29 ve sivil toplum örgütlerinin katılmasını hedeflediği gerçeğiyle birlikte değerlendirildiğinde daha da anlam kazanmaktadır.
4. E-DEVLET’İN UYGULAMA SÜRECİ VE TEMEL ETKİLEŞİM
30
• Devlet-Devlet (G2G)
• Devlet-Vatandaş (G2C)
• Devlet-İş Dünyası (G2B)
Literatürde en yaygın kabul gören e-devlet sınıflandırması Amerikanvari sistem olduğundan çalışmada bu başlıklara yer verilecektir.
4.1. Devlet’ten Devlete (G2G)
Bu modelde devlet daireleri arasında ve devlet düzeyleri arasındaki hizmet sunumu programlarının birleştirilmesi, elektronik bilgi paylaşımı ve entegrasyonunu gerektirir. Temel olarak ABD’de bu uygulamanın genel amacı, vatandaşlara ve işletmelere daha iyi hizmet vermek amacıyla ulusal hükümet, eyalet yönetimleri ve yerel yönetimlerin birlikte daha uyumlu çalışmasını sağlamaktır. Giderek artan doğru ve hızlı bilgi ihtiyacı, bilgilerin yerel ve ulusal yönetimler arasında paylaşılması ihtiyacı kapsamında, bilgiler raporlaştırılarak paylaşılacaktır. Bu gelişme yerel ve eyalet yönetimleri ile ulusal hükümete birçok konuda fayda sağlaması amaçlanmıştır.51
Bu uygulama ülkemizde ve diğer birçok ülkede kamu kurumları arasındaki gerek yatay ilişkileri, gerekse dikey ilişkileri kapsamaktadır. Devlet kurumları arasındaki işbirliği, eşgüdüm, koordinasyon, bilgi ve belge akışı için ihtiyaç duyulan ağ sistemi devletten devlete uygulamalar içindedir. Devletin şeffaflaşması ve devlet kurumları arasındaki bilgi bütünlüğünün sağlanması açısından bu uygulamalar vazgeçilmez görülmektedir.
51Akın Efendioğlu ve Emre Sezgin, “E-Devlet Uygulamalarında Bilgi ve Paylaşım Güvenliği”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 16, S. 2, 2007, s.219-236.
31 Devlet kurumlarının fonksiyonlarını yerine getirirken çeşitli kurumlarla aynı veri tabanını paylaşması gerekmektedir. Bunun için de kurumların birbirine entegre edilmesi, ortak bir alt yapının oluşturulması gerekmektedir. Bu tür işbirliğini mümkün kılan ortak bir veri tabanı oluşturmak için farklı kaynaklardan gelen bilgilerin bir ortamda toplanması, ayıklanması, sınıflanması ve tanımlanması gerekmektedir. Bu yolla oluşturulan profiller sayesinde bilginin sürekli güncellenmesi sorunu ortadan kalkacak ve sağlıklı bir veri tabanından daha etkili hizmet sunumu gerçekleşebilecektir.52
Bilgi, kaynağından sürekli izlenerek güncellenmelidir. İkinci aşama olarak bu bilgilerin ulaşımına yardım edecek e-devlet portalının bir mantık çerçevesinde oluşturulması gerekmektedir. Burada devlet bünyesindeki insan kaynaklarının teknik ve fonksiyonel altyapısının da iyi değerlendirilmesi zaruridir. Bu modelde devlet daireleri arasında ve devlet düzeyleri arasındaki hizmet sunumu programlarının birleştirilmesi, elektronik bilgi paylaşımı ve entegrasyonu gereklidir.53
Çevrimiçi e-devlet servislerinin önündeki en büyük engel, kültürel direnç olarak gösterilmektedir.54 Bilgi teknolojileri konusunda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmayan veya yönetsel kültür gereği güçlü merkeziyetçi yapıya sahip olan kamu kurumupersonelinden elektronik servislerin kullanımına tepkiler oluşmaktadır.
Elektronik servisler bugün birçok kurumun intranet ağı içerisinde var olmakla
52Web Based Survey on Electronic Public Services, http:// www.edevlet.net/rapor ve yayin.htm. 25.12.2012.
53M. Özbek, E-Devlet Ve Türkiye Uygulamaları Kapsamında “Vedop” Projesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Tokat, 2007 .s.13.
54Murat Erdal, Elektronik Devlet E-Türkiye Ve Kurumsal Dönüşüm, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2004, s.34.
32 birlikte burada ön plana çıkan bir başka husus da kamu kurumları arsındaki elektronik bilgi ağının ve veri tabanlarının güvenliğinin nasıl sağlanacağıdır.
4.2. Devlet’ten Vatandaşa (G2C)
E-devlet klasik devletten aşağıda belirtildiği üzere devlet vatandaş arasındaki ilişkiler bakımından farklılık arz etmektedir. Klasik devlet kamu görevlileri aracılığıyla yürütülen kamu hizmeti e-devlette yerini teknik boyutta olan bilgisayarlara ve bilgi sistemlerine bırakmıştır.
Şekil 1: E-devlet ve Geleneksel Devlet’te Devlet-Vatandaş İlişkileri
Kaynak: Bilgi Toplumuna Doğru Türkiye Bilişim Şurası Sonuç Raporu, T.C.
Başbakanlık ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Ankara, 10-12 Mayıs 2002, s.187.
Devlet ile vatandaş arasındaki ilişki bireyin doğumundan önce başlayıp ölümüyle sona ermeyen bir sürece sahiptir. Devlet’in vatandaşla arsındaki iş ve işlemlerini elektronik ortamda yürütmek için oluşturulan sistem; e-devleti oluşumunda en önemli etken olmuştur. Ancak devlet ve vatandaş arsındaki bu ilişkilerin bilgi ve teknoloji üzerinden yürütülmesinde belli başlı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bunların
33 başında halkın bilgi seviyesi ve e-kültür gelmektedir. İkincil olarak ise her vatandaşın bilgi ve iletişim teknolojilerine ulaşma imkânlarının eşit olmayışı gelmektedir. Bilgisayara ulaşımın sınırlı olduğu mekânlarda bütün kamu hizmetlerinin elektronikleşmesi önemli bir açmazı da beraberinde getirecektir.
Vatandaşın temel ihtiyacı; kolay, güvenli ve erişilebilir işlemler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yöndeki ilk adımlar vatandaşın elektronik veri dağıtımını kabul etmesi ile başlamaktadır. Elektronik hizmetlere erişirken kullanılacak yöntemler ve teknolojiler çok çeşitlidir ve gün geçtikçe yeni yöntemler ve teknolojiler bunlara ilave edilmektedir. Yüzlerce kamu kurumu ve kuruluşunun çoğunluğunun web sayfası olduğu bir devlette; vatandaşın bilgiye ulaşma süreci uzamakta ve aradığını bulma ihtimali azalmaktadır. İnternet sayfalarının bazıları bilgi verme amaçlıyken, bazıları bir takım servisler sunmaktadır. Birçok kurum ve kuruluş, aynı içerikteki bilgileri farklı biçimlerde istemekte, bu şekilde hem işlevsel farklılık yaratmakta hem de vatandaşı yormaktadır. E-devlet Ana Kapıları, vatandaşa tek kapıdan giriş, kolay işlem ve arama yapma gibi olanaklar sağlamaktadır.55
21. yüzyıl başında devlet ile vatandaş arasında bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığı ile sunulan servislere örnek verecek olursak ilk olarak, bilgi sağlama/verme amacıyla sunulan hizmetler şu şekilde sıralanmaktadır: haberler, dokümanlar, raporlar, kamu bilgileri, hava durumu ve meteoroloji hizmetleri, döviz kurları, istatistikî bilgiler, resmi gazete, mevzuat ve kanunlar, sanatsal ve kültürel etkinlikler vb. olup sorgulama ve cevap alma şeklinde sunulan hizmetler ise sosyal yardımlar, sağlık, aile
55P. Schubert and U. Hausler, “E-Government Meets E-Business: A Portal Site for Startup Companies in Switzerland”, Proceedings of the 34th Hawaii International Conference on System Sciences, IEEE Computer Society, Los Alamitos, California, 2001, s.1700.
34 ve çocuk, eğitim, yerel yönetimler, kurumlara dilekçe vermek, ehliyet, pasaport vb.
talepler, telefon müracaat, nakil ve kapama, iş/eleman arama, güvenlik ve askerlik, yargı işlemleri gibi işlemlerden oluşmaktadır. Son olarak çevrimiçi işlemler olarak sunulan hizmetler ise vergi beyannamesi ve tahakkuk işlemleri, bankacılık işlemleri, sigorta işlemleri, kamu alımları, hastane randevu sistemi, dispanser ve sağlık ocakları, devlet tahvili işlemleri, standart, marka, patent başvurusu, bilimsel araştırma formlarına başvuru, öğrenci kredisi başvurusu, okullara başvuru ve kayıt, demokratik yönetim ve seçim, askerlik başvurusu, rezervasyon vb. olarak sıralanabilir.56 Bütün bu hizmetler temelde kamu hizmetlerinin hızlandırılmasına ve kırtasiyecilik anlamında bürokrasinin azaltılmasına yönelik olarak e-devletin sadece teknik yönünü teşkil etmektedir.
4.3. Devlet’ten İş Dünyasına (G2B)
Küresel ekonomide bilgi ve iletişim teknolojilerinin önemini artıran bir dizi değişim olmuştur. Bunlar genelde mallar ile hizmetler ticareti arasındaki farkın ortadan kalkması ve hizmetlerin kendilerine dolaşacak bir altyapı aramasından kaynaklanmaktadır. Mal ve hizmetlerin ulus devlet sınırlarını aşarak serbest dolaşımı dünya ticaretin en önemli sorunu olarak görülmüştür. E-ticaret başlığı altında özel sektörün iş ve işlemleri de dijital dünyadan payını almıştır. Bu kapsamda devletin özel sektöre teşvik edici müdahaleler de bulunarak alan yaratmasını savunan neoliberal akımların bir tezahürü olarak e-devlet yapılanmasında, devletin iş dünyasıyla arasındaki iş ve işlemler de dijital hale dönüştürülmüştür. Örneğin yeni kurulmak istenen bir işyeri için; bir yardımcı aracı ya da avukat ihtiyacı ortadan
56A. Kuloğlu, E-Devleti Tetikleyici Öncelikli Projelerin Hayata Geçirilmesi: Bilgi Çağı İçin Kartopu Etkisi, http://www.belgeler.com/blg/13v9/edevlet- ve-turkiye-uygulamalari, 30.12.2012.
35 kalkacak, şirket kurulması için gerekli olan en son kural ve açıklamalar www.regulations.gov adresinden öğrenilebilecektir. Online vergilendirme işlemleri
yine bu program altında gerçekleştirilecektir. İhracat formları ve yerleşke bilgileri bu program altında gerçekleştirilerektir.57
Kamu alımları tarzı ticari kuruluşlardan vatandaşlara ya da kamu kuruluşlarından ticari kuruluşlara doğru gelişen tüm ticari ilişkileri içerdiği gibi sivil toplum kuruluşları veya diğer toplumsal oluşumlarda dâhil olmak üzere tüm kuruluşlarla olan ilişkilerde bu kapsamda değerlendirilmektedir.58