Savaşın hemen ardından Kosova, Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim Misyonu (BMKGYM) yönetimi altında kamu finans sistemini kurmaya ve geliştirmeye başladı. Böylece, 1999'dan bu yana bugüne kadar Kosova'daki kamu finansmanları sağlam ve güçlü adımlarla gelişmeye devam etmektedir.
Savaştan hemen sonra, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 10 Haziran 1999 tarih ve 1244 (1999) sayılı kararıyla verilen yetki uyarınca, Kosova'daki Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Özel Temsilcisinin yetkisi altında hareket eden Merkezi Finansal İdare (MFI) kuruldu (Peci, 2013: 41). Bu merci, birlikte Kosova Konsolide Bütçesi'ni oluşturan Kosova Bütçesinin ve belediyelerin sorumluluğundaki bütçelerin genel finansal yönetiminden sorumlu tek merci oldu (Unmik/Reg, 1999/16: 2).
BMKGYM Yönetmeliği'ne (Unmik/Reg, 1999/16: 2) istinaden, merkezi finansal idare aşağıdaki işlevleri yerine getirmektedir;
- Kosova Konsolide Bütçesini planlar ve bütçeyi onay için BMKGYM Genel Sekreteri Özel Temsilcisine sunar,
- Belediye bütçelerinin Kosova bütçesine uygun olarak hazırlanması, onaylanması ve uygulanmasını sağlamak ve makroekonomik kriterleri değerlendirmek,
- Kosova Konsolide Bütçesinin harcamaları ve gelirleri hakkında BMKGYM Genel Sekreteri Özel Temsilcisine Raporlamak,
- Gelişmiş bir bilgi teknolojisi ortamının yaratılmasına dikkat eder, - Yukarıdaki faaliyetler için gerekli olan diğer işlevleri yerine getirir.
Merkezi Finansal İdarenin ilk müdürü uluslararası bir uzman olmuştur. Ekim 2001'den Şubat 2003'e kadar, Merkezi Finansal İdare bir Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (ABDUKA) direktörü ve bir Kosovalı Arnavut uyruklu direktör tarafından idare edilmiştir. 18 Şubat 2003 tarihinde, vergi idaresi yetkisi ise BMKGYM yönetiminden Ekonomi ve Maliye Bakanlığı'na devredilmiştir. Kosova Merkezi Finansal İdaresi, hazine, bütçe dairesi, vergi idaresi ve gümrük idaresi gibi
51
kurumsal organlardan oluşturulmuştur (Plani Strategjik [PS] 2010-20 i Administratës Tatimore të Kosovës [ATK]: 13).
Bu dönemde vergi ve gümrük tahsilâtı ve bütçe fonlarının dağıtımı Merkezi Finansal İdare düzeyinde merkezi olarak yapıldı. Kosova'nın ilk yıllık bütçesi 2000 tarihlidir ve yıldan yıla güçlü bir büyüme ile devam etmektedir. İlk vergi uygulaması 2000 yılında, başlangıçta bu yapıdan oluşan geçici ticari sicil yönetmeliği (29 Şubat 2000) ile başlamıştır (Riinvest, 2001: 16).
Tablo 2. 14. 2000 Yılında Uygulanan Mali Araçlar
Gümrük 10%
Satış Vergisi 15%
Hizmetler Vergisi 10%
Tahmin vergisi (DM 15,000'e kadar) 75-400 DM Tahmin vergisi (15.000 DM üzerinde) 3% Kaynak: (Riinvest, 2001: 15-16)
2000 yılının başında, Kosova Vergi İdaresi yalnızca otel ve restoranlara vergi uyguladı. Daha sonra verginin konusunun tüm işletme geliri olduğu ortalama kazanca bağlı olarak tespit edilen vergi ile değiştirildi. Ayrıca, 01.07.2001 tarihinden itibaren Katma Değer Vergisi (KDV) uygulanmaya başlanmıştır. Nisan 2002'de tüzel kişilerden kazanç vergisinin yanısıra ücretlilerden maaş vergisi alınmaya başlandı ve ortalama kazanca bağlı olarak tespit edilen vergi uygulandı. 2005 yılı Ocak ayından itibaren, ortalama kazanca bağlı olarak tespit edilen vergi, bordro vergisi ve kazanç vergisi, gerçek ve tüzel kişilere uygulanan kişisel gelir vergisi gibi iki yeni gelir vergisi ile değiştirerek bir vergi reformu yapılmıştır (ATK-Raporti Vjetor [ATK-RV], 2016: 8).
2.3.1. Kosova Vergi İdaresinin İşlevi
Kosova Vergi İdaresinin işleyişi, Kosova'daki savaşın bitiminden hemen sonra başlar. 17 Ocak 2000 tarihinde Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim Misyonu tarafından Kosova'da kurulan bu vergi sistemi ile Kosova Vergi İdaresi kuruldu ve işlevsel hale getirildi (ATK-RV, 2016: 8).
52
12 Nisan 2000 tarihinde BMKGYM'in geçici yönetimi, Vergi İdaresinin işleyişi ile ilgili 2000/20 sayılı Yönetmeliği kabul etmiş ve bunu takiben 02/2000 sayılı Kosova’da Tüketim Vergisi Yönetmeliği ve 03/2000 sayılı Satış Vergisi Yönetmeliği kabul edilmiştir. O günden bu yana Kosova Vergi İdaresi, ABDUKA, AB (EU Pillar IV) ve BMKGYM gibi uluslararası kuruluşların yardımıyla desteklenen iki seviyede organize olmuş özerk bir kuruluş olarak faaliyet göstermiştir. Bunlar genel müdürlük ve bölge müdürlükleridir (Kida, 2013: 5).
03/L-222 sayılı Kanun uyarınca Kosova Vergi İdaresi, Ekonomi ve Maliye Bakanlığı bünyesinde tam bir operasyonel özerklik ile faaliyet gösteren bir yürütme organı statüsünden yararlanmaktadır. Kosova Vergi İdaresi, Kişisel Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu ve Kosova'da vergilendirme alanındaki diğer mevzuat hükümlerinin uygulanmasından sorumludur. 03/L-222 sayılı kanun'un 3. maddesi uyarınca, Kosova Vergi İdaresi, Ekonomi ve Maliye Bakanı tarafından verilen tavsiyeye bağlı olarak Kosova Cumhuriyeti Hükümeti Başbakanı tarafından atanan genel müdür tarafından yürütülür. Ayrıca, işbu yasanın 4. ve 5. maddeleri, Kosova Kamu Hizmet Kanunu kapsamındaki ilgili mevzuat uyarınca kurulan bir heyetin yanı sıra belirli işlevlerden sorumlu merkez ve bölge müdürlüklerinin yöneticileri tarafından önerilmiş bir Genel Müdür Yardımcısı öngörmektedir.
2007 yılında kabul edilen Kamu Finansal Yönetimi hakkındaki 03/L-048 sayılı Kanun ile, Kosova'da yasal vergi tabanı oluşturuldu. Bu kanuna göre tüm vergiler ve kamu paraları, Kosova kurumları tarafından tahsil edilen tüm fonların başlangıçta Kosova bütçesine geldiği ve bundan sonra farklı sektörlere tahsis edildiği Kosova Birleşik Fonuna yatırılmalıdır. Bu nedenle, Kosova'daki kamu finansal yönetimi, yıllık bütçeyi ve orta vadeli harcama çerçevesini ve bütçe tahsisi sırasında fonların tahsisatını planlama süreciyle ana rolü Maliye Bakanlığına bağlayan merkezi bir sistemdir. Sadece varlık vergisi gibi yasayla tanımlanan özel gelirler, onları tahsil eden kuruma iade edilir. Diğer tüm gelirler Kosova Konsolide Bütçesinde toplanır ve düzenli gelirler olarak değerlendirilir.
Kosova Vergi İdaresinin mevcut durumda 781 çalışanı bulunmaktadır. Vergi mevzuatının uygulanmasından merkez büro sorumludur. Bu büro bünyesinde ayrıca 10
53
bölgesel büro daha bulunmaktadır. Ayrıca, Priştine'de üç, Mitrovica'da bir, Ferizaj'da bir, Gjilan’da bir, Peja’da bir, Prizren'de bir, Gjakova'da bir ve ayrıca Büyük Mükellefler Vergi İdaresi özel birimi bulunmaktadır (ATK-RV, 2017: 13).
2.3.2. Kosova'da Vergi İdaresinin Hedefleri
Kosova'daki vergi sistemi, Kosova bütçesi için vergi gelirlerinin tahsilatını sağlamak için yasa ve yönergelere dayanmaktadır. Mevzuata istinaden, Kosova'daki ana vergi idari organları şunlardır:
- Kosova Vergi İdaresi, - Kosova Gümrüğ,
- Yerel Vergi Müdürleri - Belediyeler.
Kosova Vergi İdaresinin 2015-2020 stratejik planına dayanarak, Kosova Vergi İdaresinin stratejisini beş ana hedefte tanımladığını görüyoruz: (ATK, Plani Strategjik [ATK-PS], 2015: 6):
- Kosova Vergi İdaresi personelinin kapasitesinin ve becerilerinin artırılması, - Kosova Vergi İdaresinin temel vergi süreçlerinin iyileştirilmesi ve
geliştirilmesi,
- Kayıtdışı ekonominin azaltılması,
- Kosova Vergi İdaresinde hizmetlerin performansını ve kalitesini artırmak için bilişim teknolojisinin yükseltilmesi ve yenilenmesi,
- Güçlü yönetişim ve hesap verebilirlik mekanizmalarına dayanan etkili bir kurum yapısının sağlanmasıdır.
Kosova Vergi İdaresi Stratejik Planının (2015-2020) kapsamlı analizinden, bu kurumun mükelleflerin vergi yükümlülüklerini gönüllü olarak yerine getirmesini sağlamak için faaliyetlerini maksimum düzeyde artırmak, Kosova bütçesi için vergi gelirlerini düşük maliyetli bir şekilde toplamak için vergi kanunlarının adil ve eşit uygulanmasını sağlamayı taahhüt ettiği anlaşılmaktadır.
54
Bu stratejik plana göre, Kosova Vergi İdaresinin görevi, Kosova vatandaşlarının ekonomik kalkınmasını ve refahını desteklemek için vergi ve katkı paylarının tahsilatıdır (ATK-PS, 2015: 4). Bu ayrıntılı olarak incelenirse, Kosova Vergi İdaresinin misyonunun altyapı, güvenlik, eğitim, sağlık ve sosyal yardım programları gibi adil ve şeffaf kamu finansmanını sağlayacak gelirler tahsil etmek olduğun görülmektedir. Bu nedenle, vergisini beyan etmek ve ödemek yoluyla ülkenin ekonomik kalkınmasına yardımcı olmak mükelleflerin sorumluluğudur.
Kosova Vergi İdaresinin bu stratejik planına dayanarak, Kosova Vergi İdaresinin vizyonu ise, Avrupanın önde gelen vergi daireleri ile kıyaslanıldığında güvenilir, saygın ve iyi durumda olmakdır (ATK-PS, 2015: 4). Bunun anlamı ise, Kosova Vergi İdaresinin vergi mükellefleri tarafından saygı duyulan ve uluslararası kuruluşlar ve kurumlar tarafından tanınan Kosova devletinin olumlu görüntüsünü koruması ve şeffaflık, modernite ve kaliteli hizmetleri güvence altına alacak profesyonel bir yapıdan oluşmasıdır.