Ġtalya, ilk deneysel uzlaĢma uygulamalarını çocuk failler açısından 1994 yılında Turin Ģehrinde baĢlatmıĢtır. Zamanla diğer Ġtalyan Ģehirlerine de yayılmıĢtır175. Günümüzde Ġtalya‟da uzlaĢtırma, asıl olarak çocuk ceza adalet sisteminde ve sulh mahkemesinde uygulanmaktadır. Ġtalya‟da çocuklar hakkında uygulanan ceza adalet sistemi yetiĢkinlerden çok daha farklıdır. 14 yaĢından küçük çocukların cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. 14 ve 18 yaĢ aralığındaki çocuklar ise çocuk adalet sistemi içinde yer almaktadır. 1988 tarihli 448 sayılı Çocuk Ceza Muhakemesi Kanunu, uzlaĢtırmanın uygulanması amacıyla kullanılan iki hüküm içermektedir. Bunlardan birincisi 28. maddede düzenlenen denetimli serbestliğe, ikincisi 9. maddede düzenlenen kiĢisel değerlendirmeye iliĢkindir. Ġtalya‟da dosyayı uzlaĢtırma kurumlarına gönderme yetkisine sahip olan hâkim ve savcılar farklı maddelere dayanmaktadırlar176. 28. maddede üst sınırı 12 yıldan aĢağı olmayan hapis veya müebbet hapis cezasını öngören suçlarda 3 yılı, diğer suçlarda 1 yılı geçmeyecek süre ile erteleme kararı verilebileceği, bu durumda hâkimin erteleme kararıyla birlikte suçun sonuçlarını onarmaya ve çocuğun mağdurla uzlaĢması için harekete geçmeye yönelik kurallar koyabileceği düzenlenmektedir177.
Ġhmal edilen mağdurların konumunun güçlendirilmesi amacıyla, sulh mahkemelerinin yetkilerini düzenleyen 2000 tarihli 274 sayılı Kanun 2002 yılında yürürlüğe girmiĢtir. Ġtalya‟da sulh mahkemesinin görev alanı hafif nitelikli suçlardır.
Mahkeme hapis cezasına veya hürriyeti bağlayıcı diğer tedbirlere karar verememektedir.
Mahkemenin yetkisindeki yaptırımlar, para cezası, on günden altı aya kadar toplum yararına çalıĢma ve 45 günü geçmeyen belirli bir süreyle evden çıkmama cezasıdır178.
Sulh hâkimi bu özel yaptırımları, kiĢilere karĢı iĢlenen yaralama ve hakaret gibi suçlarda ve malvarlığına karĢı iĢlenen basit hırsızlık gibi suçlarda uygulayabilecektir.
Bununla birlikte sulh hâkimi, alkollü araç kullanma suçunda, genel ahlaka aykırı suçlarda
174 Bıkmaz, a.g.e., s.38.
175 Soygüt, a.g.t., s.62.
176 Çetintürk, a.g.e., s.320-321.
177 Soygüt, a.g.t., s.64.
178 Çetintürk, a.g.e., s.322.
55 ve kamu malları ve menfaatiyle ilgili konularda bu özel yaptırımlara baĢvurma yetkisine sahiptir179.
Ġtalya‟da genellikle bir suç iĢlendiği bilgisi polis tarafından savcılığa verilmektedir.
Bunun üzerine savcı takipsizlik kararı vermek veya dosyayı ilk inceleme hâkimi veya ilk duruĢma hâkimine göndermek ya da uzlaĢtırma kurumuna göndermek Ģeklindeki üç seçenekten birine karar verecektir. Dosya hâkime geldiğinde ise hâkim, davayı düĢürmek veya dosyayı nadir de olsa duruĢma hâkimine göndermek ya da uzlaĢtırma kurumuna göndermek seçeneklerden biri ile hareket edecektir. Ġtalyan ceza yargılamasının her aĢamasında uzlaĢtırma mümkündür180.
Ġtalyan Ceza Muhakemesi Kanunun 444 ve devamı maddeleri gereğince üç yıla kadar hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlarda, Ģüpheli ve savcının anlaĢması suretiyle yöneltilecek suçlama belirlenebilmektedir. UzlaĢma tarafların önceden görüĢmeleri ile mümkün olabileceği gibi, daha sonra diğer tarafın muvafakati Ģartıyla, savcı veya Ģüpheli tarafından yapılan bir talep Ģeklinde de gerçekleĢebilir. Talep ve muvafakat, duruĢmaya baĢlayana kadar ki zaman dilimi içinde dilekçe veya sözlü olarak bildirilebilir. Savcı Ģüphelinin uzlaĢma talebine onay vermezse, bunun gerekçesini belirtmek zorundadır181.
Taraflardan birinin yaptığı uzlaĢma talebini, karĢı taraf(savcı-sanık) henüz kabul etmemiĢ ise, hâkim, görüĢ bildirmeyen tarafa açıklamasını yapmak üzere makul bir süre verir. Süre dolmadan, uzlaĢma talebi geri alınamaz ve değiĢtirilemez. Süre sonunda ya da taleple birlikte muvafakatin sağlanması hâlinde hâkim, sadece bu konuya iliĢkin özel bir görüĢme düzenler. Amaç, duruĢmayı beklemeksizin, tarafları dinledikten sonra talep hakkında bir karar vermektir. Böylece ceza muhakemesi henüz soruĢturma evresinde iken sone erdirilebilecektir182.
UzlaĢmaya göre para cezası ya da ertelenmek üzere hapis cezası talep edilebilmektedir. Talep edilecek hapis cezası ise, bunun iki yılı aĢmaması gerekir. Zira uzlaĢma ancak üç yıla kadar hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlarda mümkündür ve uzlaĢma hâlinde cezada miktarında en fazla 1/3 oranında indirim uygulanabilmektedir.
UzlaĢma ile para cezasına da hükmedildiğinde bu durum ihtilafın uzlaĢma sınırı içinde kalmasını etkilemeyecektir. Talepte cezanın türü ve miktarı açık olarak belirlenmelidir.
179 Çetintürk, a.g.e., s.326.
180 Çetintürk, a.g.e., s.324.
181 ġahin, a.g.e., s.799; Çolak, TaĢkın, a.g.e., s.1145; Kaymaz, Gökcan, a.g.e., s.73.
182 ġahin, a.g.e., s.800.
56 Talep edilen cezanın türü ve miktarı konusunda bir takdir yetkisine sahip olmayan hâkim, ancak bu talebi kabul etmek ya da cezayı kanuna aykırı bulursa talebi reddederek yargılama yapmak mecburiyetindedir. Eğer hâkim, beraat kararı verilebilecek durumda ise, tarafların belirli bir ceza konusunda uzlaĢmıĢ olmalarını dikkate almaksızın re‟sen beraat kararı verebilecektir. UzlaĢma hâlinde delil ikamesi ve araĢtırma yapması gerekmeyen hâkim, sadece dosyanın mevcut durumuna göre karar verebilmektedir. Hâkim ancak uyuĢmazlığa tatbik olunacak ceza normunun ve cezayı etkileyen nedenlerin doğru tayin edilip edilmediğini denetleyebilmektedir183.
Ç. Ġspanya Hukuku
Ġspanyol Hukukunda suçlar, Ģahsi davalık suçlar, yarı kamusal davalık suçlar ve kamusal davalık suçlar olmak üzere üçe ayrılmıĢtır. ġahsi davalık suçlarda ceza davası açma hakkı, sadece suçtan zarar görene veya kanuni temsilcisine tanınmıĢtır. Bu Ģekilde özel kiĢilerin ceza davası açma hakları sınırlandırılmıĢtır. ġahsi dava yoluyla takip edilebilen suçlarda, suçtan zarar görenin açtığı ceza davasının kabulü, uzlaĢma denemesinin ispatına bağlıdır. Suçtan zarar gören faili affederse, ön soruĢturmada dava düĢer, kovuĢturmada ise yargılama beraat hükmüyle sonuçlanır. Yarı kamusal davalık suçlarda, suçtan zarar gören en azından ihbarda bulunmalıdır. Anayasa‟nın 19. ve CMK‟nın 101. maddeleri gereğince, suçtan zarar gören olmasalar bile Ġspanya‟da her vatandaĢın, kamusal suçlardan dolayı ceza davası açma hakkı bulunmaktadır184.
1998 yılından itibaren kabul edilen sisteme göre, Ceza Muhakemesi Kanunun 655 ve 689. maddeleri uyarınca, altı yıla kadar hapis cezasını gerektiren suçlarda, isnat edilen en yüksek ceza üzerinden anlaĢma sağlanırsa hâkim, duruĢma yapmadan hüküm vermek zorundadır. Suç, altı yıldan fazla on iki yıldan az hapis cezasını gerektiriyor ise hâkim uzlaĢma talebini reddederek duruĢma yapabilir ya da uzlaĢma talebini kabul ederek ceza miktarını kendisi özgürce belirleyebilir185.
Ġspanya‟da sınırlı uzlaĢma ve tam uzlaĢma olmak üzere iki çeĢit yöntem bulunmaktadır. Sınırlı uzlaĢmada, savunma makamının tek taraflı olarak, hepsi aynı anda açılabilen kamu davası, Ģahsi dava ve suç iĢlendiğini öğrenen her vatandaĢın açabileceği halk davasında, talep edilen cezalardan en ağırının kabul edildiğinin açıklanmasıyla dava
183 ġahin, a.g.e., s.800; Ġpek, Parlak, Ceza Muhakemesinde UzlaĢma, s.29.
184 Kafes, a.g.m., s.109.
185 ġahin, a.g.e., s.795; ġahin, a.g.m., s.279; Kaymaz, Gökcen, a.g.e., s.78.
57 sona ermektedir. Sanığın en yüksek cezayı kabul etmesi, suçluluğunu doğrulayan ikrar anlamına gelmez186.
SoruĢturma ve kovuĢturma mecburiyeti ilkesi gereği, savcı, devletin cezalandırma yetkisi konusunda uzlaĢma teklifinde bulunamaz. Ancak savunma makamı, yazılı olarak savcının iddianamesi ile birlikte veya sözlü olarak delil ikamesinden önce uzlaĢma talep edebilmektedir. UzlaĢma açıklaması ile birlikte yargılama, delillerin toplanmasına gerek kalmaksızın sona erer. UzlaĢma açıklamasında sanığın herhangi bir edimi üstlenmesi veya ifada bulunması gerekmez. Ancak uzlaĢmayı sanık ve müdafi birlikte kabul etmelidir.
Sanığın uzlaĢma isteğine rağmen müdafi yargılamanın devamını uygun görüyorsa, hâkim duruĢma açmak zorundadır. Hâkim iki durumda uzlaĢmayı kabul etmeyebilir yani kabule rağmen duruĢmaya yapmaya karar verebilir. Birinci durumda hâkim, iddianamede belirtilen nitelendirmeyi doğru bulmamakta ve eylemin altı yılı aĢkın bir cezayı gerektirdiğini düĢünmektedir. Ġkinci durumda ise, soruĢturma evresinde suçun konusuna ulaĢılamamıĢ veya muhafaza altına alınamamıĢ olması halinde, delilleri kararttığı varsayılan sanığın uzlaĢmanın avantajlarından yararlanmasının uygun görülmemesidir187.
Bu sistemde mağdurun Ģahsi dava açma hakkı olduğundan, failin uzlaĢma talebinde bulunabilmesi için mağdurla anlaĢması gerekir. Çünkü Ģahsi davacı olarak mağdur, savcının talep ettiği cezadan daha yüksek bir ceza ileri sürebilir. Sanığın en yüksek cezayı kabul etmesi halinde uzlaĢma sağlanabileceğinden, mağdurun tatmin edilmesi sanığın yararına olacaktır. Bununla birlikte mağdur ayrıca tazminat talebinde bulunamayacaktır.
Ancak mağdur duruĢmanın baĢlamasından önce hukuk mahkemesinde dava açmıĢsa, uzlaĢma ceza davası ile sınırlı kalacaktır188.
Birden fazla Ģüphelinin olduğu durumlarda uzlaĢma ancak hepsinin irade açıklamasıyla mümkündür. ġüphelilerden bazıları cezayı kabul edip bazıları etmezse hepsi hakkında duruĢma açılacaktır189.
Tam uzlaĢmada sanık, savcı ile yaptığı görüĢme sonunda üzerine atılı fiili gerçekleĢtirdiğini ikrar eder. Bu ikrar müdafiin de hazır bulunduğu sorgu yargıcı önünde gerçekleĢirse, sorgu hâkimi dosyayı ceza hâkimine gönderir. Ceza hâkimi hiç zaman
186 ġahin, a.g.e., s.795; Kaymaz, Gökcen, a.g.e., s.78; Çolak, TaĢkın, a.g.e., s.1143; Sezer, a.g.e., s.49; Ġpek, Parlak, Ceza Muhakemesinde UzlaĢma, 30-31.
187 ġahin, a.g.e., s.796; Kaymaz, Gökcen, a.g.e., s.78; Çolak, TaĢkın, a.g.e., s.1143-1144; Sezer, a.g.e., s.49.
188 ġahin, a.g.e., s.797; Kaymaz, Gökcen, a.g.e., s.78.
189 ġahin, a.g.e., s.796; Çolak, TaĢkın, a.g.e., s.1144; Sezer, a.g.e., s.49.
58 kaybetmeden tarafları duruĢmaya çağırır, aynı duruĢmada deliller ileri sürülerek derhal hüküm verilir. Böylece ikrardan itibaren yirmi dört saat içinde hüküm verilmiĢ olur. Bu uzlaĢmanın geçerliliği, savcının ve sorgu yargıcının talebi uygun bulmasına bağlıdır190.
Tam uzlaĢma uygulamasında savcı, mağdurun zararının giderilmesini aramakta ve ikrarın samimi bir piĢmanlığın göstergesi olduğuna kanaat getirmektedir. Böyle bir ikrar durumunda hâkim, tarafların kanun yolundan vazgeçtiklerini belirtmeleri Ģartıyla talep edilen cezayı indirebilir, erteleyebilir veya beraat kararı verebilir. Böylece taraflar kanun yoluna baĢvuramayacaktır191.
Tam uzlaĢmada hem cezai hem de hukuki karar verilirken, sınırlı uzlaĢmada özel hukuka iliĢkin talepler önceden ve ayrıca karĢılanmıĢ olmak Ģartıyla, sadece cezai uyuĢmazlıkla ilgili hüküm verilmektedir192.