ETKİLERİ
Ülkedeki vergi affı uygulamasının tüm vergi mükellefleri üzerinde bir etkisi vardır. Bu çalışmada ise vergi aflarının vergi mükellefleri üzerindeki etkilerini ekonomik açıdan, mali açıdan ve sosyal açıdan incelenmeye çalışılmıştır.
3.7.1. Vergi Aflarının Ekonomik Etkileri
Vergi aflarının ekonomik açıdan olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bugüne kadar yapılan birçok çalışma, vergi affının ekonomi üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini detaylı olarak incelemiştir. Aşağıda, diğer yazarların aksine farklı bir bakış açısından vergi aflarının olumlu etkilerini detaylı olarak incelemiştir. Vergi aflarının ekonomik açıdan olumlu etkileri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir;
- Sermaye birikiminin bir ülkenin ekonomik gelişimine ana faktör olduğunu bilinmektedir. Vergi aflarına sermaye birikimi açısından bakarsak, başarılı bir vergi affının nakit kaynak oluşturması ve ülkenin hızlı ekonomik gelişimini olumlu etkilemesidir.
- Ayrıca vergi aflarının olumlu etkileri ülkenin ticaret dengesi rolünde görülebilir. Devlet, yurtdışına mal ve hizmet ihracatını teşvik etmek istiyorsa vergi teşvikleriyle değişik ihracatçıları teşvik etmelidir. Bu işlevde vergi aflarının ülkenin ticaret dengesini dengede tutarak ticaret dengesi üzerinde olumlu etkileri olabilir. Vergi affının olumlu etkisi özel lokomotif sektörlerin (ülkenin ekonomik kalkınmasını teşvik eden veya ileriye götüren ekonomik faaliyetler) gelişiminde de görülebilir. Eğer bu ekonomik sektörler vergi aflarından yararlanırsa, o zaman bu ekonomik faaliyetler sermaye yatırımları için karlarından daha fazla paya sahip olacaklardır.
- Ülkede uygulanan vergi aflarının ekonomi üzerindeki olumlu etkisi, vergi affından toplanan paraların bir ülkenin hızlı ekonomik kalkınmasının önkoşulu olan altyapı yatırımları (eğitim kurumları, sağlık kurumları, enerji yatırımları, karayolu altyapısı) için kullanılması halinde ortaya çıkabilir.
112
- Kosova Cumhuriyeti'nde 2015 yılında uygulanan vergi afları birçok vergi kaçakçısının bu vergi affı programından yararlanmasını sağladı. Bununla birlikte vergi affından yararlananlar vergiye uyumuna etkiyi artırdı.
Bir ülkenin ekonomisi üzerinde vergi aflarının birçok olumlu etkisinin yanı sıra olumsuz etkileri de vardır. Vergi aflarının ekonomik açıdan olumsuz etkileri aşağıda açıklanmıştır (Martese, 2014: 7; Saraçoğlu ve Çaşkurlu, 2011: 96; Sawyer, 2005: 102);
- Eğer vergi afları uygulamasından geçmiş vergilere ilişkin vergi alacaklarının tahsilatı düşük olacaksa, gelecekte uygulanacak af beklentileri daha once vergiye uyum gösteren kişilerin vergi kaçırmasına neden olabilir. Eğer bir af daha büyük oranda vergi kaçırmaya yol açıyorsa daha sonra uygulanacak bir af daha da gerekli görünebilir ve bu da bizi vergi aflarının giderek daha çok ve daha sık kullanıldığı bir vaziyete götürebilir,
- Vergi aflarından sonra dürüst vergi mükellefleri haksızlığa uğramış duygusuna sahip olabilirler. Bu nedenle vergi mükelleflerinde haklı olma isteği gelecek dönemde azalacaktır. Ve bütün bunlar ülkenin genel ekonomisinde daha büyük vergi kaçırmaya neden olabilir,
- Vergi afları uygulaması, ekonomi üzerinde olumsuz etkilere yol açan maliyetleri de beraberinde getirebilir, örneğin; (1) Küçük ve abartılmış af gelirleri üretebilir, (2) Geçmişteki dürüst bireylerden, vergi affını haksızlık olarak gören ve vergilerini ödemek için suç yaptırımıyla daha az motive olan bireyler ve hükümetin vergi kanunlarını uygulayamadığını fark eden diğer bireylerin af sonrası kendi isteğiyle vergiye uyumunu azaltılabilir.
3.7.2. Vergi Aflarının Mali Etkileri
Vergi aflarının malı açıdan olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadır. Vergi aflarının mali açıdan olumlu etkileri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Said, 2018: 49; Doğan ve Besen, 2008: 114);
113
- Vergi afları vergi reformunu daha adil bir vergilendirme sistemine ve daha geçerli, kapsamlı ve entegre bir vergi veri tabanı genişlemesine teşvik eder, Vergi afları kalkınma finansmanı için kullanılacak vergi gelirlerini artırabilir, - Vergi aflarının olumlu etkisi ülkenin finansal istikrarında yüksek olabilir.
Ülkenin finansal dengesinde vergi politikalarının etkisi yüksektir. Bir ülkenin bütçesinin negatif olduğu zamanlarda borç almak yerine, rezervleri kullanmak, vergileri yükseltmek veya para basmak yerine mali dengeyi sağlamak için bir seçenek olabilir,
- Vergi aflarının bir başka olumlu etkisi, ülkenin kamu ve devlet borcunun belirleyicisi olarak görünmesidir. Bazı anlarda vergi aflarından tahsil edilen kaynaklar devlet tarafından ihraç edilen belirli miktardaki tahvilleri ödemek veya hatta uluslararası finans kurumlarından borç almak için kullanılabilir, - Vergi afları vergi kaçakçılığının azaltılması için bir ileriye dönük bir yöntem
olarak kullanılmaktadır. Vergi affının sunduğu fırsatlar sayesinde, gelecekteki vergi tahsilatlarının artırılmasında ve düşük vergi oranları ile aynı vergi gelirlerinin elde edilmesinde, gizli vergi mükelleflerinin tespit edilmesinde önemli bir rol oynamıştır,
- 2015 yılında Kosova Cumhuriyeti'nde vergi affının uygulanması kayıp alacak olarak değerlendirilen geçmiş borçların bir kısmının tahsil edilmesine olanak sağlamıştır. Bu aynı zamanda vergisini zamanında ödemeyenlerin bir kısmını ödeyerek borcunu temizlemelerini sağlayan bir fırsat olmuştur.
Vergi aflarının mali açıdan olumsuz etkileri ise aşağıda gibi sıralanabilir (Bayer vd. 2014: 32; Agbonika, 2015: 119; Leonard ve Zeckhause, 1987: 65);
- Vergi mükellefleri gelecekte uygulanacak vergi aflarını öngörebileceği için devlet bütçelerini tehlikeye sokabilir,
- Af, reel gelirlerde bir azalmaya yol açmakta olup bu da vergiden elde edilen gelirler üzerinde olumsuz bir etki yaratmaktadır. Bu durum, vergi kaçakçılığının temel nedenleri olan mali politikaları yok edebilir,
- Vergi afları vergi kaçırmayı affetme olarak görünürse, uzun vadede gönüllü olarak vergiye uyumun azalması noktasında özkaynak kayıplarının yanı sıra ciddi mali sonuçlara yol açabilir. Bu da daha yüksek ve dolayısıyla daha verimsiz vergi oranları anlamına gelecektir.
114
3.7.3. Vergi Aflarının Sosyal Etkileri
Vergi aflarının aynı zamanda olumlu ve olumsuz sosyal etkileri de bulunmaktadır. Vergi aflarının sosyal açıdan olumlu etkileri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Nar, 2015: 588; Leonard ve Zeckhauser, 1987: 61);
- Vergi mahkemelerinde yıllarca süren davaları sona erebilecektir, - Birikmiş ihtilaflı konuları çözülebilecektir,
- Bireylerin yeni bir sayfa açmasına izin verilmiş olunacaktır, - Vergi uyumun yeniden sağlanmış olabilecektir,
- Daha da önemlisi, vergi aflarının vergi mükelleflerinin tutum ve davranışlarını geliştirmesi, gelecekte devlet gelirlerinde bir artış olmasını sağlayacaktır; - Vergi afları, muhtemelen tekrar suç işlemeyeceklerin, pişman olanların, hata
yaparak borcunu ödemeyenlerin veya bazı sosyal kuralları küçük görmek suretiyle ihlal ederek suç işleyenlerin topluma kazandırılmasına olanak sağlayacaktır,
- 2015 yılında Kosova Cumhuriyeti'nde vergi aflarının uygulanması kayıp alacak olarak değerlendirilen geçmiş borçların bir kısmının tahsil edilmesine olanak sağlamıştır. Bu borç, borçlulara dava açmak için yasal prosedürlerin izlenmemesinin bir sonucuydu. Sonuç olarak, vergi affı vergi idaresinin kendisi, kamu kurumları, yerel mahkemeler ve ülkenin sosyal yaşamı için başlıca idari destektir.
Vergi aflarının sosyal açıdan olumsuz etkileri ise aşağıda gibi sıralanmaktadır (Martese, 2014: 7; Agbonika, 2015: 119; Leonard ve Zeckhauser, 1987: 83);
- Birçok durumda vergi afları, hükümetin sert tutumunu zayıflatabilir, vergi kapasitesini sürekli olarak tehlikeye sokabilir ve vergi mükelleflerinin ödeme konusundaki genel isteğini azaltabilir,
- Bazı durumlarda vergi afları, hükümetin yasaları uygulamada yetersiz kaldığının bir işareti olarak yorumlanabilir. Dolayısıyla af hükümetin itibarını azaltma potansiyelini taşımaktadır,
- Eğer vergi aflarının vicdani yaptırımı azalttığı, vergi kaçakçılığının yaygın olduğu ve kolayca affedilebileceği mesajını yayarsa uyumu azaltabilir ve
115
toplumu vergileri yükseltmeye zorlayabilir ve daha etkisiz yaptırım mekanizmalarına daha fazla dayanabilir.