1999 savaşından hemen sonra, Kosova kendi sistemini ve mali politikasını oluşturdu ve geliştirdi. Hükümet organları, ülkedeki mali alanı düzenleyen yasaları, düzenlemeleri ve diğer yasal hükümleri kabul etmiştir. Kosova bölgede istikrarlı ve rekabetçi bir mali sistem kurmayı başardı ve bu da vergi gelirlerinin yıldan yıla tahsil performansını artırdı. On yıldan fazla bir süredir, Kosova hükümeti vergi yönetimini güçlendirdi ve reforme etti. Vergi tabanını genişletmek için özel bir özveride bulundu ve ülkede vergi gelirlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak ve artırmak için vergi oranlarını düşürdü.
Mali sistemdeki sayısız reformlara rağmen, savaştan beri Kosova Cumhuriyeti devlet kurumlarının başlıca handikaplarından biri, vergi kaçakçılığı ve ülkede faaliyet gösteren kurumlardan vergi ve kamu alacaklarının tahsil edilememesi olarak kaldı. Vergi dairesinin düzgün bir şekilde idare edilmemesi ve zor ekonomik durum, vergi alacaklarının devlet tarafından düzenli bir şekilde tahsil edilmemesinin sonucudur. Bu gibi durumlarda, kamu işletmeleri ve vergi dairesi, bu borçların zamanında tahsil edilmesi için yasal prosedürleri takip etmeye özen göstermemişlerdir. Bu nedenle bu borçların çoğu kayıp alacak olarak değerlendirilmiştir. Mevcut koşullarda, kamu kurumlarının kötü borç listelerinin temizlenmesini sağlayacak imkânlar göz önünde bulundurularak, Kosova hükümeti tarafından vergi affı kararının açıklanması gerekli görülmüştür. Kosova hükümeti tarafından vergi affına ilişkin ilan edilen karar, Kosova'daki iş dünyası için iyi bir aşamadaki sorumsuz bir dönemi kesintiye uğrattı.
Kosova hükümetinin ilk defa vergi affını açıkladığı 2008 yılı, Maliye Bakanlığı'nın Kosova'nın bağımsızlığının ilan edilmesi nedeniyle 2000-2008 yılları için işletmelere yönelik vergi cezalarını affettiği dönem oldu. O dönemde vergi affı için koşul, işletmelerin idare ile bireysel anlaşmalar imzalayarak ana borcu ve faizi ödemek zorunda olmalarıdır. Kosova hükümeti, 10.09.2008 tarihinde, 31 Aralık 2008 tarihine kadar yürürlükte olacak olan Vergi Af Kanunu hakkındaki 07/35 sayılı kararı yayınladı.
116
Bu tarihte, 2000-2008 dönemi için ana vergi mükellefinin borcu 130.000.000,00 € idi. Affedilen vergi ceza tutarı 9.030.000.00 € idi. Bu dönemde vergi affı neticesinde Kosova Vergi Dairesince tahsil edilen vergi gelirleri 26.900.000,00 €’ya ulaştı (ATK-RV, 2009: 12-13). Tablo 3.3’de Kosova'da ilk vergi affı sonucu affedilen cezaların tutarı sunulmaktadır.
Tablo 3. 3. Kosova'da İlk Af Tarafından Affedilen Cezalar
Vergi Borcu Vergi Ceza Tutarı Vergi Affı Neticesinde Tahsil Edilen Vergi Gelirleri 130,000,000.00 € 9,030,000.00 € 26,900,000.00 €
Kaynak: (ATK, 2009: 12-13)
Şekil 3. 3. Kosova'da İlk Af Sonucu Affedilen Cezalar
Tablo 3.3’de görüldüğü gibi vergi affı neticesinde, rakamlar, Kosova Vergi İdaresi’nin 26.900.000,00€ tutarında gelir tahsil etmeyi başardığını gösteriyor. Ödenmemiş matrah borcuna bakarsak, vergi affı ile tahsil edilen gelir, birikmiş matrah borcunun yüzde 20'sini oluşturmaktadır. Vergi affı ile affedilen cezalar temel borçların yüzde 6,95'ine tekabül etmektedir. Kosova Cumhuriyeti Anayasası'nın 93. maddesine istinaden, Şubat 2015'te Kosova Cumhuriyeti Hükümeti ülkede vergi affı ilan etme kararı almıştır. Temmuz 2015'te Kosova Meclisi, 05/L-043 sayılı vergi affı kanununu onayladı. Bu kanun 2000-2008 dönemi için vergi affı ile ilgili gerekli kriterler ve prosedürleri belirlemektedir. 100% 7% 20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 0.00 € 20,000,000.00 € 40,000,000.00 € 60,000,000.00 € 80,000,000.00 € 100,000,000.00 € 120,000,000.00 € 140,000,000.00 €
Vergi Borcu Vergi Ceza Tutarı Vergi Affı Neticesinde Tahsil Edilen Vergi Gelirleri
117
Bu kanunun amacı vergi affı ve tüm birey ve işletmelerin devlet kurumlarına ve kamu teşebbüslerine olan borçlarının affı olmasının yanı sıra 2000-2008 dönemi için Kosova'nın tüm birey ve işletmeleri için affın kriter ve prosedürlerinin tanımlanmasıdır (Ligji. Nr. 05/L-043: 1). Kanun gereğince borç affından yararlanma süresinin bir yıl içinde tamamlanması gerekmekteydi (Ligji. Nr. 05/L-043: 6).
Kosova Meclisi, Kosova Cumhuriyeti Anayasası'nın 65'inci maddesine istinaden Aralık 2016'da 05/L-043 sayılı kanunun tadil edilmesi ve tamamlayıcı ilaveler yapılması ile ilgili olarak vergi ve kamu affı hakkındaki, 05/L-119 sayılı kanunu kabul etti. Bu kanunun amacı, vergi affından yararlanmak için yeni bir yasal termin belirlemek amacıyla Vergi ve Kamu Affı hakkındaki 05/L-043 sayılı kanunu tadil etmek ve tamamlayıcı ilaveler yapmaktı. Kanun hükümlerine göre, işletmelerin vergi ve kamu affından yararlanma hakkı 1 Eylül 2017'ye kadar devam etmiştir (Ligji. Nr. 05/L-043: 1-3).
3.8.1. Kanuni Hükümlere İstinaden Vergi Affından Yararlananlar
Devlet kurumlarına ve kamu teşebbüslerine 31 Aralık 2008 tarihine kadar ödenmemiş borçları olan tüm işletmeler 05/L-043 sayılı Vergi Affı Kanunundan aynı koşullarla yararlanmışlardır (Ligji. Nr. 05/L-043: 4);
- 1 Ocak 2009'dan 31 Aralık 2014’e kadar dönem için temel vergi borcunu (anapara) ödemek,
- 01.01.2009 ile 31.12.2014 dönemi için taksitli borçların ödenmesi için Kosova Vergi İdaresi veya kamu kurumlarıyla sözleşme imzalamak. Bu sayede, 31 Aralık 2008 tarihine kadar olan dönem için borç affı dışındaki işletmeler de 1 Ocak 2009'dan 31 Aralık 2014'e kadar olan cezaların uygulanmasından kurtuldular.
05/L-043 sayılı Vergi Affı Kanunu hükümlerine istinaden tüm ilgili işletmeler borçların ödemelerini gerçekleştirebilirler (Ligji. Nr. 05/L-043: 4);
- Ticari işletmeler için sözleşmenin imzalanma tarihinden itibaren iki (2) yıl içerisinde,
118
- Gerçek kişiler için sözleşmenin imzalanma tarihinden itibaren üç (3) yıl içerisinde.
Bununla birlikte 05/L-043 sayılı kanun, 31 Aralık 2008 tarihine kadar ödenmemiş borçlardan, toplam tutarı 1 euro ile 100 euro arasında olanlarını otomatik olarak silinmesini (affedilmesini) karara bağlamıştır (Ligji. Nr. 05/L-043: 4).
3.8.2. Kamu İşletmelerine Borçları Olan Vergi Mükellefleri
Kosova'daki mevcut zorlu iş yapma koşulları vergi mükellefleri disiplinini de kötüleştirdi. Maliye Bakanlığı'nın verilerine dayanarak, 2008 yılına kadar olan savaştan bu yana ödenmeyen vergi ve kamu borçlarının miktarı 670 milyon euro’dur. Bu borç tutarının 465 milyon Euro’su (%69) kamu kuruluşlarına (Kosova Enerji Kurumu (KEK), Bölgesel Su Şirketleri (BSŞ), Bölgesel Atık Şirketleri (BAŞ), 154 milyon Euro (%23) faal işletmelerin vergi dairesine olan borçları ve 57 milyon Euro (%8) Kosova Gümrük İdaresine olan borçlarıdır (GAAP, 2015: 5, ATK-RV, 2016: 15-16). Tablo 3.4’de mükelleflerinin Kosova Vergi Dairesine ve kamu işletmelerine olan toplam borçları sunulmuştur.
Tablo 3. 4. Kosova Vergi Dairesine ve Kamu İşletmelerine Mükelleflerin Borçları
2000-2008 Dönemi Borçlar Kamu İşletmeleri Kosova Vergi Dairesi Kosova Gümrük 465,000,000.00 € 154,366,776.06 € 57,000,000.00 €
Borç Katılım Oranı % 69 % 23 % 8 %
Kaynak: (GAAP, 2015: 5, ATK-RV, 2016: 34)
Şekil 3. 4. Kosova Vergi Dairesine ve Kamu İşletmelerine Mükelleflerin Borçları 69% 23% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 50,000,000.00 100,000,000.00 150,000,000.00 200,000,000.00 250,000,000.00 300,000,000.00 350,000,000.00 400,000,000.00 450,000,000.00 500,000,000.00
119
Bu genel değerlendirme, vergi mükelleflerinin 2000-2008 dönemi için kamu işletmelerine olan borçları, Kosova vergi dairesine olan borçları ve Kosova gümrük idaresine olan borçları olmak üzere üç kategoriye ayrılan borçlarının bir özetini içermektedir. 2015 yılı, vergi mükelleflerinin vergi aflarından yararlanmak için kamu kurumları ve işletmeleri ile yüksek oranda anlaşma imzaladıkları bir yıl olarak nitelenmiştir. Kosova'daki vergi aflarından Kosova vergi dairesine borcu olan işletmelerin ve Kosova Enerji Kurumuna borcu olan vatandaşların ve işletmelerin yanı sıra belediyelere ve diğer kamu kuruluşlarına emlak vergisi borcu olan vatandaşların çoğu yararlanmıştır.
İkinci vergi aflar sonucunda, işletmelerin ve hanehalklarının kamu işletmeleri tarafından affedilen borçlarının değeri 115 milyon avroya ulaşmıştır (KEK, 2017: 12, ve KUR, 2017: 8). Bu kamu teşebbüslerinde birikmiş ödenmemiş borçların büyük bir kısmının eski borçlar olduğu göz önüne alındığında, Kosova Cumhuriyeti hükümetinin afları programını kabul etmesi uygun bir girişim olarak değerlendirilmektedir. Bu tür aflar programı, ülkedeki bu kamu işletmelerinin ve yargı kurumunun idaresini kolaylaştırdı.