Vaftiz İbadeti

Sâbiî ibadet ve uygulamaları arasında en önemli ritüel vaftizdir. Nitekim Sâbiî inancında, vaftizin vazgeçilmez unsuru olan su ve buna bağlı olarak akarsu ile ilgili inanışlar önemli bir yere sahiptir. Ayrıca vaftiz ibadetine verdikleri önemden dolayı Sâbiîler, tarih boyunca yaşadıkları yerleri akarsu kenarlarından seçmişlerdir. Bunun dışında, onlara Arap komşuları tarafından “Sâbiîler” denilmesinin sebebi de vaftiz ibadetiyle özdeşleşmiş olmalarından kaynaklanmaktadır.²⁹⁰

Sâbiîlere göre sular, yeryüzü kaynaklı/ süflî âlem kaynaklı sular ve Işık âleminden akıtıldığına inanılan sular olmak üzere iki çeşittir. Süflî âlem kaynaklı olan sular “acı su” veya

“karanlık su” olarak adlandırılır ve bu sular Sâbiî teolojisindeki karanlık âlemini oluşturur.

Işık aleminden akıtıldığına inanılan sular ise “Yardna” (Ürdün) ve “Mia d Hiia” (hayat suyu)’dır.²⁹¹

Yardna, vaftiz suyuna verilen isimdir.²⁹² Bu kelime, Mandencedeki (Sâbiîlerin dili) Ürdün teriminin karşılığıdır. Ürdün’ün, Sâbiîlerin asıl vatanı olması sebebiyle, Sâbiîler vaftiz için kullandıkları suya bu Nehrin ismini vermişlerdir.²⁹³ Yardna terimi aynı zamanda Fırat, Dicle ve Karun Nehirleri için de kullanılmaktadır. Sâbiî inancına göre hem yeryüzünde hem de Işık

290Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 168-169.

291 Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 166.

292 Drower, Canonical Prayerbook of the Mandaeans, ss.11, 50, 91.

293 Bkz. Segelberg, E., Masbuta, Studies in the Ritual of the Mandaean Baptism, Uppsala, 1958, s. 38.

âleminde yardnalar bulunmaktadır. Yukarıda bahsettiğimiz nehirler Işık âlemindeki yardnaların yeryüzüne bir yansıması olarak nitelendirilmekte; iki alem arasında bir köprü konumunda bulunmaktadır.²⁹⁴

Vaftiz ritüelinin tam olarak nerede başladığı ya da kimden alındığı ise bilinmemektedir.

Ancak, Şinasi Gündüz vaftiz uygulamasının kaynağı hakkında şu ifadeleri kullanmaktadır:

“Sâbiîlerin vaftiz ibadetlerinde kullandıkları teknik terimlerin bir çoğunun Filistin-Ürdün bölgesine ait olan çeşitli vaftiz geleneklerinde kullanılan terimlerle aynı olması ve Sâbiî töreninin yapılış şekli ve kuralları itibariyle MS 1. ve 2. yüzyıllarda Filistin-Ürdün bölgesinde mevcut olan vaftiz törenlerine paralellik göstermesi, Sâbiîlikte vaftizin Filistin yöresindeki vaftiz gelenekleriyle olan yakın ilişkisini göstermektedir. Bu durum da Sâbiîlerin bu önemli ibadet şeklini şu anda yaşadıkları bölgeye göç etmeden önce Filistin-Ürdün bölgesinden aldıkları izlenimini uyandırmaktadır.”²⁹⁵

Sâbiî inancına göre vaftizin ibadetinin iki önemli amacı bulunmaktadır. İlk olarak vaftiz olunan kişi ve ya obje manevi kir veyahut da pisliklerinden bir nevi günahlarından arınır.

İkinci amaç ise Hayat suyu ile birleşmek yani onun bir parçası olabilmektir.²⁹⁶

Sâbiî ibadet anlayışına göre, vaftiz ritüeli sadece bireyler için geçerli değildir. Sıradan bir obje, kap kaçak gibi şeyler de vaftiz edilebilir. ²⁹⁷Nitekim Mandenler tuz ve yağ dışında yiyecekleri Yüce Hayat’ın ismini anarak üç defa yıkarlar.²⁹⁸ Böylece, “yiyecekler suya

294 Bkz. Franzmann, M., “Living Water Mediating Element in Mandaean Myth and Ritual”, Numen, 36, 1989, s.158.

295 Gündüz, The Knowledge of Life, ss. 114-118.

296Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 169.

297Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s.169.

298 Gündüz, “Kur’andaki Sâbiîlerin Kimliği Üzerine Bir Tahlil ve Değerlendirme” s. 64.

daldırıldıktan sonra helal, çocuk temizlenmiş, günahkâr bir kimse de mağfiret kazanmış olur.”²⁹⁹

Bunların dışında Sâbiîler için vaftiz ibadeti için kullanılan suyun temiz ya da kirli olması önemli bir husus değildir. Çünkü vaftiz ritüelinin maddi kir veya pislikten arınmak gibi bir amacı yoktur. Önemli olan bu suyun akarsu olmasıdır. Nitekim onların çamurlu sularda vaftiz oldukları da bilinmektedir.³⁰⁰

Sâbiî inancında Masbuta, Rişama ve Tamaşa olarak adlandırılan üç çeşit vaftiz bulunmaktadır. Tam vaftiz olarak adlandırılan Masbuta, bunların en önemlisidir. Sâbiîlere göre “evlilik, doğum, ölüye dokunma, ciddi bir hastalık yahut bir seyahatten dönmüş olma gibi durumlarda bu vaftizin yapılması gerekir. Ayrıca yalan söylemek, kavga etmek, küfretmek gibi durumlar da bu vaftizi zorunlu kılar. Bunların dışında bu vaftizin her hafta Pazar günü Rahip gözetiminde ve akarsu kenarında yapılması zorunludur. Rahip cemaat üyelerini önce erkekler sonra bayanlar olmak üzere iki grup şeklinde vaftiz eder.”³⁰¹

İkinci tür vaftiz ise Rişama adı verilen ve İslam’daki abdeste benzeyen vaftiz çeşididir.

Her Sâbiînin kendi başına yerine getirebildiği bu vaftiz çeşidinde bir Rahibe ihtiyaç yoktur.

“Kişi nehre girmeksizin nehirde ellerini yıkar. Sonra üç defa yüzünü yıkar. Ardından alnını sağdan sola mesh eder. Daha sonra ellerini nehre sokarak üçer kez kulaklarını ve avucuna su alarak üç kez burnunu temizler. Bunlardan sonra vücudunun alt kısmını yıkar. Daha sonra avucundan ağzına su alarak üç kez ağzını çalkalar. Üçer kez dizlerini ve bacaklarını yıkar.

299 Cerrahoğlu, “Kuran-ı Kerim ve Sâbiîlik”, s. 111.

300 Drower, The Mandaens of Iraq and Iran, s. 115.

301 Gündüz, The Knowledge of Life, s. 218; Drower, The Mandaens of Iraq and Iran, s. 102; Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 170-171.

Son olarak da önce sağ ayağını iki kez, sonra ise sol ayağını bir kez nehre sokar ve böylelikle Rişama vaftizi tamamlanmış olur.”³⁰²

Bu vaftiz sırasında vaftiz olan kişi her uzvunu yıkarken çeşitli dualar okuması gerekir. Bu vaftizin yapılmasındaki amaç günün kötülük ve belalarından kendini muhafaza etmek ve işlemiş oldukları küçük günahlardan da arınmaktır.³⁰³

Üçüncü vaftiz çeşidi ise Tamaşa diye adlandırılır. Nehre üç defa dalıp çıkmak şeklinde uygulanan bu vaftiz çeşidinde de bir Rahibe ihtiyaç duyulmaz. Ciddi kirlenmelere yani manevi kirlere maruz kalan kişilerin bu vaftizi yerine getirmesi gerekir. Örneğin, ölüye dokunan ya da cinsi münasebette bulunan bir bireyin de Tamaşa vaftizini yapması gerekir.³⁰⁴ Ancak şunu belirtmek gerekir ki Tamaşa vaftizi çoğu zaman Masbuta vaftizi olmayı gerekli kılar. Çünkü Sâbiîlere göre bu vaftiz kişiyi ancak kısa bir süre koruyabilir. Örneğin, cenazeyi defneden bir kişi ölü ile temas kurduğu için kirli sayılır. Yine bu kimseye dokunan bir kişi de kirli sayılacağı için tamamen bu manevi kirden kurtulması için öncelikle Tamaşa ardında da bir Rahip tarafından Masbuta yapılması gerekir.³⁰⁵

Vaftiz ancak nehirde ve yahut da nehirden çekilen kanallarla oluşturulan vaftiz havuzunda yapılır. Ayrıca mevsim şartlarının kötü olması da vaftiz olmaya engel teşkil etmez. Bu sebeple Sâbiiler arasında soğuktan kaynaklı zatürre hastalığı sık sık görülür.³⁰⁶

Görüldüğü üzere vaftiz ibadeti Sâbiîler için olmazsa olmaz bir rütüeldir. Nitekim vaftiz ibadetini yerine getirmeyen bir kimse işkencelerden kurtulamayacağı gibi ışık âlemine de

302 Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 175; Drower, The Mandaeans of Iraq and Iran, ss. 102vd.

303Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 175.

304Drower, The Mandaeans of Iraq and Iran, s. 101.

305 Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 176.

306 Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 177.

yükselemez. Bu sebeple onlar vaftiz törenini yerine getirebilmek için çeşitli gruplar halinde Fırat, Dicle ve Karun Nehirleri boyunca yaşamlarını sürdürürler.³⁰⁷