ġikâyete Bağlı Suçlar

Ceza miktarına veya suçun niteliğine bakılmaksızın Türk Ceza Kanununda düzenlenen Ģikâyete bağlı olan suçlar, uzlaĢtırmaya tabidir. Ayrıca, CMK‟nın 253/1,b.

maddesiyle Ģikâyete tabi olmayan ve TCK‟da yer alan bazı suçlar uzlaĢtırma kapsamına alınmıĢtır.

Ceza soruĢturmasının baĢlayabilmesi için suçları, re‟sen soruĢturulan ve kovuĢturulan suçlar ve bir ceza muhakemesi Ģartına bağlı soruĢturulan ve kovuĢturulan suçlar olarak ikiye ayırabiliriz. Ceza soruĢturmanın baĢlaması bir koĢula bağlanmıĢsa bu koĢul gerçekleĢmediği sürece ceza muhakemesi baĢlayamaz veya baĢlamıĢsa devam edemez²⁷⁰. Bu koĢullardan biri Ģikâyettir.

Bazı suçlar re‟sen kovuĢturmayı gerektirecek kadar önemli değildir. Bu suçlar toplumsal açıdan fazla tehlikeli görülmezler ve genellikle cezaları re‟sen kovuĢturulan suçlardan daha azdır. Bu tür suçlarda kiĢisel yarar ağır basmaktadır²⁷¹.

ġikâyet, suçtan zarar gören kimsenin yetkili makamlara o suçun soruĢturulması ve kovuĢturulması istemini açıklamasıdır²⁷².

ġikâyet, usulüne uygun olmalıdır. Cumhuriyet savcısı ya da hâkim Ģüpheli veya sanığın uzlaĢma yönündeki iradesini tespit etmeden önce Ģikâyetin usulüne göre yapılıp yapılmadığını araĢtırmalıdır. Suçun kovuĢturma aĢamasında uzlaĢmaya tabi olduğu

270 Ali Kemal Yıldız, UzlaĢma-ġikayet ĠliĢkisi(Y.TCK m.73), Ceza Muhakemesi Hukukunda UzlaĢma, Yayına Hazırlayan: Feridun Yenisey,Arıkan Yayıncılık, Ġstanbul, 2005, s. 260; Çolak, TaĢkın, a.g.e. s.1153:

“SoruĢturulması ve kovuĢturulması Ģikayete bağlı suçlarda, soruĢturma ve kovuĢturma yapılmasını suçtan doğrudan zarar görenin Ģikayetine bağlamak, suçtan doğrudan zarar görenin iradesine üstünlük tanımak anlamına gelir. SoruĢturulması ve kovuĢturulması Ģikâyete bağlı suçlarda, suçtan zarar görenin Ģikâyetinin aranması, bu tür suçların kamuyu ilgilendirmesi yanında kamudan daha çok bireyi (suçtan zarar göreni) ilgilendirme yönlerinin daha ağır basmasındandır. SoruĢturulması ve kovuĢturulması Ģikâyete bağlı suçlarda, Ģikâyet olmadan soruĢturma ve kovuĢturma yapmak, suçtan zarar görenin suçtan gördüğü zarardan daha büyük bir zararla karĢılaĢması muhtemel olduğundan bu tür suçlarda Ģikâyet bir Ģart olarak kanunumuzda düzenlenmiĢtir.”

271 Yıldız, a.g.e., s.262.

272 Yıldız, a.g.e., s.261.

86 anlaĢılır ise mağdurun yaptığı ihbar Ģikâyet olarak kabul edilir ve mağdur Ģikâyetinden açıkça vazgeçmediği sürece uzlaĢma mümkün olabilir²⁷³.

SoruĢturulması Ģikâyete bağlı suçun genel veya özel kanunda yer almasının bir önemi bulunmamaktadır.

a. Türk Ceza Kanunu’nda Yer Alan Takibi ġikâyete Bağlı Suçlar:

 Bir Türk vatandaĢının TCK 13. maddede yazılı suçlar dıĢında aĢağı sınırı bir yıldan az hapis cezasını gerektiren bir suçu yabancı ülkede iĢlediği ve kendisi Türkiye'de bulunduğu takdirde, bu suçtan dolayı yabancı ülkede hüküm verilmemiĢ olması ve Türkiye'de kovuĢturulabilirliği bulunması ve zarar görenin Ģikâyetinin olması hali (11/2)

 Bir yabancının TCK 13. maddede yazılı suçlar dıĢında, Türk Kanunlarına göre aĢağı sınırı en az bir yıl hapis cezasını gerektiren bir suçu yabancı ülkede bir Türk vatandaĢının veya Türk kanunlarına göre kurulmuĢ özel hukuk tüzel kiĢisinin zararına iĢlenmesi, bu suçtan dolayı yabancı ülkede hüküm verilmemiĢ olması, failin Türkiye'de bulunması ve suçtan zarar görenin Ģikâyetçi olması hali (12/2)

 Kasten yaralama (3. fıkra hariç, madde 86). TCK m.86/2 Ģikâyete tabi. TCK m.86/1 Ģikâyete tabi olup olmadıklarına bakılmaksızın uzlaĢtırma kapsamındadır. Bundan baĢka 86/1 kapsamındaki yaralama, TCK m.87‟de belirtilen ve cezanın neticesi sebebiyle ağırlaĢmasına yol açan nitelikli hallerden birisinin kapsamına girmiyorsa, uzlaĢtırmaya bağlıdır. Eğer yaralama, TCK m.87‟de belirtilen ağır neticelerine yol açmıĢ ise uzlaĢtırma kapsamında değildir²⁷⁴.

 Taksirle yaralama, 89. maddedeki suçların tümü, Ģikâyete tabi olup olmadıklarına bakılmaksızın uzlaĢtırma kapsamındadır.(Ancak birinci fıkra kapsamına giren yaralama hariç, suç bilinçli taksirle iĢlendiğinde Ģikâyet aranmaz.)

 Tehdit (106/1, ikinci cümle).

 Konut Dokunulmazlığının ihlali(116/1-2). Suç, TCK m.116/4‟teki nitelikli haller yoksa Ģikâyete bağlı olarak kovuĢturulur. Ancak TCK m.116, CMK 253/1-b maddesince Ģikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın uzlaĢtırmanın uygulanacağı suçlar arasında belirttiğinden maddede yer alan tüm suçlar uzlaĢtırma kapsamındadır.

273 Centel, Zafer, 2013, s.478.

274 Mustafa Ruhan Erdem, Ferda Eser, Pakize Pelin ÖzĢahinli, 100 Soruda UzlaĢma: UzlaĢtırmacının El Kitabı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015, s.40.

87

 ĠĢ ve çalıĢma hürriyetini ihlali (117/1).

 KiĢilerin huzur ve sükûnunu bozma (123).

 Hakaret (125). Kamu görevlisine karĢı görevinden dolayı iĢlenen hariçtir.

 KiĢinin hatırasına hakaret (130).

 HaberleĢmenin gizliliğini ihlal (132).

 KiĢiler arasındaki konuĢmaları dinlenmesi ve kayda alınması (133).

 Özel hayatın gizliliğini ihlal (134).

 Alacağın tahsili maksadıyla cebir veya tehdit kullanılması (150/1). Bu halde tehdit veya kasten yaralama suçuna iliĢkin hükümler uygulanacaktır. Eğer TCK m.86/3 kapsamında kasten yaralama söz konusu ise uzlaĢtırmaya tabi olmayacaktır²⁷⁵. Bununla birlikte TCK m.106/1-2. cümlede yer alan tehdit suçunun 6763 sayılı Kanunla uzlaĢtırma kapsamına alındığı unutulmamalıdır.

 Ġbadethanelere ve mezarlıklara zarar verme (153/1-2). Kanununun 167/2.

maddesinde belirtilen kiĢilerin zararına iĢlenmesi halinde Ģikâyete tabi ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Hakkı olmayan yere tecavüz (154/1-3) Kanunun 167/2. maddesinde belirtilen kiĢilerin zararına iĢlenmesi halinde Ģikâyete tabi ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Bedelsiz senedi kullanma (156/1).

 KaybolmuĢ veya hata sonucu ele geçmiĢ eĢya üzerinde tasarruf (160).

 ġirket veya kooperatifler hakkında yanlıĢ bilgi (164/1), Kanunun 167/2.

maddesinde belirtilen kiĢilerin zararına iĢlenmesi halinde Ģikâyete tabi ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Suç eĢyasının satın alınması ve kabul edilmesi (165/1), Kanunun 167/2.

maddesinde belirtilen kiĢilerin zararına iĢlenmesi halinde Ģikâyete tabi ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Bilgi vermeme (166/1), Kanunun 167/2. maddesinde belirtilen kiĢilerin zararına iĢlenmesi halinde Ģikâyete tabi ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Açığa imzanın kötüye kullanılması (209/1).

 Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali (233/1).

 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (234/3). TCK m.234/3‟te belirtilen durum Ģikâyete tabi ise de, CMK 253/1-b Ģikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın

275 Erdem, Eser, ÖzĢahinli, 100 Soruda UzlaĢma, s.48.

88 uzlaĢtırmanın uygulanacağı suçlar arasında belirtildiğinden, maddede düzenlenen suçların tamamı uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Ticari sır, bankacılık sırrı veya müĢteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (239/1). CMK‟nın 253/1-b maddesinde Ģikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın 4. fıkrası hariç madde 239‟da belirtilen suçların uzlaĢtırmaya tabi olduğu düzenlendiğinden 4. fıkra hariç tüm suçlar uzlaĢtırma kapsamındadır.

 Yabancı devlet temsilcilerine karĢı hakaret (342/2). TCK‟nın 343. maddesi gereğince karĢılıklılık koĢuluna bağlıdır.

b. Diğer Kanunlarda Yer Alan ġikâyete Bağlı Suçlar²⁷⁶

Özel kanunlarda yer alan suçların Ģikâyete tabi olması bu suçlarda uzlaĢtırmaya gidilmesi için yeterlidir. Bu kanunlarda uzlaĢtırma yoluna gidilebileceğine iliĢkin ayrıca açık bir hükme yer verilmiĢ olması aranmaz.(CMK m.253/2).

1- 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında KHK:

KHK‟nin 48/A maddesinin ilk fıkrasının a, b, c, bentlerindeki suçlar, 2. fıkrası gereğince Ģikâyete bağlıdır ve uzlaĢtırma kapsamındadır. Aynı maddenin 3. fıkrasındaki suçun zarar göreni ve Ģikâyete hakkı olanlar kamu tüzel kiĢileri (Enstitü ve Esnaf Odaları ile Ticaret Borsaları Birliği ve Ticaret Odaları, Tüketici Dernekleri veya hakları ihlal edilen diğer kamu tüzel kiĢileri) olduğundan, 3. fıkra uzlaĢtırmaya tabi değildir.

2- 1447 sayılı Ticari ĠĢletme Rehni Kanunu: 5728 sayılı Kanunla değiĢik 12.

maddesindeki suç anılan değiĢiklikten önce olduğu gibi sonra da Ģikâyete bağlıdır ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

3- 2822 sayılı Toplu ĠĢ SözleĢmesi, Grev ve Lokavt Kanunu: Kanunun 80/2.

maddede düzenlenen suç ilgililerin Ģikâyetine bağlıdır ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

4- 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanun:

Kanunun 14. maddesinde düzenlenen suç 3. fıkra gereğince Ģikâyete bağlıdır ve uzlaĢtırmaya tabidir.

5- 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu:

276 Erdem, Eser, ÖzĢahinli, 100 Soruda UzlaĢma, s.58; UzlaĢma Kapsamına Giren Suçlar, (http://www.uzlasma.adalet.gov.tr, eriĢim: 29.08.2017).

89 5728 sayılı Kanunla değiĢik 71 ve 72. maddelerindeki suçlar, 75. maddedeki Ģikâyet koĢulu nedeniyle uzlaĢtırmaya tabidir. Ancak, 75/2. maddede belirtildiği üzere zarar görenin kamu tüzel kiĢisi olduğu hallerde uzlaĢtırma hükümleri uygulanmaz. 6763 sayılı kanun değiĢikliği ile FSEK‟nın 71/son maddesinin etkin piĢmanlık niteliğinde yer alan suçlar artık uzlaĢtırma kapsamındadır.

6- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu:

a. 55. maddedeki haksız rekabet suçu ile 62. maddesinin b, c, d bentlerindeki suçlar Ģikâyete bağlıdır ve uzlaĢtırma kapsamındadır. Ancak, aynı Kanunun 56/3. maddesi uyarınca suçun zarar göreni ve Ģikâyete hakkı olanlar kamu tüzel kiĢileri (Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları, Borsalar ve tüzüklerine göre üyelerinin ekonomik menfaatlerini korumaya yetkili bulunan diğer meslekî ve ekonomik birlikler ile tüzüklerine göre tüketicilerin ekonomik menfaatlerini koruyan sivil toplum kuruluĢlarıyla kamusal nitelikteki kurumlar) olduğu hallerde uzlaĢtırma hükümleri uygulanmaz.

b. 914/3. maddedeki taĢıyıcıların görevine aykırı suçları Ģikâyete bağlıdır ve uzlaĢtırma kapsamındadır.

7- 5042 sayılı Yeni Bitki ÇeĢitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına ĠliĢkin Kanun:

66. maddesi, (c) bendi hariç Ģikâyete ve uzlaĢtırmaya tabidir. 66/c maddesinin mağduru Devlet olup, 5728 sayılı Kanundan önce Ģikâyet hakkının Bakanlık ve ticaret sanayi odaları vb. kamu tüzel kiĢilerine de ait olduğu belirtilmekteydi. Anılan kanun değiĢikliği ile bu bent Ģikâyete tabi olmaktan da çıkartılmıĢtır.

8- 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu

Sınai mülkiyet hukukuna iliĢkin temel düzenlemeleri içeren 6769 sayılı Kanun 10 Ocak 2017 tarihli Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu kanun uyarınca, sınai mülkiyete( marka, patent, tasarım vd.) iliĢkin farklı kanunlarda yer alan hükümler bir araya getirilmiĢtir. 544, 551, 554, 555, 556 sayılı KHK‟ler 6769 sayılı Kanunun 191.

maddesi uyarınca yürürlükten kaldırılmıĢ ve buralarda yer alan hükümler Kanunun içine kısmen değiĢtirilerek aktarılmıĢtır.

90 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında KHK‟nin 61 ve 61/A maddeleri 6769 sayılı Kanunun 29 ve 30. maddelerinde düzenlenmiĢtir. 6769 sayılı Kanunun marka hakkına tecavüze iliĢkin suçlar aynı kanunun 30/6 maddesi gereği Ģikâyete bağlıdır ve uzlaĢtırma kapsamındadır.