Delillerin Toplanması ve Yeterli ġüphenin Cumhuriyet Savcısı Tarafından

UzlaĢtırma kararının verilmesinden önce Cumhuriyet savcısı fiilin iĢlenip iĢlenmediğini, fiilin gerçekleĢtiği zaman ve yer unsurlarını ve fiil ve failin tespiti için kanıtlara ulaĢarak ilk aĢamada yapılabilecek soruĢturma iĢlemleri tamamlamalı veya kolluğa tamamlatmalıdır. Çünkü her zaman adaletin yanıltılması çabaları ile karĢılaĢılabilir. Hatta delillerin karartılması için zaman kazanmak amacıyla uzlaĢtırma

388 CGK, 15.04.2008 tarih ve 2008/2-73 E. ve 2008/88 K. sayılı kararı, (https://emsal.yargitay.gov.tr, eriĢim:16.09.2017): “…30.03.2006 tarihinde yapılan oturumda sanık ġ...., sorgusu yapılırken yüklenen suçu ikrar etmiĢ ve ağabeyi olan katılan MaĢallah ile uzlaĢmaya hazır olduğunu bildirmiĢtir. Katılan MaĢallah ise, Ģikâyetçi olduğunu, davaya katılmak istediğini ancak sanığın zararını karĢılaması halinde uzlaĢmak istediğini söylemiĢ, bilahare sorulduğunda ise sanığın 150 YTL vermesi halinde uzlaĢacağını belirtmiĢtir.

Bunun üzerine sanıktan sorulduğunda aynen, ““Mağdurun uzlaĢma önerisini kabul ediyorum, kendisine 150 YTL vereceğim”” demesi nazara alınarak duruĢma bitirilmiĢ ve uzlaĢmanın gerçekleĢtiği kabul edilerek davanın düĢürülmesine karar verilmiĢtir. Dosya kapsamında mağdurun zararının giderildiğine iliĢkin herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. O halde, uzlaĢmanın koĢullarından, zararın ödenmesi koĢulunun gerçekleĢmediği açıktır. Yerel Mahkemece, sanığın zararı ödeyeceğine iliĢkin taahhüdüne itibar edilerek, zararın ödenip ödenmediği araĢtırılmadan uzlaĢma nedeniyle kamu davasının düĢürülmesine karar verilmesi isabetsiz ve yasaya aykırıdır. Bu itibarla haklı nedenlere dayanan Yargıtay C.BaĢsavcılığı itirazının kabulüne karar verilmelidir.”

389 Yerdelen v.d., a.g.e., s.175.

130 sürecine girilmek istenebilir³⁹⁰. Cumhuriyet savcısı ancak dava açmaya eriĢmiĢ olduğu iĢlerde uzlaĢtırma yoluna gidebilecektir. Aksi düĢünceyle baĢkalarını suçlayarak haksız kazanç elde etme yolu açılabilir³⁹¹. Bir diğer deyiĢle, yapılan araĢtırmalar sonunda toplanan deliller suçun iĢlendiği hususunda „yeterli Ģüphe‟ oluĢturarak iddianame düzenlenecek duruma gelinmelidir. UzlaĢtırma ve kamu davasının ertelenmesi arasında bir sıralama mevcuttur. BaĢarısız bir uzlaĢtırma sonunda iddianame düzenlenmesi veya kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna gidilebilir³⁹².

Cumhuriyet savcısı mevcut ve ulaĢılabilir delilleri toplayarak delillerle olayı iliĢkilendirmeli, Ģüphelinin mahkûm edilme ihtimalini beraat etme ihtimalinden yüksek görürse iddianame düzenlemelidir. Maddi gerçeğin ortaya çıkarak adaletin gerçekleĢmesi ancak eksiksiz bir soruĢturmanın ürünü olabilecektir³⁹³.

Delillerin yeterince toplanmadan uyuĢmazlığın uzlaĢtırmaya sevk edilmesi, birçok olumsuz sonuca sebebiyet verecektir. Öncelikle Ģüpheli sıfatına sahip kiĢi, iĢlemediği bir suçtan dolayı uzlaĢmak zorunda kalabilir. Bu durum Ģüphelinin uzlaĢma konusunda isteksiz kalmasına ve uzlaĢtırmadan uzak durmasına neden olacaktır. Dolayısıyla uzlaĢmadan beklenen hiçbir fayda gerçekleĢmeyecektir. Ayrıca yeterli delil toplanmadığını bilen Ģüpheli uzlaĢmak ister gibi görünüp delilleri karartmak amacıyla zaman kazanmaya çalıĢabilir. Mağdurun bu halde etkin bir pazarlık gücü kalmayacaktır³⁹⁴. Yine, sadece mahkemelerde daha fazla uğraĢmamak için veya baĢka nedenlerle suçu üstüne alma eğilimde olanlar da korunmuĢ alacaktır³⁹⁵.

Cumhuriyet savcısı suç teĢkil eden fiilin ayrıca uzlaĢtırma kapsamında olup olmadığını tespit etmelidir. Bu değerlendirme sadece mağdurun Ģikâyetine veya suça iliĢkin gelen ihbara dayanılarak yapılmamalıdır. Bu durum ancak deliller yeterince toplandıktan sonra açıklığa kavuĢturulabilir³⁹⁶. SoruĢturulması ve kovuĢturulması Ģikâyete tabi bir suç söz konusu ise, Ģikâyet Ģartının gerçekleĢmesi hâlinde Cumhuriyet savcısı uzlaĢma usulünü iĢletecektir.

390 Kaymaz, Gökcan, a.g.e., s.161.

391 Çolak, TaĢkın, a.g.e., s.1158; Nur Centel, Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 15.bs., Beta Yayıncılık, Ġstanbul, Eylül 2018, s.554.

392 Yenisey, Nuhoğlu, a.g.e., s.459.

393 Yerdelen v.d., a.g.e., s.176.

394 Adalet Bakanlığı-UNDP, a.g.e., s.39.

395 Rifat Çulha, v.d., Ceza Muhakemesi Hukuku BaĢvuru Kitabı, Yayına Hazırlayan: Feridun Yenisey, 2.bs., Bilge Yayınevi, Ankara, Eylül 2017, s.159.

396 Ġpek, Parlak, Ceza Muhakemesinde UzlaĢma, s.98.

131 6763 sayılı Kanunla CMK‟nın 253/4. maddesinde yapılan değiĢikliklerle uzlaĢtırma iĢlemlerinin soruĢturmanın en baĢında yapılması anlayıĢı terk edilmiĢtir. Böylece baĢta mağdur olmak üzere tarafların duygu durumlarının en kötü olduğu bir dönemde uzlaĢmak isteyip istemeyecekleri sorulmayacaktır. Bu Ģekilde taraflara sağduyulu düĢünüp karar vermelerine olanak tanınmıĢtır³⁹⁷.

UzlaĢmaya tâbi suç açısından uzlaĢma hükümleri uygulanmadan kamu davası açılması CMK‟nın 174/1-c maddesi uyarınca iddianamenin iade nedeni olarak sayılmıĢtır.

Özbek‟e göre, mahkemenin kovuĢturma aĢamasında uzlaĢtırmaya baĢvurma imkânı söz konusuyken iddianamenin iadesi mahkemeye zaman kazandırmayacaktır. Bu durumda mahkeme iddianameyi iade etmek yerine uzlaĢtırma sürecini baĢlatmalıdır görüĢündedir³⁹⁸. Bu görüĢe katılamama gerekçelerimizden birincisi, uzlaĢtırma müessesesi uyuĢmazlıkların mahkeme önüne gelmeden çözülmesini amaçlayarak, soruĢturmaya özgü bir kovuĢturma engeli olarak getirilmesidir. Ġkincisi, Cumhuriyet savcısının dosyayı uzlaĢtırma bürosuna göndermesi, failin suç teĢkil eden fiili iĢlediği hususunda en azından bir yeterli Ģüphenin varlığına iĢaret etmektedir. Çünkü savcı dosyayı uzlaĢtırma bürosuna göndermeden fiile ve faile iliĢkin ulaĢılabilir tüm delilleri toplayacaktır. Mahkeme, uzlaĢtırma sürecinden geçmemiĢ olayla ilgili düzenlenen iddianameyi kabul yolunu tercih ettiğinde, savcının yeterli Ģüpheye ulaĢtığı hususunu irdelemek zorunda kalacaktır. Hâkim iddianameyi kabul ettiği gibi aynı anda uyuĢmazlığı uzlaĢtırma bürosuna göndermemelidir. Mahkeme önce taraflara ve dosya kapsamından anlaĢılıyorsa tanıklara duruĢma gün ve saatini bildiren davetiye göndermelidir. Aynı zamanda maddi gerçeğe ulaĢmasını sağlayacak kamera görüntüsü, sözleĢme aslı, bilirkiĢi raporu gibi eksiklikleri tamamlamalıdır. Toplanan deliller sonrası hâkim, sanığın mahkûmiyeti yönünde bir değerlendirme yaparsa, ancak o zaman uyuĢmazlığı uzlaĢtırma bürosuna göndermelidir. Mevcut deliller sanığı mahkûm etmeye yetmeyecekse mahkeme dosyayı uzlaĢtırma bürosuna göndermeden beraat kararı vermelidir. Dosyanın uzlaĢtırma bürosuna gönderildiği ve tarafların uzlaĢtığı durumda, sanık, mağdur ve tanıklar hâkim karĢısında olma veya gelme gibi maddi ve manevi zorluklar yaĢayacaktır. Hatta mağdur ve sanık uzlaĢtırma sürecine katılmakla yargılama sürecince daha çok yorulacaktır. Mahkemenin yaptığı yazıĢmalar ise devlete masraf olarak geri dönecektir. Bununla birlikte en baĢta uzlaĢma imkânı olan Ģüpheli iddianamenin

397 Murat Aydın, “6763 Sayılı Kanun Ġle Getirilen UzlaĢma Kurumunun Uygulanması” Terazi Hukuk Dergisi, C.12, S.126., ġubat 2017, s.72; Bıkmaz, a.g.e., s.114.

398 Özbek, Ceza Muhakemesi Kanununda UzlaĢtırma, s.308; Özbek, Mağdur Fail UzlaĢtırmasının Usul ve Esasları, s.161.

132 kabulü ile sanık koltuğuna oturacaktır. Hâkim önünde savunma yapmıĢ bir sanığın, alması muhtemel ceza tehdidinin baskısıyla hareket ederek uzlaĢmayı kabul etmesi de muhtemeldir. Üçüncü gerekçemiz ise, uzlaĢtırmanın, hâkimlerin hafif suçlardan ziyade ağır suçlara daha fazla vakit ayırabilmesi ve nitelikli dosyalarla ilgili daha verimli bir yargılama sürecinin geçirilmesi Ģeklindeki amaçlarının, iddianamenin iadesi müessesesine tam olarak uymasıdır.

Kural olarak uzlaĢtırma kapsamına giren bir suç, bu kapsama girmeyen bir baĢka suçla birlikte iĢlendiğinde uzlaĢtırmaya gidilemeyecektir. Ancak uzlaĢtırma kapsamına girmeyen suç hakkında kovuĢturmaya yer olmadığı kararının verilmesi halinde bu karara karĢı itiraz süresinin geçmesi veya itirazın reddedilmesi üzerine uzlaĢtırma kapsamına giren suça iliĢkin dosya büroya gönderilecektir(CMUY m.10/3).

Uygulamada gözlemleme fırsatını yakaladığım bir diğer husus ise, bazı Cumhuriyet baĢsavcılıklarında bu Ģekilde itirazla geçecek süre kaybını önlemek için birlikte iĢlenen karma suçlardan uzlaĢtırma kapsamına girmeyen suç yönünden, kovuĢturmaya yer olmadığına dair karar vermek amacıyla dosyalar tefrik edilmekte ve uzlaĢtırma bürosuna gönderilen dosyada sadece uzlaĢtırma kapsamında olan suç bulunmaktadır.

SoruĢturmayı yürüten Cumhuriyet savcısının gönderme kararında suça konu olaya ve delillere dâhil değerlendirme ve suç fiilinin hukuki nitelendirilmesi yer alır. Bu karar sayesinde uzlaĢtırmacı olayın hangi taraflar arasında ve hangi suçlarla ilgili olarak uzlaĢtırma usulünü uygulayacağını öğrenir³⁹⁹.

Yönetmelik gereğince soruĢturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı tarafından gönderme kararı verildikten sonra, Cumhuriyet baĢsavcısı veya görevlendirilen Cumhuriyet baĢsavcı vekili görüldü iĢlemini gerçekleĢtirir.

Bu iĢlemle, gönderme kararında suçun uzlaĢma kapsamında olup olmadığının ve Ģüpheli hakkında kamu davasının açılması için yeterli Ģüphenin varlığının tespiti yapılmaktadır. Bu iĢlem sayesinde dosyada yer alan suçla ilgili iddianame düzenlemek için yeterli Ģüpheye ulaĢıldığından emin olunur. Yine dosyaların soruĢturma bürosu ile uzlaĢtırma bürosu arasında gidip gelmesi engellenerek zaman kaybının önüne geçilir⁴⁰⁰.

399 Mustafa Serdar, Özbek, SoruĢturma Evresinde UzlaĢtırma Usulü, Ceza Muhakemesi Hukukunda UzlaĢtırma Eğitim Kitabı, Yayına Hazırlayan: Mustafa Serdar Özbek, Orhan Cuni ve Merve Özcan, Alternatif Çözümler Daire BaĢkanlığı Yayınları, Ankara, Ocak 2018, s.74.; Yerdelen v.d., a.g.e., s.181.

400 Yerdelen v.d., a.g.e., s.182.

133 Cumhuriyet baĢsavcısı veya görevlendirilen Cumhuriyet baĢsavcı vekilinin görüldü iĢlemi yapması onlara verilmiĢ bir gözetim ve denetim yetkisidir. Böylece iĢlemin Cumhuriyet baĢsavcının denetiminden geçtiği ve onun talimatlarına uygun olduğu anlaĢılır⁴⁰¹.

Yargıtay Ceza Genel Kurulu 03.03.2009 tarih 3-21/46 sayılı kararında “…Bu açıklamalar ıĢığında somut olay değerlendirildiğinde …Görüldüğü gibi, gerek soruĢturma aĢamasında yargılama konusu uyuĢmazlık hakkında görüĢ bildirip, tavsiyede bulunma hakkına sahip olan ve soruĢturma sonucunda düzenlenen iddianameyi görüldü yaparak

„olur vermekle‟ o görüĢü benimseyen, gerekse kovuĢturma aĢamasında benimsediği bu görüĢü sürdürecek C. savcısını da belirleme hak ve yetkisine sahip Ġl Cumhuriyet BaĢsavcısının, 5271 sayılı CYY‟nın 2/1-g maddesi uyarınca aynı davada C. savcısı olarak görev yapması nedeniyle, hakim olarak görev yapması olanak bulunmamaktadır…”

Ģeklinde açıklama yaparak görüldü iĢleminin niteliğinden bahsetmiĢtir⁴⁰².

UzlaĢtırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı yaptığı inceleme sonucunda; büroya gönderme kararında kabul edilen fiilin uzlaĢtırma kapsamında olmadığını ya da gönderme kararına konu olan dosya içeriğinden Ģüpheli hakkında kamu davasının açılması için yeterli Ģüpheyi oluĢturacak delillerin toplanmadığını tespit ederse Yönetmeliğin Ek-2‟de yer alan iade kararı ile dosyayı soruĢturma bürosuna geri gönderecektir(CMUY m.11).

Burada değinilmesi gereken bir husus da, uzlaĢtırma bürosunun baĢındaki Cumhuriyet savcısının suçun uzlaĢtırma kapsamında olduğunu ancak mevcut delillerin suçun iĢlendiği yönünde yeterli Ģüphe oluĢturmadığını kanaat ederse nasıl bir yol izlemesi gerektiğidir. Uygulamada bir taraf, uzlaĢtırma bürosunun baĢındaki savcının yeterli suç Ģüphesinin varlığına kanaat getirmediğinde re‟sen takipsizlik kararı verebileceğini ifade ederken, diğer taraf dosyanın soruĢturma iĢlemini gerçekleĢtiren Cumhuriyet savcısına geri gönderilmesi ve eğer takipsizlik kararı gerekiyorsa bunun o savcı tarafından verilmesi görüĢündedir. SoruĢturma savcısı Yönetmeliğin 10/4. maddesi uyarınca kamu davasının açılması için yeterli delil elde etmesi durumunda dosyayı uzlaĢtırma bürosuna gönderebilirken; uzlaĢtırma bürosunun savcısı ise Yönetmeliğin 11. maddesi gereğince aksi düĢünceye sahip olduğunda iade kararı ile dosyayı soruĢturma bürosuna gönderebilecektir. Bu durum hem iki ayrı savcının anlaĢmazlığa düĢmesine hem de dosyaların bürolar arasında dolaĢarak zaman kaybına neden olacaktır. Kanaatimizce

401 Özbek, UzlaĢtırma Usulü, s.74.

402 Yerdelen v.d., a.g.e., s.184-185.

134 bürolar arasında anlaĢmazlık Cumhuriyet baĢsavcısı veya görevlendirdiği baĢsavcı vekili tarafından giderilmelidir⁴⁰³.

Çetintürk‟e göre, uzlaĢtırma bürosunun görevi, Cumhuriyet savcılarından gelen dosyaları uzlaĢtırmacıya göndermesi ile sınırlıdır. Büronun ayrıca dosyanın uzlaĢtırma kapsamında olup olmadığını ve suçun uzlaĢmaya uygun olup olmadığını araĢtırma bir görevi bulunmamaktadır. Ancak, tereddüde düĢülmesi durumunda Cumhuriyet Savcısından görüĢ alınabilir⁴⁰⁴.