, tarih arşivleri ve elektronik tabanlı kaynaklar gibi kaynaklardan da doküman toplama işi yapılabilir. Özellikle sanat eserleri ve arşiv belgelerinde belgenin

temin edilemediği durumlarda ise belgeyi inceleme imkânı bulunur ki bu işlem ciddi bir zaman alır (Yin, 2011).

Toplanan dokümanlar çeşitli sözel, sayısal, grafiksel ve resimsel veriler şeklinde olabilir. Toplanan veriler fiziksel veya sosyal çevreden olabileceği gibi iki insan arasındaki duygusal ilişkinin analizi için kullanılan karşılıklı yazılmış mektuplar gibi doğrudan gözlenemeyen bir durum hakkındaki soyut veriler bile olabilir. Ayrıca, toplanan veriler direkt katılımcılardan elde edilemeye de bilir, katılımcıların günlükleri, fotoğrafları gibi nesnelerde doküman niteliği taşır.

Doküman temininden elde edilen belgeler, çalışma için çok önemli olabilir. Örneğin öğrencilerin çalışmalarının bilgisayar çıktıları, sınıfta uygulanan eğitim- öğretim faaliyetlerinin içeriği hakkında detaylı bilgi verir. Belirli zaman aralıkları için gazete ve dergilerdeki makalelerin temini de araştırma konusuna göre önemli bağlamsal bilgiler verebilir. Bu tip belge ve kayıtları toplamak için bile önemli bir zaman dilimine ihtiyaç duyulacağı için hangi belgelere ihtiyaç olduğuna karar vermek önemlidir.

Doküman incelemede, dokümanlara ulaşma zorluğuna dikkat etmek ve toplanacak dokümanların tür ve kapsamlarına göre sınıflama yapmak çalışmanın seyri açısından önemlidir. Ayrıca, doküman incelemede ufak bir ön inceleme yaparak toplanan dokümanların çalışmanın hedeflerine hizmet edip etmediğini kontrol etmekte önemlidir.

Forster (1995), doküman incelemesinin aşamalarını şu şekilde belirtmiştir: 1. Dokümanlara ulaşma

2. Orijinalliğini kontrol etme 3. Dokümanları anlama 4. Veriyi analiz etme 5. Veriyi kullanma.

Bu araştırmada Forster’in dikkat çektiği aşamalar sırası ile uygulamaya konmuştur. Araştırmanın ilk oturumundan yazılı formlar ve ses kayıtları, ikinci oturumundan ses kayıtları, üçüncü oturumundan ise yazılı kompozisyonlar doküman olarak elde edilmiştir.

Araştırmanın ilk oturumu olan görsel sunu oturumunda Akıllı İşaretler ve Temel Trafik İşaretleri (bkz. Ek 1,2) başlıklı formlar katılımcılara dağıtılmıştır. Katılımcılar görsel sunu oturumu için uygulama odasına (kütüphane, çok amaçlı salon, konferans salonu, sınıf) küçük gruplar halinde alınmış, her katılımcıya formlar ve kalem verilerek formları uygun şekilde doldurması istenmiştir. Formlar araştırmacı tarafından teslim alınırken kontrol edilmiş, formda anlaşılmayan bir kelime, bozuk bir el yazısı vb. durumlar varsa katılımcıdan formu yeniden doldurması istenmiştir. Görsel sunu oturumundan elde edilen ses kayıtları da uygulama bitiminde okuldan ayrılmadan bilgisayar ortamına taşınarak yedeklenmiş, bu esnada dokümanların anlaşılırlığı da kontrol edilmiştir.

Araştırmanın ikinci oturumu olan konuşma oturumunda ise ilk oturumda olduğu gibi elde edilen ses kayıtlarının anlaşılır olup olmadığına dikkat edilmiştir. Son oturum olan yazma oturumundan elde edilen dokümanlarda bazı güçlüklerle karşılaşılmış, bazı katılımcıların el yazıları çözümlenememiştir. Çözümleme işlemi için büyüteç kullanılmış, buna rağmen çözümlenemeyen dokümanlar katılımcılara tekrar götürülerek aynı yazıyı daha anlaşılır bir şekilde yazmaları istenmiştir.

Böylelikle Forster’in ilk üç aşaması gerçekleştirilmiş olup, verileri analiz etme basmağına geçilmiş, bu basamakta da ses kayıtları, katılımcıların kompozisyonları ve doldurdukları formlar dikte edilerek bilgisayar ortamına taşınmış ve ilerleyen sayfalarda açıklanan şekliyle analiz edilmiştir. Son aşama olan verilerin kullanılmasında ise elde edilen analiz sonuçları araştırma problemleri doğrultusunda sayısal olarak ve kelime bazında sunulmuştur. Ayrıca gerçek uygulama öncesi bir ilköğretim okulunun bir şubesinde gerçekleştirilen pilot uygulama sayesinde, dokümana ulaşmak ve veriyi analiz etmek için harcanan zaman kontrol altına alınmış, toplanan dokümanların araştırmacının hedeflerine hizmet edip etmediği de kontrol edilmiştir.

2.1.6 Etik

Bilimsel araştırmalar büyük sosyal faydalar sağladığı gibi beraberinde çok büyük etik problemleri de getirmektedir. Araştırmacıların çalışmalarını etik ilkeler çerçevesinde yürütmeleri konusunda sınırlılıklar getiren, onların çalışmalarına rehberlik edecek ve çalışmalarını etik açıdan gözden geçirmelerini sağlayacak kurallar bulunmaktadır. Bu kurallar üç temel başlık altında sınıflandırılmıştır:

1. Saygı: Gerçekleştirilen araştırmaların bireylerin özgürlüğünü kısıtlamaması, bireysel kararlara saygı duyması ve katılımcıları bireysel zararlardan koruması gerekmektedir.

2. Fayda: Gerçekleştirilen araştırmaların insan olgusuna zarar vermemesi ve en üst düzeyde fayda (sağlık, rahatlık ve mutluluk açısından) sağlaması gerekmektedir. 3. Adalet: Araştırmaların ortaya koyduğu risklerin ve faydaların bireylere eşit olarak paylaştırılması gerekmektedir. Bu da araştırmaların getirilerinin bireylere eşit olarak paylaşımı, bireysel ihtiyaçların eşit bir şekilde karşılanması, bireylere eşit şekilde destek verilmesi ve araştırmaların ortaya koyduğu avantajların bireylere doğru dağılımı anlamına gelmektedir. (htpp://www.citiprogram.org, Akt: Yıldırım, 2010).

Bu araştırmada gerçekleştirilen tüm uygulamalarda yukarıda sayılan etik noktalara hassasiyet gösterilmiştir. Katılımcıların velilerinden izin alınmış, katılımcılara araştırmanın amaçları ve kayıtların ne için kullanılacağı konularında detaylı bilgi verilmiştir. Katılımcı bilgilerinin diğer katılımcılarla paylaşılmamasına da dikkat edilmiştir.

Ayrıca çalışma grubunu oluşturan katılımcılara herhangi bir konuda test edilmedikleri, değerlendirilmedikleri ve yargılanmadıkları açıklanmış, doğru veya yanlış cevabın olmadığı belirtilmiştir. Bunun yapılmasındaki amaç, katılımcıların kendilerini güvende hissetmelerini sağlamak ve kendilerini rahat ifade edebilecekleri ortamların oluşmasına fırsat vermektir.