Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP)

95 belediyelerin bir kısmı yüzlerce kamu hizmetini e-devlet kapısı üzerinden tek bir şifre ile sağlamaktadırlar.¹⁷²

E-devlet kapısı bütüncül yapı ve kamu kurumlarının sağlamış olduğu hizmetlerin standardizasyonu açısından önemli bir gelişmedir. Kamu kurumları hem kendi aralarındaki iş ve işlemlerde daha pratik ve etkin bir hizmet yürütecek hem de kırtasiyecilik anlamındaki bürokrasi de azalış meydana gelecektir. Bu durum vatandaş devlet ilişkilerinde de aynen geçerlidir. Ancak uygulamaya geçilmesinin üzerinden uzun bir süre geçmesine rağmen halen birçok vatandaşın bu hizmetten haberdar olmadığı veya bu teknolojiyi kullanacak bilgi ve birikimde bulunmadığı yahut gerekli bilgi teknolojilerine sahip olmadığı gözlemlenmektedir. Buna ilişin temel sorun vatandaşların bilgi ve iletişim teknolojileri konularında eğitimli olmamalarıdır. E-devlet’e giden yolda en önemli adımlardan olan E-devlet Kapısı Projesi’nde bilgi güvenliğinin ne ölçüde sağlandığı ise en önemli tartışma konusudur.

TÜBİTAK’ın yapmış olduğu siber tatbikatlar sonucu birçok devlet kurumunun internet sitesinin çökmesi, bilgi ve teknoloji çağında en büyük tehdidin yine bilgi ve teknoloji olduğunu açıkça ortaya koymuştur.

96 Başsavcılıklarını, Adli Tıp, Ceza ve Tevkif evleri ile İcra Dairelerini içine alacak şekilde, bilgisayar ağı kurma ve bu sayede Bakanlık Merkez ve Taşra Birimleri arasında bilgi alışverişinin elektronik ortama taşınması, vatandaşa internet üzerinden hizmet sağlanması, harici birimlerden beklenen bilgilerin istenilen zamanda sistem tarafından hazır edilmesi gibi hedeflerle Ulusal Yargı Ağı Projesi hayata geçirilmiştir.¹⁷⁴

UYAP 2000 yılında başlatılmıştır. İlk aşama; personel, bütçe, sağlık ve maliye gibi Adalet Bakanlığı idari işlevlerinin otomasyonu ve belge yönetim sistemi geliştirilmesini içermektedir. Bu aşama, 2001 yılında tamamlanmıştır. İkinci aşama, ağ imkânlarının illere yaygınlaştırılmasını kapsamaktadır. Proje kapsamındaki vatandaş portalı, vatandaşların davaları ve adli işlemleri takip etmelerini sağlamaktadır. Ağın, adalet sisteminin diğer kısımlarına yaygınlaştırılması devam etmektedir.¹⁷⁵ Bu kapsamda UYAP birinci aşamada, birim bazlı değil fonksiyon bazlı ve birbiriyle tamamen entegre 32 altbilgi sistemi için 203 alt modül geliştirilmiştir. Birim faaliyetleri belirli bir sıra içinde sürdürülerek, birimler arası entegrasyon sağlanmıştır.¹⁷⁶UYAP kapsamında Adalet Bakanlığı’nın merkez ve taşra kadrolarının tümünde kapsamlı donanımsal değişikler ve geliştirimler yapılmıştır.¹⁷⁷

174www.uyap.gov.tr/tanitim/genel.html, 02.07.2013.

175OECD E-Government Studies, Turkey, ISBN 978-92-64-02844-9, 2007.

176Ulusal Yargı Ağı Projesi, http://www.uyap.gov.tr/sempozyum/sempozyum /uyapvizyon.

htm ,04.07.2013.

177Ayrıntılı bilgi için bkz. Ulusal Yargı Ağı Projesi uygulamaları doğrultusunda; yargı birimlerinin ve Adalet Bakanlığının merkez ve taşra birimlerini daktilodan kurtarmak ve kağıtsız ofis mantığındaki e-devlet uygulamalarına taşıyabilmek için 26.833 masa üstü bilgisayar, 15.265 adet lazer yazıcı, 418 adet renkli yazıcı, kesif ve otopsilerde kullanılmak üzere 2.800 adet taşınabilir laptop yazıcısı, 3.937 adet tarayıcı, 5.000 adet kesintisiz güç kaynağı 90 büyük adliye binasında merkezi online kesintisiz güç kaynağı kurulumu yapılmış, 817 kampüs birimde toplam 43.260 adet data ve elektrik hattı çekilerek yerel

97 UYAP’ın Adalet Bakanlığı bağlı ve ilgili birimlere yaygınlaşmasının sağlanması ve e-devlet sistemi ile bütünleşmesi açısından uydu bağlantılarının yapılması amacıyla Türksat Uydu Haberleşme ve Kablo TV İşletme A.Ş. ile imzalanan protokol kapsamında 600’ü aşkın yerin kurulumu tamamlanarak ve faaliyete geçirilmiş, bu fonksiyonları yerine getirmek üzere oluşturulan Merkezi Sistem ve Acil Durum Merkezi (Disaster Recovery), 35.000’in üzerinde Adalet Bakanlığı kullanıcısına, 40.000'nin üzerinde avukata ve tüm vatandaşlara hizmet verecek kapasiteye ulaşmıştır.¹⁷⁸ UYAP yazılımları, 2003 yılı Eylül ayı itibariyle kullanıma girdi.

Yazılım geliştirimi tamamlandıktan sonra sahadaki uzman kullanıcıların geliştirme ortamında kullanımına ve eleştirilerine açıldı. Gerçek kullanıcılarla laboratuvar ortamında 2004 yılı başına kadar yoğun testlerden geçirildi. Bu testlerde tamamlandıktan sonra pilot ve test birimlerinde gerçek ortamda 1 yıllık teste tabi tutuldu. 2004 yılı başından itibaren pilot ve test birimlerde 344 mahkemede testlere başlandı. Proje 2005 yılı itibariyle ülke geneline yaygınlaştırılmaya başlandı. 2005 yılında 507 mahkeme, 2006 yılında 1.147 mahkeme işletime alındı.¹⁷⁹

Proje, başından beri e-devletin e-adalet bölümü olarak ele alınmıştır. Bu amaçla diğer kurum ve kuruluşlarla entegrasyon çalışmalarına başlanmıştır. Bu kapsamda, öncelikle Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü tarafından tutulan sabıka kayıtlarına, UYAP uygulamaları üzerinden anında erişim sağlanmıştır. Emniyet Genel Müdürlüğü ile yapılan ortak çalışmalar sonucu POLNET ile entegrasyona gidilmiştir. Halen UYAP Projesi, MERNİS, POLNET, (Posta Telefon Telgraf) PTT,

bilgisayar ağı (lan) tesis edilmiş, Hâkim ve Cumhuriyet Savcılarına 10.967 adet diz üstü bilgisayarı dağıtılmıştır. http://www.uyap.gov.tr, 05.07.2013.

178A.g.k.

179Ulusal Yargı Agı Projesi, http://www.uyap.gov.tr, 07.07.2013.

98 AKBANK, Tapu Kadastro Bilgi Sistemi (TAKBİS), ADLİ SİCİL sistemlerine entegre olmuş bir şekilde aktif olarak çalışmaktadır.¹⁸⁰

Mevcut UYAP gelişim projelerinden olan Kolluk Portal Projesi ile kolluk birimlerine intikal eden tüm adli olayların kendilerine sunulacak UYAP ekranları vasıtası ile doğrudan UYAP bilişim sistemine aktarılması ve işlemi tamamlananların elektronik imza ile imzalanmak suretiyle doğrudan ilgili Cumhuriyet Savcılığı iş listesine düşmesi ve bu sayede soruşturma işlemlerine hız kazandırma yanında, tüm süreçlerin elektronik ortama aktarılması ve kişi/taraf bilgilerinin kollukça girilmiş olması ve gerekli fiziki evrakların da kolluk birimince taranarak sisteme aktarılmış olması hedeflenmektedir. Bu sayede kolluk ile adliye arasındaki tüm yazışmalar elektronik ortama dökülecektir.¹⁸¹Diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla tam entegrasyon, kağıtsız ofis ortamı işlemlerin verilebilmesi, projenin orta ve uzun vadede hedefleri arasındadır.¹⁸²UYAP’ın toplam maliyeti, 160 milyon dolar olarak tahmin edilmektedir.¹⁸³

UYAP projesinde karşılaşılan sorunlar temelde 3 ana başlık altında yer almaktadır.

Bu bölümde projenin uygulama safhasında yaşanan sorunlar ana başlıklar halinde aktarılmaya çalışılacaktır.

Sistemin Oluşturulması ve Kabullenilmesi Aşamasında Yaşanan Sorunlar:Bilindiği üzere tüm projelerin başarısı uygulayıcılarınca benimsenmesine bağlıdır.Adalet Bakanlığı’nca anılan projeye bu boyutta öncelik ve hız tanınmasının gerekçeleri arasında Avrupa Birliği´ne (AB) giriş sürecinde yerine getirilmesi gereken

180Çam, UYAP, 2008.

181http://www.uyap.gov.tr/projeler/p5.html, 12.05.2013.

182DPT, E-devlet Proje ve Uygulamaları, Ankara, Eylül 2005.

183OECD E-Government Studies, Turkey, ISBN 978-92-64-02844-9, 2007.

99 yükümlülükler ileri sürülmekte iken, Sayıştay raporları ve DPT kaynaklarından edinilen bilgi ışığında; gerek AB´nin kendisi için belirlediği üç yıllık E-avrupa 2002 Eylem Planı ve E-avrupa 2005 Eylem Planlarında, gerekse aday ülkeler için belirlediği E-avrupa+ Eylem Planlarında öncelik verilen konular arasında adalet hizmetlerinin yer almadığı görülmektedir.¹⁸⁴

Projenin başlangıcında pilot iller belirlenerek bu illerde bir süre denendikten sonra adım adım tüm ülkede yaygınlaştırılması amaçlanırken, yeterli süre geçirilmeden, pilot denemeden elde edilen olumlu ve olumsuz veriler kamuoyu, yargı erkleri ile paylaşılmaksızın acelecilikle yaygınlaştırılma çabası da bu sistemin sindirilmesi ve sahiplenilmesinin önünde ciddi bir engel oluşturmaktadır.¹⁸⁵

Güvenlik Sorunları: E-devlet uygulamasına geçmek için öncelikle; tüm ülkeyi kapsayan bir mastır planın, tüm kurumlar bakımından bir eşgüdüm ve iş akışı planının yapılması ancak hepsinden önemlisi bilgi ve iletişim güvenliğinin tam anlamıyla sağlanması gerekmektedir.¹⁸⁶UYAP sistemi ciddi güvenlik zafiyeti taşırken dosyalardaki tüm belgelerin sanal ortamda depolanmasının, savcı ve hâkimlerce her türlü yazışmanın sistem üzerinden yapılmasının istenmesi, mahkemelerin ise kararların yazımı da dâhil olmak üzere her türlü faaliyetini Adalet Bakanlığı´nın ve bu projeyi kuran şirketin kontrolündeki bir merkezden kontrol edilen sistem kapsamında yapmaya zorlanması, yargının bağımsızlığı ilkesi, bu ilkenin getiriliş amacı olan davanın taraflarına hukuksal güvenlik, koruma ve eşit koşulların sağlanması prensipleri yönünden ciddi sorunlar içermektedir. Bu husus,

184www.bilgitoplumu.gov.tr/DocumentView.aspx?value, 13.05.2013.

185Fethi Sayın, UYAP Sorunları, http://www.yarsav.org.tr/index.php?p=179, 14.05.2013.

186A.g.k.

100 Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığı’nca yapılan açıklamada da yer almaktadır.¹⁸⁷

Ağır mesleki koşulları nedeniyle bilişim teknolojilerine uyum sağlamakta zorlanan bazı yargı mensupları yargısal faaliyetin eski usulde yürütülmesine karşın, kendilerine ait şifre, kalem personeline verilmek suretiyle tüm işlemler UYAP üzerinden yürütülüyormuş izlenimi verildiği, bunun da bir güvenlik zafiyeti doğurduğu, Bakanlığın eleştirilere sıcak bakmaması sonucu, resmi yoldan yansımayan bu durum nedeniyle görünüşte UYAP´ın başarıyla uygulandığı belirtilen pek çok yerde aksi bir durumun mevcut olduğu bilinmektedir.¹⁸⁸

Verimlilik ve Yargısal Faaliyete Katkı Bakımından Yaşanan Sorunlar: UYAP söylenilenin aksine yargısal faaliyetleri kolaylaştırmak ve hızlandırmak yerine tam tersi sonuçlar doğurmuştur. Bu konuda İstanbul Barosu Başkanınca yapılan açıklama ve medyaya yansıyan haberlerden avukatlar arasında UYAP´ın Avukatlara Yargıda Istırap Projesi olarak adlandırılmaya başlandığı, sıradan bir davayı açmak için sistemde kilitlenme olduğu an saatlerce kuyrukta beklemek zorunda kaldıkları, aynı şekilde duruşma anında sistemdeki bir aksamanın duruşmanın yapılamamasına yol açtığı şeklinde pek çok eleştiriye yer verilmiştir.¹⁸⁹

187Ayrıntılı bilgi için bkz. Gelişmiş ülkelerde kamu bilişim sistemlerinin güvenliği, bu amaç için kurulmuş kurum veya kuruluşlar tarafından denetlenmektedir. Örneğin Almanya´da İçişleri Bakanlığı´na bağlı Bilgi Güvenliği Kurumu tüm kamu kurumlarının bilişim sistemlerini bilgi güvenliği açısından denetlemekte ve denetim sonuçlarını kamuoyuna açıklamaktadır. Türkiye´de de bilişim sistemlerinin güvenliğinin arttırılması için benzer yapılanmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Asıl bu tür çözümler için çalışmalar yapılması gerekmektedir.

188Sayın, UYAP, 14.05.2013.

189 http://www.ezberim.biz/hukuksal-danismanlik/84149-istanbul-barosundan-uyapa-sert-elestiri/,26.07 .2013.

101 UYAP sonrasında artık mesai dışında çalışma zorunluluğu kalmaksızın işin işte bitirilmesi arzulanırken, tam aksi bir durum ortaya çıkmış ve hâkim, savcı ve avukatlar mesai içinde yeterli ve verimli çalışma imkânına ulaşamamışlardır. Bütün bunların yanında UYAP´la yapılması gereken pek çok usul işlemin bizzat yargıç ve savcılar tarafından yapılması zorunlu kılınmış, birçok yargı çalışanının asli işine ayırdığı zaman dilimi bu şekilde de daraltılmıştır.¹⁹⁰

Adalet hizmetlerinde bilgi ve iletişim teknolojisinin nimetlerinden yararlanmak adına UYAP gibi projeler önem arz etmekle birlikte yukarıda bahsedilen sorunlar çerçevesinde projenin dönüştürülerek altyapı ve sistemsel sıkıntılarının bir an önce giderilmesi aciliyet teşkil etmektedir.