Verilerin Analizi

Nitel araştırma yöntemleri, değişkenler, hipotezler, sayısal değerler yahut mevcut teoriler yerine sosyal sürece odaklanan ve bu süreci kendi bağlamı içinde inceleyerek belirli ortamlarda ‘anlam’ın kimler tarafından ve nasıl yaratıldığına ve

nasıl yorumlandığına yoğunlaşan bir araştırma metodolojisi ailesidir (Çelik ve Ekşi, 2018: 16). Bu amaçla nitel araştırmalarda, etnografik araştırma, tarihi araştırma, eylem araştırması, olgubilim çalışmaları, kuram oluşturma, durum çalışması ve anlatı araştırması gibi bazı yöntemler kullanılmaktadır.

Bu çalışmada elde edilen veriler üzerinde karma analiz yöntemi gerçekleştirilmiştir. Gömülü teorinin yanı sıra içerik analizi ve betimsel analiz metotlarından da faydalanılmıştır

3.5.1. Betimsel Analiz

Betimsel analiz, çeşitli veri toplama teknikleri ile elde edilmiş verilerin daha önceden belirlenmiş temalara göre özetlenmesi ve yorumlanmasını içeren bir nitel veri analiz türüdür ve temel amaç elde edilmiş olan bulguların okuyucuya özetlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunulmasıdır (Özdemir, 2010: 336).

Betimsel analiz, verilerin kategorilere ayrılması ve özetlenmesi ile sonuçlara ulaşılmasıdır. Bu analiz türünde veriler araştırma sorularına göre kategorilere ayrılabileceği gibi veri toplama sürecinde ulaşılan ön bilgiler çerçevesinde de düzenlenebilir (Altunışık vd., 2010).

Okuyucuya özetlenmiş halini sunma amacıyla elde edilen veriler, önce sistematik ve açık bir biçimde betimlenir. Daha sonra yapılan bu betimlemeler açıklanır ve yorumlanır, neden-sonuç ilişkileri irdelenir ve birtakım sonuçlara ulaşılır (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 256). Aynı zamanda, betimsel analiz, teorik yapının önceden bilindiği araştırmalar için uygun olmakta ve içerik analizine göre daha yüzeysel bilgi edinilmesini sağlamaktadır.

Betimsel analiz süreci dört aşamada gerçekleşmektedir: ilk olarak sorulardan veya görüşmede yer alan boyutlardan yola çıkılarak veri analizi için bir çerçeve oluşturulur. Bu çerçeveye göre verilerin hangi temalar altında düzenleneceğini belirlenir. İkinci aşama, oluşturulan çerçeveye göre verilerin okunması ve düzenlenmesidir. Üçüncü aşamada ise, verilerden elde edilen bulgular doğrudan alıntılarla desteklenir. Son aşamada da, bir önceki aşamada tanımı yapılan bulgular anlamlandırılır ve literatürle ilişkisi kurulur (Yıldırım ve Şimşek, 2018: 240).

Betimsel analizin gerçekleştirilebilmesi için bu araştırmada elde edilen bulgular, doğrudan alıntılar üzerinden özetlenmiş ve açıklanmıştır. Katılımcıların ifadelerine de sıklıkla yer verilerek zengin bir anlatım hedeflenmiştir.

3.5.2. İçerik Analizi

Bu çalışmada, nitel analiz yöntemlerinden betimsel analizinin yanı sıra içerik analizinin kullanılmasının amacı, görüşme gerçekleştirilen katılımcı firmaların konuya ilişkin ifadelerinin ve düşüncelerinin detaylı bir şekilde ortaya çıkartılması adına, kodlar ve kategoriler oluşturulmasıdır. Bu bağlamda içerik analizi de; belirli kurallara dayalı kodlamalarla bir metnin bazı sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği sistematik, yinelenebilir bir teknik olarak tanımlanmaktadır (Öztürk vd., 2016: 250).

Bu analizde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramları ve ilişkileri ortaya koymaktır. Betimsel analizde özetlenen ve yorumlanan veriler, içerik analizinde daha derin bir işleme tabi tutulur ve betimsel bir yaklaşımla fark edilmeyen kavram ve temalar bu analiz sonucu keşfedilebilir. İçerik analizinde yapılan işlemin özü birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve anlaşılır bir şekilde düzenleyerek yorumlamaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 242).

İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri araştırılan kümelerin desenlerini ve eğilimlerini ortaya çıkarma, bu kümelerin nasıl temsil edildiklerini değerlendirme ve literatür içeriğini gerçek dünyayla karşılaştırma gibi temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır (Geray, 2011:153).

Bu yöntemde tümdengelimci bir yol takip edilmektedir. Araştırmacı, öncelikli olarak araştırma konusu ile ilgili kategoriler geliştirmektedir. Daha sonra, incelemiş olduğu veri setinde, bu kategoriler içerisine giren kelime, cümle ya da resimleri saymaktadır (Özdemir, 2010: 335). Elde edilen veriler detaylı bir analize tabi tutularak, önceden belirgin olmayan tema ve boyutların ortaya çıkarılmasına olanak tanınmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011).

3.5.3. Gömülü Teori

Gömülü teori (grounded theory) başka bir adıyla kuram oluşturma, sistematik olarak toplanan ve analiz edilen verilere dayalı kuram geliştirme biçimidir. Üzerinde çalışılan sosyal süreci, mevcut teorilerle açıklamak yerine verilerin içinden doğan ve incelenen sosyal süreçle doğrudan ilişkili olan kavramlar ve teorilerle süreci açıklamaya çalışan yöntemdir (Çelik ve Ekşi, 2018: 17).

Kaynak: Büyükzötürk vd., 2016: 22

Bir kuramın oluşması sürekli bir şekilde gerçekleştirilen karşılaştırmalı analizlere bağlıdır. Süreçte toplanan veriler hemen sonra analiz edilir ve ortaya çıkan kavramlar, olgular ve süreçler daha sonraki veri toplama aşamalarına dahil edilir (Büyüköztürk vd., 2016: 22). Kuram oluşturma çalışmasının amacı betimlemenin ötesine geçmek, bir süreç veya eyleme ilişkin “birleştirilmiş kuramsal açıklama” ortaya koymak, bir kuram oluşturmak veya keşfetmektir. Buradaki temel görüş kuram geliştirmenin kullanıma hazır bir kaynaktan gelmemiş olması, süreci yaşamış katılımcılardan sağlanan verilerin içerisinde temellenmesi ve ortaya çıkartılmasıdır (Creswell, 2018: 83).

Bu yöntem ilk olarak 1960’lı yıllarda Barney Glaser ve Anselm Strauss tarafından geliştirilmiş, ölmek üzere olan hastalar üzerinde yaptıkları “Ölümün Farkına Varmak” adlı çalışma ile ortaya konulmuştur. Bu araştırma metodolojisine “gömülü” (grounded) adı verilmesinin sebebi, bu yöntemle tasarlanmış ve yürütülmüş bir araştırmanın sonunda ulaşılmak istenen teorinin araştırma sürecinde “sistematik” olarak toplanmış ve analiz edilmiş verilere dayanıyor olmasıdır (Demirhan, 2015: 14).

Veri Toplama ve Analiz

Kavram, Olgu ve Süreçler

Gömülü teorinin bir diğer adıyla kuram oluşturmanın birtakım karakteristik özellikleri mevcuttur. Verilen toplanması ve analizi eş zamanlı yapılır, analizin her aşamasında kıyaslama yapmayı mümkün kılan sürekli karşılaştırma analiz yöntemi kullanılır, veri toplamanın ve analiz etmenin her adımında teori geliştirmeye odaklanılır, evreni temsil için değil teori geliştirmek amacıyla örnekleme yapılır, açık kodlama, eksenel kodlama ve seçici kodlama ile veri analizi yapılır, araştırmacılar süreç veya eyleme odaklanır ve en son aşamada bu süreç veya eyleme ilişkin bir kuram geliştirmeye çalışır (Çelik ve Ekşi, 2018: 20; Creswell, 2018: 85).