Kehanet ve Sihir- Büyü Bozma Ayinleri

Sâbiî din anlayışında kâhinlik, sihir ve büyü gibi hususlar reddedilmiştir. Ayrıca bu işlerle uğraşanlar şiddetle kınanmıştır. Qolasta metinlerinde yer alan; “Nehre inen, vaftiz olan ve zinadan, hırsızlıktan, kara büyüden ve (karanlık güçlerin) tapınaklarına gitmekten ve orada

326 Panja’nın Kutsiyeti ile ilgili olarak bkz. Drower, Alf Trisar Şuialia, The Thousand and Twelve Questions, s.

116-17.

327Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 195.

328 Drower, The Mandaeans of Iraq and Iran, s. 88-89.

329Drower, The Mandaeans of Iraq and Iran, ss. 91-92.

ibadet etmekten sakınarak saf işareti olan bu ruhları uyar, onları koru ve muhafaza et”³³⁰ ifadeleri kara büyüden sakınmayı telkin etmektedir.

Kutsal kitaplarında sihir veya büyü ile uğraşmak gibi hususlar her ne kadar yasaklanmışsa da ileriye dönük tahminler yapmak ve sihir-büyü bozmak Sâbiî rahiplerin geçimlerini sağlamak için yaptıkları en belirgin işlerden biridir. Zira bu rahiplerin, vaftiz ve rit yemeklerini idare etmelerinin yanı sıra muskacılık yaptıkları da bilinmektedir. Ayrıca, “Yeni yıl bayramı öncesi Mbattal günlerde astrolojik kitaplara bakarak yeni yıl ile ilgili tahminlerde bulunmak ve doğum ve ölümün vuku bulduğu gün ve saatin astrolojik değerinden yola çıkarak, kişinin geleceği ile ilgili kehanetlerde bulunmak da Sâbiî rahiplerinin para karşılığı yaptıkları işler arasındadır.”³³¹

Kutsal metinlerde yasaklanan kara büyü ve kara sihir gibi uygulamalardır. Dolayısıyla yapılan kara büyü bozmak ve yahut da doğum ve ölüm tarihlerine bakarak astrolojik açıdan tahliller yapmak Sâbiî inanç özelliklerine aykırı düşen durumlar değildir. ³³² Zira bunların yapılmasındaki amaç, “çeşitli hastalıklar, kötü ruhlar, karanlık güçler ve düşmanlar tarafından yapılan büyüyü bozmaktır. Büyü bozma işlemini Sâbiî rahipleri, kutsal kitaplardan esinlenerek koruyucu şifre ve işaretleri içeren irili ufaklı metinlere yazarlar. Sâbiî cemaatine mensup halk, bu metinler aracılığıyla kötü ve karanlık güçlere karşı iyi ruhlar ve ışık güçlerine çağrıda bulunurlar.”³³³

Görüldüğü üzere Sâbiî yaşantısı baştan sona dini kurallarla disiplin altına alınmıştır.

Ancak, bu kurallara bağlılık -diğer gnostik geleneklerin aksine- dünyaya önem vermemek ya da dünyadan tamamen elini eteğini çekme tarzında bir asketik yaşantıya sahip olma anlamına

330 Drower, The Canonical Prayerbook of the Mandaeans, s. 27.

331 Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 197- 198.

332 Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 198.

333Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, s. 82.

gelmemektedir. Nitekim Sâbiîler, her ne kadar dünyanın kötü güçler tarafından yaratıldığına inansalar da evlenme, çocuk sahibi olma veya iş kurma gibi hususlara ayrıca önem vermişlerdir.³³⁴

334 Sarıkçıoğlu, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, s. 127.

SONUÇ

Sâbiîlik Kur’an’da ismen bahsedilen ancak inanç özellikleri hakkında bilgi bulunmayan bir dindir. Bununla birlikte Kur’an’ın iniş sürecinde Hz. Peygambere Sâbiilerin kim olduklarına dair bir soru sorulmaması ve Müslüman olan kişilere Sâbii denilmesi o dönemde Sâbiî lafzının bilindiğini göstermektedir. Abdurrahman ibn Zeyd gibi İslam âlimleri Sâbiîliğin Müslümanlarla kıyaslanmasından hareketle Sâbiîlerin de monoteist bir inanca sahip olduğunu düşünmüş ancak bu görüş çok fazla ileriye gidememiştir. Nitekim İslam âlimlerinin çoğunluğu Sâbiileri politeist bir inanca sahip; yıldız, gezegen kültü tapıcısı olarak tanımlamışlardır.

İbn Nedim’in “el-Fihrist” adlı eserinde Harranlıların Sâbiî ismini aldıklarına dair iddialar ise günümüze kadar gelen birçok spekülasyonun oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu durum İslam âlimleri arasında belirgin görüş farklılıkları ortaya çıkarmıştır. Zira onlardan bazıları Sâbiîlerin politeist bir inanca sahip olduğunu iddia ederken; bazıları bu inancın muhatabı olarak Harranlıları görmektedir. “El-Fihrist” adlı bu eserde anlatılan hikâyenin güvenirliği noktasında ise Mudar diyarının Me’mun döneminde sefer güzergâhında olmaması ve halifenin Harranlılarla ilk defa tanışıyormuş gibi sunulması sebepleriyle hikâye İslam tarihçileri tarafından eleştirilmiş; bu durum da hikâyenin uydurma olma ihtimalini akıllara getirmiştir.

İslam Kaynaklarına bakıldığı zaman Sâbiîlik’le ilgili tanrı inancı, peygamber inancı, kutsal kitap inancı ve ahir zaman inancı hakkında bilgiler bulmak mümkündür. Ancak bubilgiler modern dönemde yapılan araştırmalarda elde edilen bilgilerle kıyaslandığı zaman sınırlıdır. Modern dönem araştırmaları sonucunda bu inançlara ek olarak, Sâbiîlere atfedilen Mesih ve ahiret inançları hakkında teferruatlı bilgiler ortaya konulmuştur. Sâbiîliğin hala yaşayan bir din olması ve bu dine mensup insanların kendilerine ait Kutsal Kitaplarının

bulunması sebepleriyleSâbiîlik İslam kaynaklarında verilen bilgilerden oldukça farklı inanç yapısına sahip bir din olarak karşımıza çıkmaktadır

İslam kaynaklarında Sâbiîlere atfedilen en önemli geleneksel yaklaşımlardan biri Sâbiîlerin yıldız, gezegen kültü tapıcısı olduklarıdır. Bununla birlikte ruhanilere; kendilerini Tanrı’ya yaklaştırdıkları düşüncesiyle tazimde bulundukları da bilinmektedir. Modern dönemde ise Sâbiîler; bir tarafta ışık, aydınlık, hayat ve iyiliği temsil eden ışık âlemi; diğer tarafta karanlık, yokluk, çirkinlik ve kötülüğün temsilcisi karanlık âlemi bulunan düalist bir Tanrı anlayışına sahiptir. Ayrıca İslam kaynaklarından farklı olarak Sâbiîler kutsal kitaplarında putlara, suretlere, yedi gezegene tapmaması için sürekli uyarılmıştır.

Sâbiîlerin Peygamber inancı hakkında İslam kaynaklarında muhtelif bilgiler bulunmaktadır. Eski çağlarda Sâbiî lafzı Hz. Yahya’nın müntesipleri veya dinlerini Hz. Şit (a.s) ve Hz. İdris (a.s)’e dayandıran kimseler için kullanılmıştır. Bununla birlikte Sâbiîleri hak yoldan sapan bir kavim olarak gören İslam âlimleri; onların doğru yola iletilmesi amacıyla Hz. İbrahim’in görevlendirildiğini iddia etmiştir. Modern dönemde ise Sâbiîler her ne kadar kendilerinin prototip bir din olduğunu iddia etse de kökenleri Yahya’dan önceye gidememiş ve Sâbiîlik Filistin-Ürdün çevresinde şekillenmiştir. Zira Sâbiîler Yahya’ya tabi olan grup olarak bilinmektedir. Bu dönemde Peygamber terimine yüklenen anlam ise İslam kaynaklarından tamamen farklıdır. İslam kaynaklarında Peygamber Allah’ın seçip görevlendirildiği kişi olarak anlaşılırken modern dönemde Peygamber ilahi mesajı doğru anlayan ve onu en güzel şekilde hayatına uygulayan kişidir. Bu dönemde Sâbiîler Peygamberleri gerçek Peygamberler ve sahte Peygamberler olmak üzere ikiye ayırmışlardır.

Gerçek Peygamberler arasında Yahya ve Şit bulunurken; sahte Peygamberler arasında ise Hz.

İsa, Hz. Musa, Hz. İbrahim ve Hz. Muhammed (sav) yer alır.

İslam kaynaklarında Sâbiîlerin hiçbir Kutsal Kitaba bağlı olmadığını dolayısıyla da şeriatlarının bulunmadığını iddia eden İslam âlimleri olduğu gibi onların Zebur ve Suhuf-u Şit gibi kutsal kitaplar okuduklarını iddia eden İslam âlimleri de bulunmaktadır. Zebur okuduklarını iddia eden İslam âlimleri onları ehl-i kitap şemsiyesi altında değerlendirirken;

Kuran’da Sâbiîlere atfedilen bir kitap bulunmaması ve Hz. Peygamber’e Sâbiîlerin durumu sorulduğunda “onlara ehl-i kitap muamelesi yapın” şeklinde cevaplamasından hareketle bazı İslam âlimleri onları ehl-i kitap olarak kabul etmemiştir. Modern dönem araştırmaları ışığında ise Sâbiîlere atfedilen kutsal metinler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri Ginza, Draşia d Yahya ve Qolasta’dır.

İslam kaynaklarına bakıldığı zaman Sâbiîlerin ahir zaman inancına sahip bir din olduğu bilinmektedir. Ancak bu konu hakkında sadece Sâbiîliği ortaya çıkaran ilk kişi Biveresb’in ahir zamanda ortaya çıkacak bir Deccal olduğundan bahsedilmektedir. Bu inanç modern dönem araştırmaları ışığında daha detaylı bir şekilde açıklanmakta ve buna ilâveten kıyâmet ve ahiret inançlarından da bahsedilmektedir. Hatta ahir zamanda ve kıyametin yaklaştığı dönemlerde ortaya çıkacak alametler kutsal kitaplarında tek tek belirtilmiştir.

Ancak İslam kaynaklarında kıyamet inancı veyahut da ahiret inancı hakkında bilgi bulmak mümkün değildir.

İslam âlimleri “Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılınmıştır”

ayetinden hareketle Sâbiîlerin de ibadetlerinde oruç ibadetine yer verdiklerini iddia etmiştir.

Bu oruç, Müslümanların ibadetine benzer bir şekilde anlaşılmıştır. Ancak modern dönem araştırmalarına göreSabiîleirn aynı ibadeti bir şeylerin belirli bir vakte kadar yenilmemesi şeklinde değil de her türlü günah ve kötülüklerden uzak durulması şeklinde anladığı ve uyguladığı ortaya konulmuştur. Aynı şekilde Sâbiîlerin dini ibadet ve uygulamaları arasında yer alan namaz ibadetinin de modern dönem araştırmaları vasıtasıyla farklı anlaşılıp uygulandığı tespit edilmiştir. Nitekim Mandenlere göre namaz kuzeye yönelerek çeşitli kutsal

kitapların okunması şeklinde yerine getirilmektedir. Yine İslam kaynaklarında Sâbiîlerin yedi gezegen ve on iki burcu mabetlerinde tasvir edip onlara kurbanlar adayıp tütsüler yaktıklarına dair bilgiler bulunmaktadır. Ancak bu kurbanın kesim şekli, kurbanın cinsi vs. hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Modern dönem araştırmalarına göre ise kurban ayrı bir ibadet olarak değil de ayin ve tören yemeklerinin bir parçası olarak yerine getirilmektedir. Bu ibadetler dışında modern dönemde Sâbiîlere ait olduğu ortaya konulanVaftiz İbadeti, Ölü ile İlgili Törenler, Ayin Yemekleri, Ruhun Yükselişi Töreni (Masiqta), Kutsal Günler ve Bayramlar, Kehanet ve Sihir-Büyü Bozma Ayinleri gibi ibadet ve uygulamalar da bulunmaktadır.

KAYNAKLAR

- Adam, Baki, “Mabet ve İbadet”, Dinler Tarihi, ed. Ahmet Hikmet Eroğlu, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara 2013.

- Albayrak, Kadir, Keldanîler ve Nasturîler, Vadi Yayınları, Ankara 1997.

- Alıcı, Mehmet,“Sâbiîlik”, Dinler Tarihi, ed. Baki Adam, Grafiker Yayınları, Ankara 2015, s. 298.

- Arık, Durmuş, “Kutsal Kişi”, Dinler Tarihi, ed. Ahmet Hikmet Eroğlu, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara 2013

- Atasağun, Galip, Ebu’l-A’lâ Mevdûdî ve Tefhimu’l-Kur’ân’daDinler, Sebat Ofset Yayıncılık, Konya 2013.

- Ayar, Talip, “İslam”, Dinler Tarihi, ed. Baki Adam, Grafiker Yayınları, Ankara 2015.

- Baş, Mustafa, “Hz. Yahya ile İlgili Tefsir ve Hadis Kitaplarındaki Bir Rivayetin Karşılaştırmalı Tahlili”, Dini Araştırmalar, Temmuz-Aralık 2012, c. 15, Sayı: 41, ss.

99-108.

- El-Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed (ö. 453/1061), The Chronology of Ancient Nations,ed. and tr. by C.E. Sachau, London 1879.

--- el-Âsârü’l-Bâkıye Ani’l-Kurûni’l-Hâliye, Edward Sachau Neşriyat, Leibzig 1923.

- Buckley, J.J., “A Rehabilitation of Spirit Ruha in Mandaean Religion”, History of Religions, 22, 1982, ss.60-84.

--- The Mandaean Şitil as an Example of “The Image Above and Below”, Numen, 26, 1979, ss. 185 vd.

- Cerrahoğlu, İsmail, “Kur’an-ı Kerim ve Hanifler”, AUİFD, Ankara 1964, C. XI, ss.

81-92.

---“Kuran-ı Kerim ve Sâbiîler”, AÜİFD, Sayı 1, 1962, c. 10, ss. 103- 116.

- El-Cessas, Ahmet b. Ali Ebu Bekr er-Râzi (ö.370), Ahkâmu’l- Kur’an, thk.

Muhammed Sâdık el-Kamhavî, Daru’l İhyâü et-Terasi el-Arabiyye Yay., Beyrut, h.

1405.

- Demirci, Mustafa, “Helen Bilim ve Felsefesinin İslam Dünyasına İntikalinde/

Tercümesinde Harranlı Sâbiîlerin Rolü”, I. Uluslar arası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, Şanlıurfa 2006, c. 1.

- Drower, E.S.,The Secret adam, A study of Nasoraean Gnosis, Oxford, 1960, ss. xiii- xiv.

--- Haran Gawaita and the Baptism of Hibil Ziwa, Vatican City, 1953.

--- The Canonical Prayerbook of Mandaeans, Leiden, 1959.

--- Alf Trisar ŞuialiaThe Thousand and Twelve Questions, Berlin 1960.

--- The Mandaeans of Iraq and Iran, their Cults, Customs Magic Legends and Folklore, Oxford 1937.

- Drower, E.S. ve R. Macuch, A Mandaic Dictionary, Clarendon Press, 1963.

- Ebu’l Fedâ, İsmail Hakkı bin Mustafa İstanbûlî el-Hanefi el-Halveti el-Mevlâ (ö.1127), Rûhu’l-Beyân, Dârul Fikri Yayınları, Beyrut, t.y.

- El-Endelüsî, Ebû Hayyân (ö. 745/ 1344) Bahru’l Muhit, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye Yay, Beyrut 1993.

- Eroğlu, Ahmet Hikmet, “Tanrı”, Dinler Tarihi, ed. Ahmet Hikmet Eroğlu, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara 2013.

- Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı Meal-Tefsir, çev: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları, İstanbul 2002.

- Franzmann, M., “Living Water Mediating Element in Mandaean Myth and Ritual”, Numen, 36, 1989, ss. 156-172.

- Ginza der schatz oder das grosse Buch der Mandaer übersetzt und erlart, Göttingen 1925.

- Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları Sözlük Serisi, Ankara 1998.

--- Antik Dönemde Harran ve UrfaAnadolu’da Paganizm, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2014.

--- Sâbiîler Son gnostikler, Vadi Yayınları, İstanbul 2016.

--- The Knowledge of Life, The Origins and Early History of the Mandaeans and Their Relation to the Sabians of the Qur’an and to the Harranians, Oxford University Press, 1994.

--- İslam ve Sâbiîlik, Hikav Yayınları, İstanbul 2018.

--- “Gnostik Mitolojide Düşüş Motifi ve Demiurg Düşüncesi”, OMÜİFD, 9, 1997.

--- “Sâbiî Kaynaklarında İslam ve Müslümanlar”, Milel ve Nihal, İnanç, Kültür veMitoloji araştırmaları Dergisi, c.9, s.1, Ocak- Nisan, 2012, ss. 7-30.

--- “Kur’an’daki Sâbiîlerin Kimliği Üzerine Bir Tahlil ve Değerlendirme”,I. Dinler Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Samsun 1992, ss. 43-82.

--- “Sâbiîlik”, Dünya Dinleri, ed. Şinasi Gündüz, Milel Nihal Yayınları, Ankara 2019.

- Gündüz, Şinasi; Ünal, Yavuz; Sarıkçıoğlu, Ekrem, Dinlerde Yükseliş Motifleri ve İslam’da Miraç, Vadi Yayınları, Ankara 1996.

- El- Hasanî, Abdurrezzak, es-Sâbiah Kadîmen ve Hadîsen, Mektebetü’l Hancı Yayınları, Mısır 1931.

- Güngör, Ali İsra, “Kurbanla İlgili İnanış ve Uygulamalar”, Halk İnanışları, ed.

Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu, Grafiker Yayınları, Ankara 2017.

--- “Kutsal Metin” Dinler Tarihi, ed. Ahmet Hikmet Eroğlu, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara, 2013.

- El-Hasen el Şeyh, Nasır b. Ali Âyız, Mebâhisül Akîde Fi Suret’ül Zümer, Mektebetü’l Rüşd Yay., Suudi Arabistan, m. 1995/ h. 1415.

- El- Hawârizmî (ö. 387), Ebû Abdillah Muhammed, Mefâtîhu’l-Ulûm, Daru’l Mektebetül Arabiyye Yay., y.y., t.y.

- El-Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddin Alî bin Muhammed bin İbrâhîm el-Hâzin, el-Bağdâdî (ö. 741-1341), Tefsirü’l Hazin, Lübâbü’t-te’vil fi Meâni’l Tenzil, Dârül Fikir Yay., Beyrut, Lübnan, h. 1979.

- Hebraeus, Bar, The Cronography, tr. E.A.W. Budge, London 1932.

--- Gergory Ebu’l-Ferec, Abu’l-Ferec Tarihi, trc. Ö. Rıza Doğrul, I-II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1945, c. I.

- El-Hüseynî, Muhammed Reşid Ali bin Şemsüttin bim Muhammed Bahaüddin Menla Ali Halife el-Kalmunî (1935), Tefsirü’l Kur’ani-l HâkimTefsirü’l Menar, Hayatü’l Mısriyye Âme Yay., 1990.

- İbn Hacer, Ahmed b. Ali Ebu’l Fazl el-Askalanî (ö. 852/1449), Fethu’l-Bâri, Mhk:

Muhammed Fuad Abdu’l-Baki, Muhbiddin el-Hatip Daru’l-Marife Yay., Beyrut h.

1379/m.1959.

---el-İsabe fi Temyizi’s- Sahabe, Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, Beyrut 1415.

- İbnü’l Cevzî, Ebu’l Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî (ö.597/1201), Telbîsü İblis, thk. Seyyid el-Cemîlî, Daru’l Kitabu’l-Arabiye Yay., Beyrut 1985.

- İbn Nedim, Ebü’l Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk (ö.385/995), Kitab el Fihrist, ed. Mehmet Yolcu, Çıra Yayınları, İstanbul 2017.

- Hamidullah, Muhammed (ö.2002), Aziz Kur’an -Çeviri ve Açıklama-, ed. Ahmet Baydar, çev. Abdülaziz Hatip, Mahmut Kanık, Beyan Yayınları, İstanbul 2016.

- İbn Hanbel, Ahmet (ö.241/ 855), Müsned, Müesseseti’l er-Risale Yay., m.1999/ h.

1420, y.y. c.25, c. 31., c. 6.

- Hamza el-Isfahânî (ö. 360), Târîh Sînî Mulûku‘l-Ard ve’l-Enbiyâ, Daru’l Mektebet’l Hayat Yayınları, Beyrut 1961.

- İbnü’l-Arabî, Muhyiddin Muhammed bin Alî b. Muhammed el-Arabî et-Tâi el-Hâtimî (ö. 638/1240), Te’vilat Tefsiri Kebir, Şeyh’ul ekber, çev. Vahdettin İnce, Kitsan Yayınları, y.y., t.y., c. 1.

- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Sâid b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî (ö.456/1064), el-Fasl Dinler ve Mezhepler Tarihi, çev: Halil İbrahim Bulut, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2017, c.1.

- İbn Hişam, Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişam b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî (ö.218/ 833) es- Siretün Nebeviyye, Daru’l Cîl Yayınları, Beyrut 1411.

- Kaleli, Lütfi, Tapılacak İlah, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul 1991.

- Katar, Mehmet, “Dinlerde Günlük İbadet Uygulamaları”, Dini Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, Ankara 1998, c. 1, ss.59-75.

- Kaya, Mahmut, “Felsefe”, DİA, İstanbul 1995.

- Kaya, Remzi, “Ehl-i Kitap”, DİA, İstanbul 1994, c. 10, ss. 516-519.

- Kesler, M. Fatih, Kuran-ı Kerim’de Yahudiler ve Hıristiyanlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2017.

- Köftürcü, Hüseyin, “Sâbiîlik ve Maniheizm”, Dinler Tarihi I-II, ed. Mustafa Alıcı, Süleyman Turan, Lisans Yayıncılık, İstanbul 2018.

- Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh (ö. 671/ 1273), el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’an, çev. M. Beşir Eryarsoy, Buruc Yayınları, İstanbul 1997, c.2.

- Kuzgun, Şaban, “Haniflik”, DİA, İstanbul 1997, c. 16, ss. 33-39.

--- İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik, Se-da Yayınları, Kayseri 1985.

- Küçük, Abdurrahman; Tümer, Günay; Küçük, Mehmet Alparslan, Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2016.

- Küçük, Mehmet Alparslan, İnanç Turizm’i Açısından Türkiye’de Dini Mekânlar, Berikan Yayınevi, Ankara 2013.

---Kutsal Kitap Anlayışı Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam Örneği, Berikan Yayınevi, Ankara 2009.

- El- Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud el- Mâtürîdî es-Semerkandi (ö.333/ 944), Te’vîlâtü’l Kuran tercümesi, çev. İbrahim Tüfekçi, ed.

Yusuf Şevki Yavuz, Ensar Yayınları, İstanbul 2018.

--- Te’vîlâtü’l Kuran Tercümesi, çev. Bekir Topaloğlu, ed. Yusuf Şevki Yavuz, Ensar Yayınları, İstanbul 2015.

- El-Mevdûdî, Mevlana Seyyid Ebü’l-A’lâ (ö. 1979) Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)’in Hayatı, çev. Ahmet Asrar, Pınar Yayınları, İstanbul.

---Tefhimü’l-Kur’an, çev: Ali Bulaç ve Kurul, İnsan Yayınları, İstanbul 1991, c. 3.

- Özel, Ahmet, “Gayri Müslim”, DİA, XIII.

- Râgıb, el İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Ahmed, el-Müfredat fî Garibi’l-Kur’an, Mısır, 1961.

- Er-Râzî, Fahreddin (ö. 606/ 1210), Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l Gayb, ed. Ahmet Hikmet Ünalmış, çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Sadık Doğru, Huzur Yayınevi, Ankara 1988.

- Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2011.

- Sarıkavak, Kâzım, Düşünce Tarihinde Urfa ve Harran, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.

- Sarıkçıoğlu, Ekrem, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitapevi Yayınları, Isparta 2016.

--- “Kur’an’a göre Müşrikler, Putperestler”, İslami Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, 1986.

--- Dinlerde Mehdi Tasavvurları, Sidre Yayınları, Samsun 1997.

- Schimmel, Annemarie, Dinler Tarihine Giriş, der. Recep Kibar, Külliyat Yayınları, İstanbul 2016.

- Segal, Judah Benzion, “Mesopotamian Communities from Julianto the Rise of Islam”, Oxford University Press, 1955.

- Segelberg, E., Masbuta, Studies in the Ritual of the Mandaean Baptism, Uppsala 1958.

- Sharpe, Eric J., Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram, çev. Ahmet Güç, Arasta Yayınları, Bursa 2000.

- Sinanoğlu, Mustafa, “Kelâmcıların Ehl-i Kitaba Yaklaşımları” Kuran-ı Kerim’de Ehli KitapTartışmalı İlmi Toplantı, Altunizade Kültür Merkezi, İstanbul 2007.

- Eş-Şehristani, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lîsanüddîn) Muhammed Bin Abdülkerîm b.

Ahmed (ö. 548/1153) el-Milel ve’n- Nihal, Dinler ve MezheplerTarihi, çev. Muharrem Tan, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2013.

- Şeşen, Ramazan, Harran Tarihi, Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.

- Es-Sicistânî, Ebû Bekr Muhammed bin Uzeyz el-Uzeyzî (ö. 330/941), Garîbü’l-Kur’ân, thk Muhammed Edib Abdulvahid Cemran, y.y. 1995.

- Sinanoğlu, Mustafa, “Kelâmcıların Ehl-i Kitaba Yaklaşımları” Kuran-ı Kerim’de Ehli Kitap, Altunizade Kültür Merkezi, İstanbul 2007.

- Et-Taberi, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir (ö.310/923), Taberî Tefsiri, Câmiul Beyan Te’vili ayn Kur’an, çev. Hasan Karakaya, Kerim Aytekin, Hisar Yayınevi, İstanbul 1996, c.1.

--- Tarih’üt-Taberi, Daru’l-Kütübü’l- İlmiyye Yayınları, Beyrut 1407.

- Et-Tabersî, Ebû Alî Emînüddin el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl et-Tabersî (ö.

548/1154), Mecma’ul-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’an, Daru’l Marife Yay., thk Seyyid Fazlullah el- Yezdî el-Tabâ Tabâi; Seyyid Hâşim er-Rasuli Mehallâtî, Beyrut 1988.

- Turan, Süleyman; Battal, Emine, Dünya Dinlerinde Kutsal Metinler, STS Yayınları, Ankara 2015.

- Tümer, Günay, Bîrunî’ye göre Dinler ve İslâm Dini, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ayyıldız Matbaası A. Ş. Ankara 1975.

- Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkilap Kitabevi, İstanbul 1993.

- Uraler, Aynur, Hz. Peygamber’e Yahudi ve Hıristiyanların Yönelttikleri Sorular, M.

Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.

- Ünalan, Sıddık, “Risalet Öncesinde Arap Yarımadasındaki Dinler ve Bir Peygamber Beklentisi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2001), ss. 87-102.

- Yalnızoğlu, Tuğrul, Asur’un Kadim Sabii Dininden Günümüze Ezidiler ve Mandenler, Oğlak Yayıncılık, y.y, 2015.

- Yücel, Müslüm, İbrahim ve Harran Gizemi Sin mabedi ve Sâbiîlik, Belge Yayınları, İstanbul 2000.

- Ez-Zemahşeri, Ebu’l- Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî (ö.

538-1144), el-Keşşaf ‘an Hakâ’iki Ğavâmidı’t- Tenzîl ve Ûyuni’l-Ekâvîl Fî vucûhi’t-Te’vîl Keşşaf Tefsiri, ed. Murat Sülün, çev. Ömer Çelik, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2017.

- Watt, W. Montgomery, “Biruni ve İslam Dışı Dinlerle İlgili Çalışmaları”, çev.

Muhammet Tarakçı, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, 2013, c. 10.

ÖZET

Bedriye Mehtap Tosyalı, İslam Kaynaklarındaki Sâbiîlik’le İlgili Bilgilerin Dinler Tarihi Araştırmaları Işığında Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Ali İsra Güngör, 111 s.

“İslam Kaynaklarındaki Sâbiîlik’le ilgili Bilgilerin Dinler Tarihi Araştırmaları Işığında Değerlendirilmesi” adlı bu çalışma Sâbiî inanç ve ibadet özelliklerini ortaya çıkışından

“İslam Kaynaklarındaki Sâbiîlik’le ilgili Bilgilerin Dinler Tarihi Araştırmaları Işığında Değerlendirilmesi” adlı bu çalışma Sâbiî inanç ve ibadet özelliklerini ortaya çıkışından

Belgede T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI (sayfa 92-109)