• Sonuç bulunamadı

3. EKONOMİK YAPI

3.5. Vergi Gelirleri

Defterde yer alan konular arasında vergi meseleleri ile alakalı kayıtlarda Trabzon’da incelediğimiz dönemde toplanan vergiler hakkında ve özellikle idareciler ile onlara vergi veren reaya arasındaki ilişkiler dikkati çekmektedir.

Bu vergilerden biri divan’ın kararı ve padişahın emriyle olağanüstü hallerde toplanan ‘‘avârız-ı divâniye’’ vergisidir. Örfi vergilerden olan avârız vergilerinde esas hane olmakla beraber avârız hanesi hakiki haneden farklı bir mana ifade eder. Yere ve ihtiyaçlara göre 3,5,7,10, hatta 15 hakiki hane, bir avârız hânesi itibar edilir olmuştur. Avârız hanelerinin tespiti için tahrirler yapılır, avârıza konu olacak yerdeki bütün nüfus kaydedildikten sonra muaflar çıkarılıp geri kalanların kaç avarız hanesi edeceği hesaplanırdı. Bunlar tam hane yerine bazen ‘‘buçuk’’, ‘‘rubu’’(= ¼),‘‘sülüs’’(=1/3) gibi kesirli olabilirdi. Avârız vergileri mal, hizmet veya para olarak toplanabiliyordu.185

Sicil defterinde 20 Zilhicce 1134 (1 Ekim 1722) tarihli olup, Trabzon sancağında vaki olan kazaların kadılarına gönderilen hükümle ilgili kayıtta hazine-i amire’de mahfuz olan mevkûfat defterlerine göre Trabzon’daki kazaların 410,5 buçuk ve 1 rub‘ avârız haneleri olup, 1135 senesi için tahsili lazım geldiği için zamanında tahsil olunup hazine-i amire’ye gönderilmesi istenmektedir. Tayin olunan mübaşirin eline verilen mevkûfat defteri sûretine göre her hanelerinde dörder yüz akçe avârız hanelerin tahsil edilmesi ve her bir hanelerinden ellişer akçe mübaşirin maaşı için alınması ve avarız için alınan akçenin her yüz sekiz akçesinde bir esedî kuruş tahsil olunması bildirilmektedir.186

Aynî olarak alınan avârızın başında ordunun ihtiyacı olan zahirenin temini gelir. Bunlardan nüzûl, asker için gerekli un ile hayvanlar için alınan arpadan ibaret olan karşılıksız alınan gerçek bir vergi hüviyetindedir. Kadılar tarafından toplanıp

185Kütükoğlu, ‘‘Osmanlı İktisadî Yapısı’’, s.539; Halil Sahillioğlu,‘‘Avârız’’, Diyanet İslam

Ansiklopedisi, 31c., İstanbul, TDV, C:IV, 1991, s.108-109.

186 TŞS.,391.Bu kaydın öncesinde Trabzon sancağın bağlı olan kazaların avârız hanelerinin Şaban 1135 senesine ait olup ve hazine-i amire defterine göre kaydedilen dökümü verilmektedir. Burada verilen ve 1134-1135 seneleri avârız hanelerine ait dökümün BA., MAD, nr. 3970, s.100 ’de bulunan kaydında ise sadece Trabzon‘a bağlı olan Sürmene kazasına ait avârız haneleri de zikredilmiştir. Fakat toplamda her iki defterde verilen 413.5 ve bir rub‘ hane avarız akçesi olarak hesaplanan meblağların dökümü aynıdır.

belirtilen menzilde nüzûl eminine teslim edilirdi. Sefer güzergâhından uzak olan yerlerde bedel olarak alındığı da vakidir.187

Trabzon sancağında vaki olan kazaların kadılarına gönderilen emirleri ihtiva eden diğer bir kayıtta da hazine-i amire’de mahfuz olan mevkûfat defterlerine göre Trabzon’daki kazaların 481,5 buçuk ve 1 rub‘ bedel-i nüzûl haneleri olup, 1135 senesi için tahsili lazım geldiği için zamanında tahsil olunup hazine-i amire’ye gönderilmesi istenmektedir. Tayin olunan mübaşirin eline verilen mevkûfat defteri sûretine göre her bir hanelerinden altışar yüz akçe bedel-i nüzûllerin tahsil edilmesi ve her bir hanelerinde otuzar akçe mübaşirin maaşı için ve nüzûl için alınan akçenin her yüz on akçesinde bir esedî kuruş tahsil olunması bildirilmektedir.188

TABLO: XIII

Trabzon ’a Bağlı Kazaların 1135 (1722-1723) Tarihine Göre Avârız ve Bedel-i Nüzûl Haneleri

No Konu Kaza Kaza Kaza Kaza Kaza Kaza Kaza Kaza 391 Hazine-i amire defteri suretine göre avârız vergisine tabi olan haneleri Trabzon Rub‘ 1,5 Hâne 80,5 Keşâb Rub‘ 1 Hâne 35,5 Of Rub‘ 0,5 Hâne 103 Giresun Rub‘ 1,5 Hâne 32 Rize Rub‘ 1 Hâne 56,5 Mapavri Hâne 18,5 Maçuka Rub‘ 0,5 Hâne 16 Yave bolu (Görele) Rub‘ 1 Hâne 65,5 392 Hazine-i amire defteri suretine göre bedel-i nüzûl vergisine tabi olan haneleri Trabzon Hâne 94 Keşâb Rub‘ 1 Hâne 35,5 Of Rub‘ 1 Hâne 110 Giresun Rub‘ 1 Hâne 41 Rize Rub‘ 1 Hâne 66,5 Mapavri Rub‘ 1 Hâne 22 Maçuka Rub‘ 1 Hâne 16 Yave bolu (Görele) Rub‘ 1 Hâne 95

Avârız vergilerinin dağılım şekline göre bu verginin bazen hizmet olarak ifâ edildiği de görülmektedir.189

Toplanma şekline göre avarız vergileri arasında yer alan ve valilerin haslarından karşılayamadıkları masraflarını çeşitli adlarla ve usûlsüz olarak toplamalarını önlemek için M.1130 / H.1718’de bunları sefer masraflarını karşılamak üzere imdâdiyye-i seferiye adıyla bir vergi toplamaları resmen kabul edilmişti. Aynı

187 Kütükoğlu, a.e., s.539.

188 TŞS., 392: Tarihi belirtilmeyen bu kaydın tarihi muhtemelen bir önceki kayıtta geçen ve avârız vergisinin toplanmasına dair olan hükmün tarihiyle aynıdır.20 Zilhicce 1134 (1 Ekim 1722).

verginin sulh zamanında alınması halinde ise imdâdiyye-i hazariye adı verilirdi.190 Bu tarihten itibaren her livanın kudretine göre imdâd-ı hazeriyye ve imdâd-ı seferiyye tespit edilmişti. Ve bu vergiyi tahsil edenler paranın yarısını kendi masraf ve levazımatına sarf edecekler ve diğer yarısı ile de her bir nefere yetmişer kuruş olmak üzere ve kapı halkı namıyla mükemmel ve müsellah kuvvet tedarik edeceklerdi.191 İncelediğimiz dönemde Trabzon’da toplanan imdâd-ı hazeriyyenin bu şehre atanan valilere, atanma tarihleri ile aynı zamanda tevcih olunduğu görülmektedir. Buna göre 11 Safer 1135 (21 Kasım 1722) tarihinde Ömer Paşa ve 23 Rebiülahir 1135 (31 Ocak 1723) tarihinde Hasan Paşa‘ya192 verilmesi emredilen bu verginin 6 Zilkade 1135 (5 Ağustos 1723) tarihinde de Mustafa Paşa’ya verilmesinin ferman olunduğu anlaşılmaktadır.193

Nitekim incelediğimiz defterde bununla ilgili kayıtlarda, 23 Cemâziyelevvel 1135 (1 Mart 1723) tarihli kayıtta memleketin her tarafı için sadır olan hattı hümâyun gereğince fermân-ı alîşânlar ile valilere tayin olunan imdâd-ı hazeriyenin, Trabzon keferelerinden bir an önce ma‘rifet-i şer ve ayân-ı vilayet vasıtasıyla toplanması ve tahsilinde ihtimam edilmesi ve geciktirilmemesi194 bildirilmektedir.

Evâhir-i Cemaziye’l-evvel 1135 (27 Şubat - 8 Mart 1723) tarihli kayıtta Trabzon beylerbeyisi olan Ömer Paşa bütün kapısı halkı ile Erzurum valisi olup Kars canibinde görevli olan İbrahim Paşa’nın yanına memur ve tayin olunmuştur. Seferde gerekli levâzım için Trabzon valisine verilmesi ferman olunan imdâd-ı hazeriyenin üzerine nısf mikdârı daha zam yapılarak bir an önce tahsil edilip Ömer Paşa’ya verilmesi emredilmiştir.195 Trabzon Beylerbeyi Ömer Paşa’nın İstanbul’a yazdığı arzda, Trabzon eyaleti ahâlisinin gerekli levâzım seferiyesini karşılamak üzere, nısf mikdarı zam yapılarak tahsil edilmesi ferman olunan imdâd-ı hazeriyeyi ve kadîmden beri verdikleri imdâd-ı hazeriyeyi dahi vermediklerini ve ahâlinin ekserisinin yeniçerilik iddiasında olduklarını bildirmesine binaen Evâsıt-ı Ramazan 1135 ( 15-34 Haziran 1723) tarihinde Trabzon kadılarına ve ayân-ı vilayet olanlara hitaben yazılan fermanda ocak tarafından bir mübaşir tayin edilerek imdâd-ı

190 Kütükoğlu, a.g.m., s.541.

191 Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, s.203. 192BA, AŞD, nr. 95, s. 471/2.

193BA, AŞD, nr. 96, s. 537/2. TŞS., 359, 399 194 TŞS., 353.

hazeriyenin onun marifetiyle tahsil edilmesi ve gönderilen bu emri şerife göre amel edilmesi bildirilmiştir.196

Kayıtlarda da belirtildiği gibi Trabzon valisi Vezir Mustafa Paşa’ya verilmesi ferman olunan imdâd-ı hazeriyenin197 toplanmasında kendisi tarafından yapılan bazı haksız uygulamalara da rastlanılmaktadır.198

Genellikle hayvancılıkla uğraşan yerleşik reaya ve göçebeler -müslüman ve gayri müslim ayırımı yapılmaksızın- besledikleri koyun ve keçilerden, nevruzda kuzu ve oğlaklarıyla birlikte sayılmak üzere, iki baş hayvan için bir akçe resmin alındığı bir vergi olan (resm-i ganem veya ağıl resmi) resm-i ağnamın199 24 Rebiülevvel 1135 (2 Ocak 1723) tarihli kayıta göre 1133 senesinde Trabzon eyaletinde icap eden rusûmunu toplamak üzere ‘‘add, tahrîr ve kadı defteri ile i‘lam olunarak malikâneye verildiği’’ ve Mart ibtidâsından zabt eylemek üzere tahsilinin Yahya isimli kişiye tevcih edildiği anlaşılmaktadır. Ancak kayıtta Elhac Hasan adlı kişinin malikânesine dahil olmayan bazı yerlerden adet-i ağnam istemesi şikayet sebebi olmuştur.200

Defterde mevcut kayıtlara göre diğer önemli vergiler arasında gayri müslimlerin verdikleri vergiler gelir. Buna göre gayri müslim halktan talep olunan vergiler cümlesinden olduğu anlaşılan tekâlif-i şakka türü resimlerin tahsilinde müslüman halk ile bazı problemlerin zuhur ettiği anlaşılır. Deftere yansıyan kayıtlara göre gayri müslimlerin bu vergileri aynı mahalde oturan müslüman halkında ödemesini istedikleri için birkaç kez mahkemeye başvurdukları görülmektedir. 201

Raiyet rüsûmu (sipahiye ödenen vergiler) denilen ve gayr-i müslim reayadan alınan ispenç resmi de örfi bir vergi olup hem bir baş vergisi, hem de çift resmi karşılığı olarak kabul edilmiştir. İspenç mükellefi olan gayr-i müslimlerin tasarruf ettikleri toprak miktarı ve sahip oldukları hayvan sayısına bakılmaksızın, vergi mükellefi yaşına gelmiş herkesten alınmıştır.202 İncelediğimiz dönemde Trabzon’da 196 TŞS., 399 ; BA., AŞD., nr. 98, s. 362 / 2. 197 TŞS., 359; 399. 198 TŞS., 366. 199 Kütükoğlu, a.g.m., s.538. 200 TŞS., 364.

201TŞS., 84 ; Bkz.: Bu konu hakkında daha öncede zimmilerin 9 Ramazan 1061 tarihinde İstanbul’da bazı esnaf’tan teklifi şakka talebinde bulundukları ve konunun divanda görüşüldüğü anlaşılmaktadır. Uzunçarşılı, a.g.e., s.62.

bulunan zimmilerin bu verginin kendilerinden haksız olarak talep edildiği hususundaki şikayetlerini merkeze bildirdikleri anlaşılmaktadır.203 Sicildeki mevcut kayıtlarda da bunu görmek mümkündür. Bu kayıtlarda Trabzon’a gelip yerleşen bazı zimmilerin mahkemeye yaptıkları şikayetler yer almaktadır. Şikayetlerin içeriğinde zimmiler kendi köylerinin defterinde kayıtlı ra‘iyet ve ra‘iyyeti oğullarından olup, üzerlerine edâsı gereken resm-i ispençelerini köylerinin sipâhi ve zabitlerine ödedikleri halde, kendilerinden hilafı kanun üzere bazen zabitler204 bazen de Trabzon valileri205 tarafından resm-i ispençe talep edildiğini belirtmektedirler.

Trabzon’da gayri müslimlerden alınan en önemli vergi cizyedir. Bu dönemde Trabzon sancağına ait 1135 tarihli cizye malını iltizama alan Gümüşhane mukataası emini Keskin Esseyyid İsmail Ağa’nın Trabzon, Tirebolu, Kürtün ve Giresun kazaları cizyesi evrakını dağıtma (tevzi‘) ve parasını toplama işinde bir ortağı olduğu anlaşılmaktadır.206 Bu zat Trabzon’un Tirebolu kasabası sakinlerinden Cizyedâr Alay Beyzâde Ömer Ağa’dır ve bu ortaklık dolayısıyla verdiği borç temessükünde belirtilen 18500 kuruşu mahkemede tescil ettirmek suretiyle Keskin Esseyyid İsmail Ağa’ya ödediği görülür.207

Bilindiği gibi cizye, reayanın kudret ve servetine göre alâ, evsât ve ednâ olarak üç kısım üzerine alınırdı. Cizye iltizamına talip olanlar istida ile müracaat ederler, muvafık görülürse itimad edilir, kefili alınarak kendisine berat ve eline de iltizam ettiği cizye bohçaları verilirdi.208

Defterde yer alan kayıta göre, 1136 senesi cizye tahsilinin, 1135 senesi 1 Receb (7 Nisan 1723) itibaren tahsil edilmesi için sadır olan emir gereğince Trabzon ve Gönye sancaklarındaki kazalarda ve Gümüşhane kazasındaki köylerde sakin gayri müslimlerin 1136 yılı cizyeleri, 655 alâ, 5240 evsât ve 929 ednâ olmak üzere toplam 6824 evraktan ibaret olup, bunların tahsil edilmesi işi Trabzon gümrük emini Seydi

203 BA., AŞD., nr. 96, s.527/2; 534 / 1; nr. 98, s.505/5-4. 204 TŞS., 354. 205 TŞS., 351. 206 TŞS., 21; 38. 207 TŞS., 21; 38. 208 Uzunçarşılı, a.g.e., s.349.

Reis Ağa oğlu Ömer Ağa’ya tefviz olunmuştur.209 Bu tarihten önce Trabzon ve civarı cizyesi toplama işi Keskin Esseyyid İsmail Ağa’nın iltizamında bulunmaktaydı.210

Trabzon ve civarı cizyesini tahsile memur cizyedar olarak tayin olunan Ömer Ağa hakkındaki kayıt aslında bir ferman sureti211 olup cizye toplama işi hakkında bir fikir vermektedir. Bu ferman kaydında cizye vergisinde alınması gereken para birimlerinin rayiç değerlerinin yer aldığı görülür. Özellikle burada verilen bilgi o gün için paraların rayiç değerini yansıtması açısından önem arz etmektedir.

TABLO: XIV

Cizye Vergisinden Alınması Gereken Para Birimlerinin Rayiç Değerleri

Para birimi Alâ Evsât Ednâ

Alınması gereken

Eşrefi altın 3 altın 2 altın 1 altın Reaya bulamadıkları

her altın mukabilinde 105 para talep edilmesi ve beher kuruş kırkar para hesabıyla

10 kuruş 5 kuruş 2,5 kuruş

Zolata Zencerekli Mısır Altını Zencerekli Müdevver İstanbul Altını

Ecnası nukud (akçe cinsinden) negûna akçe getirirler ise halisü’l ayar ve tamü’l-vezn

olanların rayic olduğu 90 akça 110 para 130 para

Ayrıca fermanda cizyeden muaf olanlar ( evkaf köylerinde sakin ehl-i zimmet ile selâtin-i azam, vüzerây-ı kiram ve mirmiran hassı ocaklarına ve voyvodalıklara dahil olanlar ile, rahip, keşiş, patrik, tercüman ve müsellem olanlar bi’l-cümle, sakat veya hasta kişiler) belirtilmekte ve hatta cizyedarlardan bazı durumlarda cizye malının dört taksitle alınabileceği gibi, cizyedar olanlar cizye tahsilinde, fakir olanlardan cizyeyi dört taksit üzere alabileceklerdir. Aslında bu kayıtta gayri müslimlerin bu vergiyi ödememek için öne sürdükleri bazı bahaneleri ile gösterdikleri usulsüzlüklere de değinilmiştir. Bunun yanında cizyedarların ve bazı devlet memurlarının dahi usulsüz olan fiiliyatları zikredilerek bunların önlenmesi hususu hatırlatılmıştır.

209 TŞS., 370; 407.

210 TŞS., 21; 38; 41.

211 TŞS., 370:Bu kayıt cizye tahsilinde cizyedar olan kimseler ile diğer görevlilerin yapmaları gereken hususlara değinmesi ve cizye konusunda bize oldukça kıymetli bilgiler vermesi açısından önemlidir.

Kayıtlara bakıldığında Osmanlı Devletin’de cizye gelirleri beytülmal’ın emvâl-i şer‘emvâl-iyesemvâl-inden212 olduğundan bu gelirleri toplayan cizyedarların hazineye sürekli ödemeler yaptıkları görülmektedir. Bu gelirlerin devlet tarafından belirtilen yerlere sarf edilmesi için ilgili mercilere gönderilen ferman kayıtlarında birçok bilgi mevcuttur. Böylece XVIII. yüzyıla ait bu kayıtlardan Trabzon’a ait cizye gelirlerinin miktarını ve bunların ne oranda, nerelere sarf olunduğunu tespit etmek mümkün olmaktadır.

Trabzon cizyesini toplamakla görevli Gümüşhane mukataası emini Keskin Esseyyid İsmail Efendi’ye hitaben yazılan emr-i şerifler213 ile bu emirlerin Trabzon beylerbeyine, kadısına, gümrük emini, ayân-ı vilâyet ve iş erlerine yazılan emir suretlerinde214 İstanbul‘dan gönderilen mühimmat ve askerin Van ve Kars kalelerine bir an evvel nakli için verilen emirlere göre Trabzon cizyesinden yapılan her türlü masrafların tarih sırasına göre dökümü aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

TABLO: XV

Trabzon Cizyesine Ait Gelirlerin İaşe, Asker ve Mühimmat Nakli İçin Sarf Olunan Gider Ödemeleri

NO TARİH NEREYE ÖDENDİĞİ ÖDEMEYİ YAPAN ÖDENEN MİKTAR 41 25 Rebiülevvel 1135 3 Ocak 1723

Erzurum ve Kars tarafına gönderilecek cebehane mühimmatlarının kara yolu ile taşınması için gereken bargir ücretlerinin ödenmesine dair.

Keskin Esseyyid İsmail Ağa ve Cizyedâr Alay Beyzâde Ömer Ağa tarafından 76 re‘s mekari bargir için her biri için 5 kuruştan toplam 380 kuruş

147 20 Şaban 1135 26 Mayıs 1723

Erzurum tarafına gönderilecek cebehane ve tophane ve alâtı mühimmatları için dört yüz on altı mekari bargir ile Kars tarafına gönderilecek barutu siyah için dört yüz kırk yedi mekari bargir ücretinin ödenmesine dair. Keskin Esseyyid İsmail Ağa Erzurum için 416 bargirin yirmi ikişer batmandan her biri için 5 kuruştan 2080 kuruş ve Kars için 447 bargirin yirmi ikişer batmandan her biri için 8 kuruştan 3576 kuruş ve toplam 5656 kuruş bargir ücreti 212 TŞS., 370. 213 TŞS., 381; 380; 382; BA., MAD.,nr. 9910,s.258/ 1;2 214 TŞS., 374; 373; 375; BA., MAD, nr. 9910,s.245/1; 256/3

176 12 Şevval 1135

16Temmuz 1723 Erzurum’a nakl olunan barutu siyah nakli için gereken 105 mekari bargirin her biri için 5 kuruştan 525 kuruş, Kars’a nakl olunan tophane mühimmatının nakli için gereken 20 re‘s bargirin her biri için 8 kuruştan 160 kuruş ve toplamda 685 kuruşun 359 kuruşunun cizye malından ödenmesine dair. Keskin Esseyyid İsmail Ağa yedinden almakla görevli olan Trabzon’da mekari bargirleri tahmil vekili olan Küçük Mustafa Ağa Erzurum için 105 mekari bargirin her biri için 5 kuruştan 525 kuruş, Kars için 20 re‘s bargir in her biri için 8 kuruştan 160 kuruş ve toplamda 685 kuruştan 359 kuruşun cizye malından ödendiği 388* 1135 Erzurum ve Kars kal’arına

gönderilecek olan cebehane ve tophane mühimmatlarının nakli için gereken mekâri bargirleri yirmi ikişer batman olmak üzere lazım gelen ücretleri ile mekâri bargirlerin nereden, kimden ne kadar bargir ve ne ücretle alındığına dair kaydın sicil defteri içindeki dökümüdür. Merkezden gelen emirler ile

Erzurum ve Kars tarafına nakli emredilen asker ve mühimmat nakline dair yukarıda zikredilen 147, 176 no’lu kayıtlarda geçen bargir sayısı ve ücret dökümü burada yer almaktadır. Bunlardan başka Küçük Mustafa Ağa’nın bu nakil sırasında gerekli olan kayıkları nereden ve kimden ne kadar ücretle tuttuğuna dair hesap dökümü de yapılmaktadır. Trabzon cizyesini toplayan Keskin Esseyyid İsmail Ağa ile Trabzon’da mekâri bargirlerini tahmil vekili Küçük Mustafa Ağa tarafından yapılan tüm ödemelerin dökümü Toplamda 1230 bargir ve 17 kayık için 10738,5 kuruş ücret ödenmiştir. 407215 13 Şaban 1135 19 Mayıs 1723

Erzurum Valisi İbrahim Paşa’nın yanına tayin olunan Rus muhafazasında bulunan dergâh-ı muallam yeniçeri ortaları otuz dokuzuncu cemaatin ortası doksan beş neferi ve mühimmatlarını Trabzon’dan Kars’a götürmek için Erzurum’da Çiftlik köyü ermenilerinden temin olunan dokuz re’s davarın ücretinin ödendiğine dair mahkemede tescil olunan kayıt.

Cizyedâr Seydi Reis Ağa oğlu Ömer Ağa

Her bir davara 8 kuruştan 72 kuruş ödenmiştir.

148 20 Şaban 1135 26 Mayıs 1723

Kars ve Erzurum tarafına nakli ferman buyrulan üç adet havan

Keskin Esseyyid İsmail Ağa Ve toplamda 6530,5 kuruş 215 BA., MAD.,nr. 9910, s.180/3

topunun nakli için yolların sarp ve araba işlemeye mümkün olmaması sebebiyle tamir edilmesi sırasında çoğunluğu gayrı müslim olan taşçıların ve diğer ırgad, kazmacı, baltacı, mu‘temed gibi amelelerin mahkemede belirli menziller esas alınarak çalışma ücretlerinin tespit edilip ödenmediğini beyan ettikleri ve yine o mevkide yapılan köprünün her türlü masrafının karşılandığına dair mahkemede tescil olunan kayıt.

ödenmiştir.

149 20 Şaban 1135

26 Mayıs 1723 Kars ve Erzurum tarafına nakli ferman buyrulan üç adet havan topunun nakli için çoğunluğu gayri müslim olan demirci ustalarının çeşitli işler için (nakil arabalarının kundak ve tekerleklerinin tamiri vb.) kullandıkları demir aletlerinin parası ile belirli menzillerde

çalışan demircilerin hesaplanan ücretlerinin ödendiğine dair demirci ustalarının mahkemede beyanda bulundukları kayıt.

Keskin Esseyyid

İsmail Ağa Ve toplamda 784,5 kuruş demircilerin üstâdiyesi ve demir bahası ve demir aletlerinin parası ödenmiştir. 150 20 Şaban 1135

26 Mayıs 1723 Trabzon iskelesinden Kars ve Erzurum’a gönderilmesi ferman buyrulan üç adet havan topu için gerekli olan mühimmatların topçu ocağı çorbacılarından İbrahim Ağa ve Ebu Bekir Ağa’nın temin ederek Keskin Esseyyid Ağa’ya teslim ettiklerine ve mühimmat için yapılan masrafa dair mahkemede verdikleri beyana dair kayıt.

Keskin Esseyyid

İsmail Ağa Ve toplamda üç adet havan topu için 517,5 kuruş ödenmiştir.

151 20 Şaban 1135

26 Mayıs 1723 Trabzon iskelesinden Kars ve Erzurum’a gönderilmesi ferman buyrulan üç adet havan topunun nakli için çeşitli menzillerde çalışan neccâr ve hammâlların yaptıkları işlere ve çeşitli menzillere göre hesaplanan ücretlerini aldıklarını mahkemede beyan ettikleri kayıt.

Keskin Esseyyid

İsmail Ağa Ve toplanda neccâr ve hammâllara 1972,5 kuruş ödenmiştir.

152 20 Şaban 1135

26 Mayıs 1723 Trabzon iskelesinde olan Çölmekçi adlı mahalle gemi yanaşamadığı için Kars ve Erzurum’a gönderilmesi

Keskin Esseyyid

İsmail Ağa Ve toplamda 542,5 kuruş hammâliye, navlı sandal ve kayık

ferman buyrulan üç adet havan topunun nakli için navlı kayık sandal ve hammâliye ücretlerinin belirtildiği bu belgede, belirli menzillere göre hesaplanan ücretlerini hamalların ve sairlerin aldıklarını mahkemede beyan ettikleri kayıt.

ücreti ödenmiştir.

389* 1135 1723

Trabzon iskelesinden Kars ve Erzurum’a gönderilmesi ferman buyrulan üç adet havan topunun nakli için havan toplarına yapılan mühimmat masraflarını, havan toplarının gemiden nakli için hammâl, navl-ı kayık ve sandal ücretlerini ve havan toplarını taşıyan arabaları yürütmek için sarp olan yolları açmak için çalışan taşçı, ırgad, kazmacı ve baltacı vb. amelelerin ücretlerini ve bu nakilde çalışan neccâr ve havanları taşıyan hamâlların ücretlerini ve demirciler ile demircilerin

kullandıkları aletlerin ücretlerinin dökümünün yapılarak toplamda Keskin Esseyyid İsmail Ağa tarafından yapılan masrafları beyan eden kayıttır. Ve bu kayıt 148, 149, 150, 151,152 no’lu kayıtlarda zikredilen

masrafların toplam dökümüdür.

Keskin Esseyyid

İsmail Ağa Toplamda 11371,5 kuruştur.

Özellikle kayıtlarda cizye gelirlerini tahsil işini iltizam ile yürüten kişilerin devlet tarafından gönderilen emirlerde belirtilen yerlere nakdi olarak yaptıkları ödemelerin makbuzlarını onaylatıp, saklamaları belirtilmekteydi. Bu muhtemelen sene sonu geldiğinde merkezde vergi gelirleri hesaplarının elden geçirileceği sırada hesabın görülmesinde kullanılarak vergi gelirlerinin kontrolünü sağlamaya yönelik olmalıdır.

Trabzon’a ait vergi gelirlerinden olan züema ve erbâbı timar bedelini 1135 tarihinde toplamaya memur olan kişilerin Trabzon Alaybeyi Mahmud Ağa ile Poladzâde Mustafa Ağa’nın olduğu216 anlaşılmaktadır.

216 TŞS., 62 ; 176; 183.

İncelediğimiz defterdeki mevcut kayıtlardan Trabzon’a ait vergi gelirlerinden olan züema ve erbâbı timar bedelini 1135 tarihinde toplamaya memur olan kişilerin Trabzon Alaybeyi Mahmud Ağa ile Poladzâde Mustafa Ağa’nın olduğu ve bazı kalelere gönderilmesi emredilen mühimmat ve askerin nakli için gereken ulaşım masrafının bir kısmının bu vergi gelirlerinden karşılandığı görülür.217 Bu vergi gelirlerinden ödenen miktarlar aşağıdaki tabloda tarih sırasına göre verilmiştir.

TABLO: XVI

Züema ve Erbâbı Timar Bedeli Gelirlerinin Ulaşım İçin Sarf Olunan Gider Ödemeleri

NO TARİH NEREYE ÖDENDİĞİ ÖDEMEYİ YAPAN ÖDENEN MİKTAR 62 25 Rebiülevvel 1135 3 Ocak 1723 İstanbul’dan gönderilen cebehane mühimmatlarından olup, Erzurum tarafına

gönderilecek olan mühimmatlar ile Kars tarafına

Benzer Belgeler