İstoriki Logi tu Eleftheriu Venizelu, Venizelos’un 1909 Ağustos’unda, kendisinin yayın organı olan “Kiriks” gazetesinde Askerî ittifak’ın lehine yazdığı makalelerin kaynaklarını şu biçimde izah etmektedir: “Ağırbaşlılıkla düzenlenen, kararlılıkla ve kansız bir şekilde meydana gelen Yunanistan’daki askerî hareketin baş göstermesi, onun hakkında kuşku duyanların güvenini bile kazanmıştı. Bu devrimci hareket, ordu tarafından geçekletirdiği için bazı kimseleri endişelendirmiş olabilir.
Ancak, hareketin mahiyetini ve askerlerin niyetlerini göz önünde bulundurursak anlaşılır ki, Jön Türk rejiminin takındığı tutumundan dolayı Yunan halkının tümünde devrimci fikirler olgunlaşmış oldu.
Yunanistan’daki politik sistemin saptırması, kral ya varlıklı bir oligarşi ya da siyasal bir partinin çıkarlarının sağlanmasına katkıda bulunuyordu. Bununla birlikte, umumî
menfaatlerin ilerletilmesi için hiçbir eylem yapılmamıştı. Bu koşullar altında, ihtilâl yetki olmaktan çok, ahalinin farzı haline gelmektedir... Devrimci hareketin, askerin
69 Maroniti, a.g.e, s. 123.
70 Maroniti, a.g.e, s. 124.
28
inisiyatifiyle meydana geldiği için, yurtta anarşi çıkmaksızın başarıyla sonuçlanması mümkündür...”71.
Pagalos, Venizelos’un orduda birtakım değişiklikler yapılması ve hükümetin değişmesi gerektiği hakkında izlediği politikanın kaynaklarını şu şekilde ifade etmektedir: “Venizelos, idari mekanizma ve orduda birtakım değişiklikler yapılması için Askeri İttifakın, Cunta rejimini kurması ve sonra meclisi toplaması gerektiğini söyledi.
Ancak koşulların buna uymadığını farketti. Kral’ın istifası konuşulurken Venizelos, böyle bir durumun mümkünatının olmadığını söyledi. Fakat kralın, ülkeyi terk etmek istediği takdirde, veliaht prens ya da diğer prenslerden uygun birinin tahta geçmesi gerektiği telkininde bulundu. ”72 “Venizelos ayrıca hükümetin değişmesi gerektiğini söyledi. Anyasada değişiklikler yapmak için Milli Meclisin toplanmasını istedi.
Venizelos, Millî Meclis’in kurucu olmaması gerektiğini söylemekte ısrar ediyordu; zira kurucu bir parlamentonun, anayasanın temel hükümlerinde köklü değişikliklere karar vermesi hayli mümkündü. Buna saray razı olamazdı. Ancak revizyonist bir meclis, böyle bir tehlikeyi ortadan kaldırıyordu. ”73
Vournas, Venizelos’un tekliflerinin kabulü ile ilgili yapılan toplantının kaynaklarını şu şekilde göstermektedir: “14 Ocak 1910’da yapılan toplantıda ittifak’ın idarî komisyonu, Venizelos’un tekliflerini kabul etti. Ancak, revizyonist Millî Meclis’in toplanmasını öngören kararname kral tarafından tasdik edilinceye kadar, Askerî
ittifak’ın dağıtılmayıp, Yunanistan siyasî dünyasında varlığını muhafaza edeceği açıklandı. ”74
71 İstoriki Logi tu Eleftheriu Venizelu, Apo to 1909 Mehri tu Thanatu tu [Eleftherios Venizelos’un Tarihî Nutukları, 1909’dan Ölümüne Kadar], C. 1, “Neos Kosmos” Gazetesi Yayınları, Atina 1936, s. 11.
72 Teodoros Pagalos, Ta Apomnimoneumata mou 1897–1947 [Hatıralarım 1897– 1947], C.1, Aetos yayınları, Atina 1950, s. 108-102.
73 Pagalos, a.g.e., s. 113.
74 Tasos Vournas, Istoria Tis Singhronis Elladas 1821-1909, [Modern Yunanistan Tarihi 1821-1909], Ekdosis Afon Tolidi, 1998, s. 30.
29
Venizelos, bu gelişmelerle birlikte reformları gerçekleştirmek, ülkesine yeni bir düzen sağlamak için kesin olarak siyasete girmeye karar verir. Hristiyanlar ve Müslümanlar arasındaki dini çatışmalar, idari düzensizlikler, Hristiyan tarafın yoğun parti mücadeleleri, ekonomik durgunluk, sur kapılarında radikalin uygulanmasına devam etme konusundaki yaşanılan olaylar, reformlar ve devam eden devrimci ateş ve Yunanistan ile birleşme vizyonu Venizelos’u siyasi arenada yönetecekti.75
19. Yüzyıl boyunca Hristiyanların sürekli devrimci efervesansı, isyancıları yatıştırmak amacıyla, yüksek ölçü de imtiyazların verilmesine neden olmuştu. Verilen imtiyazların birincisi, (1868) tarihinde çıkarılan kanun ve daha sonra Halepa Konvansiyonu ile (1878) adanın Hristiyanları yüzyıllardır yoksun oldukları hakları elde ettiler. Ancak imtiyazların uygulanması resmi Osmanlı makamları tarafından değil, aynı zamanda Müslüman Giritliler tarafından da zarar görmüştür.76
Halepa Sözleşmesini uygulamak için sur kapısının kasıtlı tıkanıklığının bir sonucu olarak (1888)’de patlak veren isyanlar, Türklerin müdahalesine (1889) ve Hristiyan ayrıcalıklarının kaldırılmasına neden oldu. Buna bağlı olarak siyasi sahnenin ortasında Venizelos ateşin vaftizi olacaktı. Venizelos’un ilerici düşüncesi Türk makamlarına büyük bir sıkıntı olacaktır.77
2.3. GİRİT DEVRİMİ
23 Ocak 1897’de Venizelos Akrotiri’deki devrim eylemine katılmaya karar vermiştir. Bu dönüşle Hanya’da büyük felaket yaşanmış ve sonuçta birçok Hristiyan ve Müslüman hayatını kaybetmiştir. Bu olaylar sırasında Venizelos seçim bölgelerine gitmiş ve ilan edilen seçimler için hazırlık yapmıştır. Venizelos Hanya’ya döndükten
75 Vournas, a.g.e., s. 31.
76 Vournas, a.g.e., s. 32.
77 Vournas, a.g.e., s. 33.
30
sonra, şehirden çıkan dumanları uzaktan görmüş ve derhal Malaksa’daki (Girit bölgesin’deki bir il de) bir grup silahlı adama katılma kararını almıştır.78
Manusakis, Yunan birliğini ilan edilmesi hakkındaki kaynaklarını şu şekilde belirtmektedir: “Venizelos, bu grupla birlikte Akrotiri’ye yönelmiş ve kısa süre de sonra burada liderliğe yükselmiştir. Bölgedeki sayıları 2700 kişi olduğu tahmin edilen79 isyancılar 24 Ocak’ta Yunan birliğini ilan etmeye karar vermişler ve ertesi gün bir bildiri yayınlamışlardır. 26 Ocak’ta, Venizelos da dâhil olmak üzere ayaklanmanın önemli formlarından oluşan bir komite, Büyük Güç Konsoloslarına bildiri dağıtmışlardır.”
Aynı zamanda, Diligiannis Hükümeti’nin kararıyla donanmanın bir deniz hareketi, Girit Hristiyanlarını güçlendirmek için ayrılmıştır. 31 Ocak’da Timoleontos Vassou önderliğindeki on üç kişilik asker ve yüz subay Hanya’daki bir köye çıkarılmıştır. Ertesi gün Büyük Güçler, askeri yöntemlerle ateşkes uygulayarak Girit’in ana şehirlerini koruyacaklarını duyurmuştur.80 Venizelos, Mitropoliti Hrisanto Çepetakis ile birlikte bu genel çatışmayla yüz yüze kalırken, Yunan aristokrat Aristidi Renek’i Savaşan Hydra’da ziyaret ederek kendisine savaş malzemesi tedarik etmesini istemiştir. 8 Ocak’ta Büyük Güçler isyancıların pozisyonlarını uçurdu ve bir Avrupa basın partisinden küçük bir isyancı grubunun kasıtsız bombalama olayına tepki yarattı.81 Önemli bir olay da bombardıman esnasında Spiro Kagedelaki’nin Yunan bayrağını kaldırmasıydı. Olay sırasında Venizelos’un kendisi Hydra’daki savaş gemisindeydi.82
Venizelos, daha sonra Foumi ve Kotzabaşı ile birlikte, Avrupa üzerinde büyük bir izlenim bırakan Büyük Güçler’e karşı bir protesto gösterisi düzenledi. 22 Şubat’ta
78 Makraki, a.g.e., s. 309.
79 Georgios Manusakis, Kritikes Epanastasis 1821-1905, [Girit İsyanları 1821-1905], Venizelos Antipolitevsi Akrotiriu Xania, Ellada 2009, s. 33.
80 Makraki, a.g.e., s. 233.
81 Makraki, a.g.e., s. 341.
82 Makraki, a.g.e., s. 346.
31
isyancıların altı üyeli yönetim kurulu üyeliğine seçildi. Bu kapasitede, Girit’in geleceğini tartışmak için diğer üyelere yabancılar amiralleriyle birkaç kez birlikte gitti.
Aynı yılın Nisan ayında, 1897 Türk-Yunan Savaşı Yunanistan’ı, Girit’ten kaderini geri çekmeye zorladı. 26 Ocak’ta ilk devrim toplantısı gerçekleştirildi, ikincisi Armenus Apokorunu da Elefterios Venizelos Büyük Güçlere toplantının kararlarını açıklayacak olan üç kişilik komitenin üyesi seçildi.83 Üçüncü toplantı da Arhanes’de Venizelos bu komitenin başkanı seçildi. Bu toplantıda, özerklik fikrini reddeden Yunanistan ile Girit birliği görüşünü destekledi. Katılanların aşırı eylemleriyle atmosfer çoğu kez gergin ilerledi.
Venizelos ve destekçilerinin özerklik fikri ilanı reddedildiğinde durum uç noktalara kadar ilerledi ve olaylar yaşandı. Sonuç olarak, Venizelos toplantıyı durdurdu ve ayrıldı. Bu hareketiyle, başkanlıktan kaldırıldı ve bu bölümdeki toplantılara katılması yasaklandı. Sonunda özerklik oylandı ve ilan edildi.84