UzlaĢtırmanın faydalarını mağdur, fail, toplum ve ceza adalet sistemi açısından ayrı ayrı incelemek gerekir.
1. Mağdura Yönelik Faydaları
UzlaĢtırmaya tabi olan suçlar toplumdan çok bireyi ilgilendiren suçlardır. Bu tür suçlarda mağdurlar uzun süren yargılama sonucunda failin cezalandırılmıĢ olmasından yeterince tatmin olamamaktadırlar. UzlaĢmada, mağdurun çözüm sürecine aktif olarak katılması ve zararın suçun iĢlenmesinden hemen sonra giderilmesi ona tatmin duygusunu sağlamaktadır34.
Ceza, mağdurun asıl önemli ihtiyaçlarını karĢılayamamaktadır. Çünkü ceza, mağdurun maddi ve manevi kayıplarını giderememekte, sorularına cevap verememekte, korkularını yok edememekte, yaĢadıklarını unutturamamaktadır. Ayrıca ceza, faili mağdurdan ziyade kendini düĢündürmeye sevk etmektedir. Mağdur zararının fail tarafından kabul edilmesini beklerken, sistem failden zararı inkar etmeye veya az göstermeye teĢvik etmektedir. Ayrıca her durumda mevcut deliller maddi gerçeğe ulaĢmak için yeterli olmayacağından bu durum mağdurlarda hayal kırıklığı oluĢturmaktadır35.
UzlaĢtırmada mağdur sürece doğrudan katılarak eylemin sonuçlarını faile açıklayabilmekte ve aklında oluĢan “Beni neden seçti?”, “Ne zamandır beni izliyordu?”,
“Bir daha evime girer mi?” Ģeklindeki sadece failin cevaplandırabileceği sorularına cevap bulabilmektedir36.
Mağdurun faille bir araya gelmesi faili daha iyi anlamasını sağlar. UzlaĢtırma süreci mağdurun suçun iĢlenmesinden sonra ortaya çıkan korkularını azaltır veya kaybolmasına yardımcı olur. Mağdurun zararının giderilme ihtimali büyük ölçüde arttığı gibi zarar kolay ve hızlı bir Ģekilde karĢılanabilir. Böylece mağdurlar adaletin gerçekten sağlandığını hisseder. Ayrıca uzlaĢtırma, mağdura failin özür dilemesi imkânını tanır, fail mağdura karĢı
34 Adalet Bakanlığı-UNDP, a.g.e., s.33.
35 Çetintürk, a.g.e., s.172-174.
36 Çetintürk. a.g.e., s.179.
15 kiĢisel olarak sorumlu tutulur, mağdur uzun süren yargılama sürecinden kurtulur ve failin yeniden suç iĢleme ihtimalini azaltır37.
Bir onarıcı adalet kurumu olan uzlaĢtırma ile mağdur saygıya değer bir konuma gelmekte, süreç boyunca faille iletiĢim kurma imkânı verildiğinden mağdur psikolojik olarak rahatlamakta ve mağdurun intikam duygusunu bitirerek süreç sonunda devam edebilecek olan husumet ortadan kalkmaktadır38.
2. Faile Yönelik Faydaları
Failler genellikle suç teĢkil eden fiillerinin insani boyutunu kavrayamazlar. Failin bakıĢ açısında mağdurların insan oldukları gerçeği atlanmakta ve mağdurlar birer cisim olarak görülmektedir. Fail, iĢledikleri suçun haklılığını savunarak çeĢitli bahaneler üretmektedir. Bu durum yargılama süreci ilerledikçe taraflar arasındaki soğukluğu ve anlaĢmazlığı arttırmaktadır39.
Geleneksel ceza adalet sisteminde fail gerçekleĢtirdiği fiilin haksızlıklarını reddederek cezadan kurtulmaya çalıĢır. Onarıcı adalet ise faile ceza vermek yerine ona yaptığı haksızlıkları giderme imkânı tanır. Failin mağdurla karĢılaĢtığı yüz yüze ortamda gerçekleĢtirdiği haksızlıkları inkâr etmesi oldukça zordur. Fail bu sayede eyleminin bir insan üzerindeki etkilerini ve sonuçlarını anlar, neden olduğu maddi ve manevi zararları görerek bu zararları nasıl gidereceğini düĢünür. Böylece fail zararın giderilmesine aktif katılarak eyleminden dolayı sorumluluk üstlenir40.
Geleneksel ceza adalet sisteminde fail cezalandırılarak toplumsal bakımından reddedilir ve suçlu olarak yaftalanır. Onarıcı adalette ise fail, neden olduğu zararı gidermeye çalıĢan bir insan olarak değerlendirilir. Bu durum failin topluma yeniden kazandırılma sürecini hızlandırır41.
Kendilerini kader mahkûmu olarak tanımlayan ceza infaz kurumlarındaki hükümlüler aslında iĢledikleri suçu bir türlü kabullenmemektedirler. Bu durum ıslahların
37 Nuri Berkay Özgenç, Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta UzlaĢma, Legal Yayıncılık, Ġstanbul, Mayıs 2015, s. 86; Çetintürk. a.g.e., s.180-181.
38 Hakan A. Yavuz, “Onarıcı Adalet ve UzlaĢtırma Kurumu Bağlamında Ceza Adalet Sisteminde Mağdurun Korunması”, TAAD, Y.6, S.23, Ekim 2015, s.104.
39 Mustafa Özbek, ÇağdaĢ Ceza Adaleti Sistemlerinde Alternatif Çözüm ArayıĢları ve Arabuluculuk Uygulaması, Ceza Muhakemesi Hukukunda UzlaĢma, Yayına Hazırlayan: Feridun Yenisey, Arıkan Yayıncılık, Ġstanbul, 2005, s.105.
40 Cengiz Apaydın, Ceza Hukukunda UzlaĢma ve UzlaĢtırmacılar Ġçin Ceza Hukuku, Acar Matbaacılık Promosyon ve Yayıncılık, Ġstanbul, Eylül 2017, s.38; Çetintürk, a.g.e., s.184.
41 Apaydın, a.g.e., s.38.
16 önündeki en büyük engeldir42. Fail kendi iradesinin de etkili olduğu uzlaĢtırma sürecini yaĢayarak daha kolay kabul edebileceği bir yaptırım belirlenebilecektir43.
UzlaĢtırma, failin cezalandırılması yerine ona yaptığı yanlıĢları düzeltme ve eyleminin doğurduğu zararları giderme Ģansı verir. UzlaĢtırma, ilk defa suç iĢleyen veya hafif nitelikteki suçları iĢleyen failler için sonucu belirsiz uzun sürebilecek ceza davaları ile uğraĢmaktan, hapis veya adli para cezası almaktan, adli sicil kayıtlarına girmekten ve mağdurun öç alma44 risklerinden kurtarır45.
3. Topluma Yönelik Faydaları
Geleneksel adalet sisteminin baĢ aktörlerinden olan devlet, savcılar vasıtasıyla vatandaĢ adına hareket ederek, bir diğer aktörü yani faili cezalandırmak için uğraĢır.
UzlaĢtırmada ise, mağdur sürece katılır, devletten ziyade tolum sürece katılarak mağdur, fail ve toplum arasında üç yönlü iliĢki doğar ve sadece varılan sonuç değil sürecin kendisi de önemli görülür46.
Mahkemeler yüzlerce yıldır failleri cezalandırarak ve diğerlerini korkutarak suçu önlemeye çalıĢmıĢtır. Ancak zaman, her seferinde mahkemelerin ve cezanın suçu önlemeyeceğini göstermiĢtir47. UzlaĢtırmanın topluma yönelik faydaların en baĢında suçun iĢlenmesinin önlenmesi amacına katkısıdır. Çünkü uzlaĢtırma faili cezalandırmak suretiyle geçmiĢe odaklanan bir anlayıĢ yerine husumeti giderip bozulan sosyal iliĢkileri onanarak geleceğe yönelmektedir48.
UzlaĢtırma ile fail ve mağdurun topluma yeniden kazandırılması toplumun dağılmasını ve parçalanmasını önler ve bir suç nedeniyle bozulan iliĢkiler onarılarak toplum üyeleri yeniden bütünleĢir49. UzlaĢma sosyal barıĢı sağlayarak birbirleriyle davalı bireyler yerine birbiriyle uzlaĢan insanlar topluluğu oluĢturur50.
42 Erdal Yerdelen, v.d., Ceza Muhakemesi Hukukunda UzlaĢtırma, Adalet Yayınevi, Ankara, Nisan 2018, s.94.
43 Adalet Bakanlığı-UNDP, a.g.e., s.34.
44 Yerdelen v.d., a.g.e., s.95.
45 Çetintürk, a.g.e., s.184; Apaydın, a.g.e., s.38.
46 Çetintürk, a.g.e., s.185.
47 Çetintürk, a.g.e., s.187.
48 Yavuz, a.g.m., s.104.
49 Çetintürk, a.g.e., s.186.
50 Cengiz Aladağ, Ceza Hukukumuzda Yeni Bir Kavram, ( www.ceza-bb.adalet.gov.tr/makale/188.doc, eriĢim:09.10.2019)
17 UzlaĢtırma, suçtan kaynaklanan problemlerin çözümünün sadece devletten beklenmeyeceğini, eğitimli gönüllülerin aracılığıyla toplumun kendi sorunlarına çözüm bulmakta doğrudan etkili olabileceğini göstermektedir. Eğitimli gönüllüler uyuĢmazlık sürecinde edindikleri tecrübeleri kurdukları iliĢkiler sayesinde kendi çevrelerine yansıtabilecektir. Böylece toplumdaki adalet tecrübesi artacak ve barıĢın sürdürülmesine bir zemin oluĢturacaktır51.
4. Ceza Adalet Sistemine Yönelik Faydaları
Sosyal ve ekonomik yaĢamın gün geçtikçe karmaĢıklaĢması yeni suç türlerini ortaya çıkarmıĢtır. Ekonomik suçlar, çevre suçları, trafik suçları, uyuĢturucu alanında suçlar ile teknolojinin ilerlemesiyle doğan biliĢim suçları bunlardan sadece bir kaçıdır. Bu durum hemen hemen her ülkede, adliyelerin iĢ potansiyelini normal kapasitesinin üzerine çıkarmakta ve iĢ yükünü arttırmaktadır. Bu iĢ yükü doğrultusunda adli personel ve teknik donanım artıĢı sağlanamayarak adliyelerin iĢ yükü daha fazla artmakta ve yargılama sürecinin uzaması sebebiyle adalete olan güven azalmaktadır52.
UzlaĢtırma sayesinde suçların toplum üzerindeki zararlı etkileri hafifler veya bazen hiç etki etmeyebilir. Mağdurun zararının giderilmesi ceza adaletine olan güveni ve ceza adaleti sisteminden duyulan tatmini arttırır. Failin olası ceza hukuku yaptırımından kurtulması ceza davaları için harcanan masraf, emek ve zamanın azalmasını sağlar.
Dolayısıyla mahkeme ve savcılıkların iĢ yükü azalır, aynı nedenle diğer davalara ayrılacak zaman artar ve yargılama süreci daha kaliteli ilerler53.
UzlaĢtırmanın baĢarısız olması, ceza muhakemesinin hızını azaltarak uzamasına neden olacaktır. Ancak bu uzama usul kuralları ve aĢırı iĢ yükünün sebep olduğu uzama ile aynı derecede değildir. Çünkü uzlaĢtırmanın sağladığı birçok faydasına nazaran bu uzama göze alınması gereken bir risktir. UzlaĢtırma uygulamaları sonucunda mahkûmiyet sayısının azalmasıyla devlet, mahkeme ve cezaevi için gerekli bir takım harcamalardan kurtulabilecektir54.
51 Özgenç, Mukayeseli Hukukta UzlaĢma, s.88.
52 Cumhur ġahin, “Ceza Muhakemesinde UzlaĢma”, Süleyman Aslan‟a Armağan, SÜHFD, C.6, S.1-2, 1998, s.223-224.
53 Yerdelen v.d., a.g.e., s.96.
54 Çetintürk, a.g.e., s. 191.
18 IV. UZLAġTIRMA KURUMUNUN CEZA VE CEZA MUHAKEMESĠ HUKUKU ĠLKELERĠ ĠLE ĠLĠġKĠSĠ
Ceza muhakemesinin amacı maddi gerçeğin araĢtırılıp bulunmasıdır. Ancak bu yapılırken insanlık onuru, hukukun ve ceza muhakemesi hukukun temel ilkeleri daima göz önünde bulundurulacaktır. Her ne pahasına olursa olsun maddi gerçek araĢtırılıp bulunmalıdır Ģeklinde bir ilke hukukumuzda yoktur. Bu nedenle ceza muhakemesinin amacı insan hakları ihlallerine yol açmadan maddi gerçeğe ulaĢılması, adaletin gerçekleĢtirilmesi ve hukuki barıĢın sağlanmasıdır55.
Maddi gerçek, geçmiĢte yaĢanmıĢ ve bitmiĢ bir olayın veya olaylar bütününün deliller aracılığıyla ortaya çıkarılmasıdır. Ceza muhakemesinde bu amaca ulaĢmak kolay olmamıĢtır. Ceza muhakemesinin amacı ve buna bağlı olarak tarafların hak ve yetkileri zaman içinde geliĢerek değiĢmiĢtir. Bu geliĢmelerin son aĢaması Ģüpheli ve sanığın haklarına saygılı bir Ģekilde gerçeğin araĢtırılması aĢamasıdır. Hukuki barıĢı sağlayacak bir hükme ulaĢmak muhakemenin amacıdır. ġüpheli ve sanığın suçu iĢleyip iĢlemediği araĢtırılırken hak ve çıkarlarının da korunması gerekir. Muhakemenin, insan hak ve özgürlüklerini vurgulayan adil yargılanma hakkına uygun biçimde gerçekleĢtirilmesi gerekir 56.