Uygulama Sürec

Yin (2011), herhangi bir nitel veri toplama sürecinde istenilen veri dizisine ulaşabilmek için araştırmacının beş noktaya çok dikkat etmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

1. İyi bir dinleyici olmak, 2. Meraklı olmak,

3. Hem katılımcının, hem kendinizin zaman yönetiminde duyarlı olmak, 4. Bilgileri tashih etmek,

5. Birden fazla kaynaktan veri toplamak.

Bu araştırmanın uygulama sürecinde yukarıda belirtilen beş maddenin işlerlik kazanmasına özen gösterilmiştir. Dördüncü maddedeki birinci el dokümandan kasıt, araştırmacının kendi kulaklarıyla duyduğu, kendi gözleriyle gördüğü dokümanlardır (Yin, 2011). Bu araştırmadan elde edilen verilerin tamamı birinci el bilgilerdir.

Araştırmacının uygulama basamağı için öngördüğü zaman dilimi, uygulamayı gerçekleştirme şekli, elde edilen verilerin işlerliğinin kontrolü gibi sebeplerden dolayı Çankırı il merkezindeki Dr. Refik Saydam İlköğretim Okulunda pilot uygulama

yapılmıştır. Sadece beşinci sınıf öğrencilerinden oluşan bir grupta gerçekleştirilen uygulama sayesinde araştırmacı zamanın kontrolü ve uygulamanın gerçekleştirildiği ortam açısından sorunlar yaşamış, gerçek uygulamada bu gibi sorunları yaşamamak için gerekli tedbirleri almıştır.

Daha önce belirtilen kriterler doğrultusunda belirlenen okullarda Marmara Öğrenme Stilleri Ölçeği uygulanarak araştırmaya başlanmıştır. Ölçekten elde edilen veriler eşliğinde çalışma grubu belirlenmiş, belirlenen çalışma grubuyla görsel sunu, konuşma ve yazma oturumları olmak üzere üç oturumlu bir süreç başlatılmıştır. Oturumlar yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki A ve B okullarında kütüphanede gerçekleştirilmiştir. A ve B okullarında okul kütüphanesinde, kütüphane açılış ve kapanış saatleri, kitap teslim etme, kitap teslim alma, kütüphanede sessizliği sağlama gibi görevleri gönüllü öğrenci ebeveynleri gerçekleştirmektedir. Gönüllü ebeveynler araştırmacıya yardım etmek için, oturumlar sırasında kütüphaneye öğrenci giriş çıkışını kontrol altında tutarak uygulama sürecine katkıda bulunmuşlardır. Orta sosyo ekonomik düzeydeki C ve D okullarında, oturumlar gerektiğinde veli toplantıları, zümre toplantıları vb. etkinlikler için kullanılan çok amaçlı salonda gerçekleştirilmiştir. Oturumlar sırasında süreci sekteye uğratacak herhangi bir müdahale ile karşılaşılmamıştır. Düşük sosyoekonomik düzeydeki E okulunda oturumlar konferans salonunda gerçekleştirilmiş, konferans salonunda 19 Mayıs Spor ve Gençlik Bayramı için hazırlıklar yapıldığı için bir oturumda gerekli ortam sağlanamamış, oturum ertelenmiştir. Konferans salonundaki hazırlık çalışmaları sona erdikten sonra, oturum gerçekleştirilmiştir. Bir diğer düşük sosyoekonomik düzeydeki F okulunda ise uygulama için tahsis edilmiş boş bir sınıfta gerçekleştirilen oturumlar sağlıklı bir şekilde yürütülmüştür.

Uygulamalar öncesinde, Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı 4. sınıf öğrencilerinden üç yardımcı araştırmacı belirlenmiş, belirlenen yardımcı araştırmacılar tüm uygulamalarda belirtilen okullarda bulunmuşlar, uygulama ortamının oturumlar için elverişli hâle getirilmesi, öğrencilerin sınıflardan çağırılması, sessizliğin sağlanması, kayıt cihazlarının şarj, profil, hafıza kartı durumlarının kontrolü, katılımcılara form, kalem, kâğıt dağıtımı gibi konularda araştırmacıya yardım etmişlerdir.

Her okulda aynı sıra ile gerçekleştirilen oturumlar görsel sunu, konuşma ve yazma oturumları olarak gerçekleştirilmiştir. Her oturumdan sonra bir gün ara verilmiş, oturumlar günaşırı gerçekleştirilmiştir. Her oturum öncesi yoklama yapılmış, gelmeyen

katılımcı var ise tespit edilmiştir. Görsel sunu uygulamalarına katıldıktan sonra rahatsızlıkları sebebiyle diğer uygulamalara katılamayan 3 katılımcı çalışma grubundan çıkarılmıştır. Diğer devamsızlık sorunları telafi uygulamalarla çözülmüştür.

Görsel sunu oturumu için iki farklı aşamadan oluşan bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Türkçe Programı’ndaki görsel okuma-görsel sunu kazanımları dikkate alınarak oluşturulan uygulamaların birincisinde katılımcılara akıllı işaretler (bkz.EK–1) ve temel trafik işaretlerinden (bkz.EK–2) oluşan bir form verilmiş işaretlerin altına bırakılan boşluklara açıklama yapmaları istenmiştir. İkinci aşamada ise katılımcılara araştırmacı tarafından geliştirilen sınıf düzeylerine uygun şekil, sembol, resim, fotoğraf, karikatür, grafik, tablo, harita, kroki vb. görsellerden oluşan görsel sunu yönergesi sunulmuştur (bkz.EK–3). Burada dikkat edilen husus, zengin bir veri havuzuna ulaşabilmek amacıyla görsellerde çeşitlerin bol tutulmasıdır. Katılımcılardan gördükleri görselleri yorumlamaları istenmiştir. Katılımcılar görselleri yorumlarken araştırmacı herhangi bir müdahalede bulunmamıştır. Katılımcı ortalama bir dakika boyunca sessiz kalırsa, araştırmacı katılımcıyı konuşturmaya yönelik içinde görsel hakkında ipuçları barındıran cümleler ile katılımcıyı konuşturmaya çalışmıştır. Yapılan görüşmelerin tamamı hem ses kayıt cihazı ile hem de video ile kayıt altına alınmıştır. Videoların araştırmacılara sunduğu birkaç önemli avantaj vardır. Bunlardan birisi; yüz ifadeleri, vücut hareketleri ve mimikler gibi sözel olmayan davranışları, orijinal formunda ve belirli bir süreklilik içinde sunar. İkincisi, araştırmacı tarafından birden fazla ve değişik aralıklarla aynı davranışları izleme olanağı verir. Üçüncüsü, tekrar edilmesi zor veya nadiren oluşan olay ve olguların saptanmasına olanak verir. Son olarak, bu kayıtlar başka araştırmacılar tarafından kullanılabilir, bir araştırmacının vardığı sonuçların ne derece geçerli olduğu sınanabilir veya daha önce ulaşılmış sonuçlardan farklı ve alternatif diğer bazı sonuçlara ulaşılmasını mümkün kılabilir. Bu anlamda, nitel araştırmada zaman zaman sorun olan bir araştırmanın tekrar edilebilirliği önemli ölçüde sağlanmış olur (Marshall ve Rossman, 1995). Bu araştırmada da video kayıtlarının avantajlarından faydalanılmıştır.

Konuşma oturumunda; önceden belirlenmiş konu başlıklarının yazılı olduğu kartlar kullanılmıştır. Oluşturulan konuşma kartlarında kullanılan konularda katılımcının düşüncelerini serbestçe düzenleyip anlatma olanağı bulabilmesine imkân sağlanmıştır. Ergenç’e (2002) göre konuşma için öngörülen bir koşul örgüsü vardır. Bu örgü; konuşma ortamı, konuşmayı paylaşan kişiler, konuşmanın amacı, o ana kadar

sunulan bilgilere dinleyenin tepkisi, konuşmada kullanılan araç, konuşanın temel düşünsel destekleri ve iletişimin biçimidir. Uygulamalar esnasında araştırmacı bu örgüyü oluşturmaya çalışmıştır. Oturumun başlangıcında konuşma kartları bir sıra üzerine açık vaziyette konmuştur. Sıra ile çağırılan öğrenciler, kartlardaki konu başlıklarını okuyup, hakkında konuşmak istedikleri kartı alarak tekrar yerlerine geçmişlerdir. Çiçero’nun konuşma üzerindeki bulgu ve saptamalarına göre her çeşit konuşmanın genel olarak şu 5 aşamadan oluşması gerekir:

1. Buluş 2. Düzen 3. Seçim 4. Belleğe alma

5. Sunuş (Ergenç, 2002).

Katılımcıların konuşmak istedikleri konu ile ilgili yukarıdaki süreci işleyebilmeleri, zihinsel hazırlık yapmaları amacıyla oturum esnasında katılımcılara Çiçero’nun bulguları doğrultusunda yönlendirmeler yapılmış, konuşmalarını sunmadan önce bulma, düzenleme, seçme ve belleğe alma aşamalarını gerçekleştirmeleri için zaman tanınmıştır. Ortalama beş dakika sessiz bir şekilde beklendikten sonra, katılımcılar sıra ile çağırılmış, önce isimlerini söylemeleri sonrada konuşmalarını yapmaları istenmiştir. Yapılan görüşmelerin tamamı hem ses kayıt cihazı ile hem de video ile kayıt altına alınmıştır. Günay (2003) konuşma sırasında bir söylemdeki eksikliklerin ya da yanlış anlaşılmaların, ses tonuyla, mimiklerle ya da yeniden söylenerek düzeltilebileceğini, hatta alıcının algıladığının doğru olup olmadığını kontrol yönünde sorular sormasınında iletişime yardımcı olabileceğini ifade etmektedir. Bu oturumdaki verilerin analiz edilmesi sürecinde görüşmelerin kayıt altına alınmış olması Günay’ın ifadesini doğrulamaktadır. Anlaşılmayan kelimelerin çözümlenmesinde katılımcının mimikleri ve ses tonu etkili olmuştur. Uygulamalar sırasında, katılımcının konuşurken tıkanması veya beden diliyle söylediklerinin anlaşılıp anlaşılmadığını ima etmesi durumlarında, araştırmacı kısa cümlelerle konuşmaya katılmıştır.

Araştırmacı görsel sunu ve konuşma oturumlarında veri toplama yöntemi olarak kullandığı görüşme yönteminin etkililiği gereği, görüşmeyi önceden belirleyip denemiştir. Her görüşmeye katılımcı bilgileri alınarak başlanmıştır. Giriş ve kapanış konuşmaları standartlaştırılarak her katılımcı için aynı konuşmalar yapılmıştır.

Görüşmelerin başladıktan sonra kesilmemesi için gerekli tedbirler alınmıştır. Katılımcı ile dostça bir ilişki kurularak, görüşme esnasında rahat olması istenmiştir. Araştırmacı, her soru için maksimum cevabı almaya yönelik olarak iyi bir dinleyici olmaya çalışmıştır. Katılımcıların mümkün olduğu kadar çok konuşması istenmesine rağmen, görüşmenin kontrolü katılımcıya verilmemiştir. Araştırmacı, katılımcıların kendileri ile ilgili değerlendirmeler yapmaktan kaçınıp, yansız olmak için çaba sarf etmiştir.

Son oturum olan yazma oturumu diğer iki oturuma göre daha az zaman almıştır. Katılımcılardan illüstrasyonlardan birini seçmeleri ve bu figür eşliğinde bir hikâye oluşturmaları istenmiştir. İllüstrasonlarla birlikte katılımcıların kolay yazı yazabilecekleri büyük aralıklı çizgili kâğıtlar da dağıtılmıştır. Katılımcılardan araştırmacının gözetiminde illüstrasyondaki olaydan hareketle bir hikâye oluşturmaları istenmiştir. Bu aşamada katılımcılara herhangi bir zaman kısıtlaması yapılmamıştır. Yine hikâye boyutu hakkında bilgi almak isteyen öğrencilere de herhangi bir kısıtlama olmadığı ne kadar yazmak isterlerse yazabilecekleri söylenmiştir. Yazma oturumunda katılımcılardan gelen bir soru araştırmacıyı son derece şaşırtmıştır. Uygulama yapılan bütün okullarda katılımcılar hikâyelerini yazarken bitişik el yazısı mı yoksa dik temel yazı mı kullanacaklarını araştırmacıya sormuşlardır. 2005 İlköğretim Programı gereği katılımcıların yazarken sadece bitişik eğik yazı kullanmaları gerekirken böyle bir soruya muhatap olmak, programın tam uygulanamadığını gösterdiği ifade edilebilir. Araştırmacı kendi çalışmasının amacı gereği kullanılan yazı türünde bir kısıtlamaya gitmemiştir.

Araştırmanın uygulama sürecinde gerçekleştirilen basamaklar işlem sırasıyla aşağıda verilmektedir:

Tablo 13

Araştırmanın Uygulama Sürecinde Gerçekleştirilen İşlem Basamakları

Pilot uygulama

Uygulama Okullarının Belirlenmesi Marmara Öğrenme Stilleri Ölçeğinin Uygulanması

Çalışma Grubunun Belirlenmesi Farkındalık Oturumu Görsel Sunu Oturumu Konuşma Oturumu

Yazma Oturumu

Çözümlenemeyen Dokümanların Yenilenmesi