1909’da Gudi’deki askeri hareket, modern Yunanistan’ın gelişmesinde ve Venizelos’un dış siyasetçiler tarafından tanınmasında belirleyici bir unsur olmuştur. Bu hareket sadece bir askeri birimin kurumsal taleplerini yerine getirmesi için silahlı bir cevap değildi. Bunun oluşum nedenleri ve özellikle de Yunan halkının büyük bir kısmının olumlu yanıtları, hareketten önceki otuz yıl içinde aranmalıdır.
Gudi Darbesi, 1893 yılında Yunanistan’da yaşanan iflastan on altı yıl sonra ve 1897’deki savaştan on iki yıl sonra toparlanmayı ve yeniden örgütlenmeyi amaçlayan Yunan devleti için çok önemli bir dönüm noktasıdır. Bu hareketin temel nedenleri, toplumsal, ekonomik ve askeriydi. Gudi Hareketi’nden önce var olan siyasal sistem ve halkın büyük bir kısmı yozlaşmış bir durumdaydı. Fakat gerçekleşen Gudi Darbesi’yle önemli bir başarı sağlanmıştır. Dertilis, Kumunduru’nun kırsal reformu hakkındaki kaynaklarını şu biçimde ifade etmektedir: “1871 yılında Kumunduru’nun kırsal reformundan sonra bir grup küçük toprak sahibi ortaya çıktı ve tek bir kamu yönetimi ile eğitim sistemi kuruldu.”58 Aynı zamanda, Yunan toplumunun kentleşmesi ve altyapıların modernleşmesi derinlemesine ilerlemiştir. Kurumsal düzeyde olumlu adımlar atıldı ve bütün Katolik erkeklerin oy kullanması için hak verildi.
58 Giorgos Dertilis, Kinonikos Metashimatismos ke Stratiotiki Epemvasi, [Toplumsal Bölünme ve Askeri Müdahale],1880-1909, Ekdosis Eksantas, Atina 1985, s. 45.
24
İstoria Tu Ellinku Ethnus, George Theotokis’in yönetimi yönündeki kaynaklarını şu şekilde açıklamaktadır: “Özellikle, George Theotokis’in yönetimi güvenilir oldu ve ülkenin yenilenmesine katkıda bulundu. Orduyu tek bir komuta altına alan yasaların kabul edilmesiyle ordunun yeniden düzenlenmesi için düzenlemeler yapıldı, Ulusal Filo Fonu kuruldu ve stratejik olarak önemli demiryolu “Pire-Larisa-Sınırların” inşaat sözleşmesi 1900 yılında imzalandı. ”59
Ayrıca, önemli sayıda kadroların katılımıyla büyük ölçekli askeri tatbikatlar yapıldı ve orduya kesintisiz ve yeterli miktarda tedarik sağlamak için Ulusal Savunma Fonu kuruldu. Fondan elde edilen gelir, gümrük vergisi yüzdesi, askerlikten muafiyet ve alkol ve bira üzerindeki vergilerden elde edildi. Daha sonraki bir aşamada, orduya yeni silahlar ve mühimmat sağlamak, askeri tesisleri modernize etmek ve filoya yeni savaş gemileri eklemek için devlet harcamalarının ötesinde savunma harcamalarını artırdı.
Theotokis hükümetlerinin, Makedon mücadelesini büyük ölçüde başarılı bir şekilde yürüten, savaş operasyonlarını planlayan ve nesnel olarak zor koşullara rağmen savaşan erkekler ve mühimmat gönderen hükümetler olduğu dikkat çekicidir.
Selanik’teki tarımsal sorun, kuru üzüm sorununa neden olan göçmen kanaması (ve sonrasında da önemli ölçüde döviz kurunun akması), ekonomi öncesi Gudi Hareketi’nin başlamasına neden olan parametrelerden bazılarıydı. Bu politika, basın ve halkın büyük bir kısmının Slav ve aşağılayıcı olmakla suçlandığı için Yunanistan’da yoğun bir tartışma konusu oldu. Ancak, güçlerin korelasyonu ve küçük Yunan devletinin diğer
“oyuncuların” gerisinde kalması muhtemelen bu politikayı tek gerçekçi seçenek olarak getirdi.
Doğu Romanya’nın 1886’daki krizi ve bunun sonucunda ortaya çıkan diplomatik ve mali baskı, vergilendirmenin artmaya devam etmesi, 1897’nin küçük
59 İstoria Tu Ellinku Ethnus, Ekdotiki Atinon, [Yunan Milli Tarihi, Atina Yayınları], Atina 1977, s. 55.
25
düşürücü yenilgisinden sonra ordudaki huzursuzluk, o zamanki siyasi sistemin zayıflıkları, sarsıcı iklim ve 1898’de Uluslararası Mali Kontrol’un dayatılması Yunanistan’da patlayıcı bir karışım oluşturdu. Bu sorunun özünde, Büyük Fikir ve Yunan topraklarının hem içinde hem de dışında, Rumların ezici çoğunluğunun, tek bir devlette birleşmesi arzusuydu.
Köylü, Gudi bölgesinde toplanılması kaynaklarını şu sözlerle belirtmektedir: “14 Ağustos 1909 gecesi, 15 Ağustos arifesinde, ordu görevlileri, birçok asker ve birkaç sivil Atina’nın Gudi bölgesinde toplandı.60 Ayaklanmış subayların yanında, kendilerine tabancalar verilmiş Atina Üniversitesi’ndeki ulusçu öğrencilerin kurmuş olduğu Üniversite Birliği (Panepistimiaki Enosis) mensuplarıyla siviller de yer almışlardı.61 Gudi Darbesi Yunanistan tarihinde çok önemli bir konuma sahip olmuştur. Gerçekleşen darbe ile tüm alanlarda reform süreci başlamıştır. Kimilerine göre, subayların elde ettikleri en büyük başarı, Giritli siyaset adamı Venizelos’un Yunanistan’a çağrılmasıdır.
”62
Köylü, Venizelos’un Girit hakkındaki kaynaklarını şu biçimde dile getirmektedir: “Venizelos, 1913 yılına kadar Osmanlı egemenliği altında, Girit’te yaşamış ve sadece Girit’te değil, tüm Yunanistan’a ait birçok sorunla uğraştığını belirtmiştir. Venizelos 1908-1909 yılında Girit’i yöneten Yürütme Kurulu’nda (Hükûmet) yer almıştır. ”63 “Bu sebeple o dönemde, uğraşı sağlayan Yunanistan, Türkiye ve Avrupa’yı tanıyan, her zaman istekli ve akıllı bir siyasi lider konumundadır.” “Girit’te olduğu dönemde Yunanistan ile ilgili, üzerinde durulması
60 Hristina Kuluri, 1909 Goudi, Katalitis Epanastatikon Allegon, [1909 Gudi Katalist Devrimci Değişim], Stratiotiko Kinima Sto Goudi, 1909, s. 56.
61 Nilüfer Erdem, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekatı (1919-1923), Yayınlanmamış̧
Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılapları Enstitüsü, İstanbul 2009, s. 52.
62 Murat Köylü, Çılgın Yunanlılar, Yunan Belgeleriyle Milli Mücadele, İleri Yayınevi, İzmir 2012, s.
70-71.
63 Murat Köylü, “Yunan Siyasi Tarihinde Siyasal Çalkantıların (1909-1922) İstiklal Harbine Etkisi”, Toros Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, S.4, Aralık 2015, s. 34.
26
gereken bütün problemler üzerinde deneyim kazanmıştır. ”64 “Girit; Venizelos’un ve Türklerin olduğu kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun tümünü destekleyen Avrupalıların da dikkatlerinin üzerinde olduğu bir yer konumundadır. Bilinçli bir siyasetçiyken, aynı zamanda “Esas Yunanistan” için tükenmemiş bir siyasetçidir. Çünkü o güne kadar Yunanistan’ın siyasetine aktif bir şekilde katılmış değildir. ”65
Prukakis, Venizelos’un Yunanlıların kurtarıcısı olma rolü ile ilgili kaynaklarını şu şekilde sunmaktadır: “Venizelos, Yunanistan reformunun ve egemenlik altındaki Yunanlıların kurtarıcısı olma rolünü esneklikle talep edebilme lüksüne sahiptir. Bunu yaparken hem deneyimine, hem de Yunanistan’daki yıpranmamışlığına dayanmıştır. ”66
Maroniti, Mali kriz ve Gudi hareketi hakkındaki kaynaklarını şu cümlelerle dile getirmektedir: “Mali kriz, 1897’deki Yunanistan’ın talihsiz savaşı ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle hayal kırıklığına uğradıkları için bir devrim ilan ettiler. ”67 “Gudi Hareketi, askeri bir hareket olup, devleti değiştirip yeniden düzenledi. Gudi Hareketi ile devrimciler krallığın kaldırılmasını veya kralın değiştirilmesini, Anayasanın gelişmesini ve ordudaki çeşitli değişiklikleri talep ettiler. Gudi’deki hareketin ardından hükümet nihayet istifaya zorlandı. Devrimci harekete katılan askerler, daha sonra kendi temsilcileri olacak Giritli siyasetçi Yunanistan Başbakanı Eleftherios Venizelos’u Atina’ya çağırdılar. 45 yaşındaki Eleftherios Venizelos, siyaset alanında deneyimlendi.
Girit’te bir milletvekili ve bakan olarak görev yaptı, aynı zamanda 1905’te Girit’in devrimcilerinin başında adanın Yunanistan’la birleşmesini istedi. ”68 “Venizelos, ülkeyi modernize etmekle birlikte, gelişmemiş bölgelerin Yunanistan ile birleşmesi için ordunun uygun örgütlenmesini ve ekipmanını sağlamak için çalışmak üzere Atina’ya
64 Köylü, a.g.m, s. 34.
65 Köylü, a.g.m, s. 35.
66 Haralambos Prukakis, Eleftherios Kyriakos Venizelos, [Eleftherios Kyriakos Venizelos, Bilimsel Parisli Yayınları], Ekdosis Parisianu Epistimonikes, 2002, s. 172-176.
67 Niki Maroniti, To Kinima Sto Goudi, Ekato Hronia Meta, [Yüz Yıl Sonra, Gudi Hareketi], Paradohes, Erotimata, Nees Prooptikes, Ekdosis Alexandria, Atina 2010, s. 120.
68 Maroniti, a.g.e, s. 122.
27
geldi. Seçimler Kasım 1910’da yapıldı. Venizelos tarafından kurulan Liberaller Partisi büyük çoğunluk kazandı. Böylece çok yönlü bir reform projesi başladı. Anayasa, vatandaşlar için daha adil bir devlet yaratmak amacıyla ertesi yıl revize edildi. ”69 “Yeni gelişmelerden biri, zorunlu ve ücretsiz ilkokul eğitimini kapsıyordu. Fransız ve İngiliz subaylar, ülkenin ordusunu ve filosunu yeniden düzenlemek için davet edildi. Aynı zamanda, kooperatiflerin kurulması, resmi tatillerin düzenlenmesi ve çalışma saatleri gibi işgücü sorunlarına yeni düzenlemeler getirilmiştir. Ayrıca, çiftçilerin karşı karşıya kaldığı ciddi sorunları ele almak için de çaba sarf edilmiştir. ”70