Merkezi Nüfus İdare Sistemi (MERNİS) PROJESİ

101 UYAP sonrasında artık mesai dışında çalışma zorunluluğu kalmaksızın işin işte bitirilmesi arzulanırken, tam aksi bir durum ortaya çıkmış ve hâkim, savcı ve avukatlar mesai içinde yeterli ve verimli çalışma imkânına ulaşamamışlardır. Bütün bunların yanında UYAP´la yapılması gereken pek çok usul işlemin bizzat yargıç ve savcılar tarafından yapılması zorunlu kılınmış, birçok yargı çalışanının asli işine ayırdığı zaman dilimi bu şekilde de daraltılmıştır.¹⁹⁰

Adalet hizmetlerinde bilgi ve iletişim teknolojisinin nimetlerinden yararlanmak adına UYAP gibi projeler önem arz etmekle birlikte yukarıda bahsedilen sorunlar çerçevesinde projenin dönüştürülerek altyapı ve sistemsel sıkıntılarının bir an önce giderilmesi aciliyet teşkil etmektedir.

102 projeleri arası bilgi alışverişinin alt yapısının hazırlanmasını ve nüfus istatistiklerinin bilişim teknolojileri ile daha sağlıklı elde edilmesini sağlamaktadır.¹⁹³

MERNİS, nüfus kayıtlarının bilgisayar ortamında tutulmasına, toplanan bilgilerin kamu hizmetleri ve vatandaş için çok yönlü değerlendirilmesine ve nüfus hizmetlerinin bu esaslara göre yeniden düzenlenmesine yönelik bir projedir.¹⁹⁴Veri tabanında 120 milyonun üzerinde kayıt bulunan MERNİS Projesi Ocak 2003 itibarıyla tamamlanmıştır. Proje kapsamında, nüfus mevzuatına uygun olarak, merkez ve taşra birimlerinde nüfus işlemleri, bilgisayar ortamında yapılmaya başlanmış ve merkezde bir veri tabanı oluşturulmuş, 923 nüfus idaresinde bulunan, aile kütüklerindeki bütün nüfus kayıtlarının bilgisayar ortamına aktarılma işlemi tamamlanmış ve her bireye T.C Kimlik Numarası verilmiş, kamu kuruluşlarına ve vatandaşa elektronik ortamda nüfus hizmeti verilmeye başlanmıştır, 923 ilçe nüfus müdürlüğü çevrim içi çalışmaya başlamış ve nüfus ve aile istatistiklerinin, hızlı bir şekilde alınabilmesi sağlanmıştır.¹⁹⁵

MERNİS projesi uzun yıllardır Türkiye`nin gündeminde olmakla birlikte Ulusal Bilgi Sisteminin de altyapısını oluşturmaktadır. Proje ile 2000 yılında büyük bir hız kazanan ve son aşamasına gelen proje ile nüfus kütükleri üzerinde tam bir denetim kurmak ve nüfus kütüklerini güvenilir belgeler haline getirerek hizmette sürat ve verimlilik sağlamak, merkezde bir nüfus bilgi bankası oluşturmak ve bu yoldan nüfus kütüklerindeki bilgileri kamuhizmetleri açısından değerlendirmek, nüfus kütüklerindeki bilgileri istatistik verileri olarak değerlendirmek, nüfus ve aile

193DPT, E-devlet Proje ve Uygulamaları, Ankara, 2005.

194A.g.k.

195Şahin, Yapısal Dönüşüm ve E-Devlet, s.105-108.

103 istatistiklerini elde etmek, her vatandaşa bir T.C. Kimlik numarası vermek suretiyle isim benzerliğinden dolayı ortaya çıkan aksaklıkları gidermek ve kamu kuruluşları arasındaki bilgi alışverişini hızlandırmak ve yeni Nüfus cüzdanı ile ilgili çalışmaları yapmak amaçlanmıştır.¹⁹⁶

Proje kaynak yerleştirme ve planlama, proje yönetimi, optimizasyon, iş planlama, bilgi teknolojileri kullanımı açısından, projenin büyüklüğü ve yaygınlığı da düşünüldüğünde, hizmet ve servis alanında Türkiye`de gerçekleştirilen en önemli bilişim projeleri arasında yer almaktadır. Yaygınlaştırma projesi kapsamında eğitim hizmetleri, yaygınlaştırma hizmetleri¹⁹⁷, kimlik numarası verilmesi ile ilgili hizmetler¹⁹⁸ ve geçici nüfus ambarı hizmetleri¹⁹⁹ ile dört başlık altında toplanmaktadır.

196http://www.nvi.gov.tr/Hakkimizda/Projeler,Mernis, 24.05.2013.

197Ayrıntı için bkz. Daha önce pilot çalışması yapılan ve daha sonra gerekli yazılım eklemeler ve düzeltmeleri yapılan MERNİS İlçe uygulama yazılımlarının 923 ilçedeki bilgisayar sistemlerine kurulumunu sağlamış, ilçelerdeki mevcut verileri, gerekli dönüştürme işlemlerini gerçekleştirerek veri tabanlarına yüklemiştir. Mevcut veri tabanındaki verilerin yeni veri tabanına dönüştürme işlemleri yapılarak aktarılması için gerekli olabilecek her türlü yazılım Koç Sistem ve Meteksan Sistem'in oluşturduğu KONSORSİYUM tarafından hazırlanmıştır.

198Ayrıntı için bkz. Yaygınlaştırma hizmetleri tamamlanıp, yeni yazılımlar tüm ilçelerde kullanılmaya başlandıktan sonra, 1 hafta sonunda tüm ilçelerde aynı günde kişilere (açık kayıtlara) kimlik numarası verilmiştir. Kişilere kimlik numarası verecek programı daha önce test edilmiş, Ankara'da ilçelerinde gerçek verilerde denenmiştir. KONSORSİYUM ilçelerde aynı gün içinde kimlik numarası verilmesi için takip edeceği yol ve yöntemleri açık ve net bir biçimde kuruma ''Kimlik Numarası Verilmesi'' olarak anılan etkinlik başlamadan iki hafta önce teslim edip onaylatmıştır. Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaralarının nüfus kayıtlarına verilme işlemleri 28 Ekim 2000 tarihi itibari ile tamamlanmıştır.

199Ayrıntı için bkz. İlçelerden gelecek veri tabanı kopyaları kullanılarak, Genel Merkezde bir Geçici Nüfus Ambarı oluşturulması istenmiştir. Geçici Veri Ambarı 'nın oluşturulması ve kullanımı ile ilgili çözümleme, tasarım, yazılım geliştirme ve veri ambarı oluşturma çalışmaları KONSORSİYUM tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar sırasında, hazır yazılımlardan kaynaklanabilecek sorunlar ile bunların uygun ayarlarının yapılması gibi hususlar KONSORSİYUM'un sorumluluğunda olmuştur. Yeni yazılımı kullanmaya başlayan ilçelerin verilerindeki değişikliklerin belirli periyotlarla merkezdeki Geçici Veri Ambarı'na yansıtılması sağlanmıştır.

104 Bütünleşik bir bilgi teknolojisi projesinin en önemli bileşenlerinden olan uygulama yazılım yaygınlaştırma, kullanıcı eğitimi, veri ambarı oluşturma ve çağrı merkezi bu projede en önemli örnekleriyle yer almaktadır. Türkiye`deki tüm kamu bilişim sistemlerinde, kişi bilgileri çapraz ilişkilerinin kolayca kurulmasına imkân verecek ve bu suretle Ekonomik-Mali, Güvenlik, Askerlik, Sağlık, Eğitim Sosyal Güvenlik gibi alanlarda faaliyet gösterecek olan MERNİS Projesi Türkiye Cumhuriyeti`nin en büyük bilişim projesidir. Projenin geldiği nokta gözden geçirilirse yeni pazar olanakları da doğmuştur. Bunlar projenin son kısımları olan iletişim altyapısının kurulması ve yeni T.C. Nüfus Cüzdanı aşamalarıdır. Ülkemizdeki en büyük akıllı kart projesi yine MERNİS projesi kapsamında gerçekleştirilecektir. Projenin bugüne kadar olan aşamalarında çok ciddi bir yazılım arge çalışması yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Günümüz teknolojilerinin de zorlaması sonucu uygulama yazılımlarının web tabanlı uygulamalara taşınabilmesi için gerekli yatırımlar ve çalışmalar yapılmaktadır. Akıllı kart teknolojileri için yapılan arge çalışmaları sürdürülmekte ve ulusal kart üretim sistemleri için yatırımlar yapılmaktadır.²⁰⁰

Genel özellikleriyle ele alınan MERNİS’in personel tarafından değerlendirilmesi sonucunda şu bulgulara ulaşılmıştır. Ankete katılan personelin % 60’ı MERNİS Projesinin insan unsuruna önem verdiğini ve insanı ön plana çıkardığını vurgulamışlardır. % 24’ü de MERNİS Projesinin insan üzerinde herhangi bir değişiklik yapmadığını belirtirken aksi görüşte olan % 10’luk bir kesim proje ile birlikte insanın ikinci plana atıldığını belirtmektedirler. Personelin % 36’sı MERNİS’in nüfus işlemlerini hızlandıran ve kolaylaştıran, kırtasiyeciliği azaltan,

200http://www.hukukvebilisim.com/index.php?option=com_content&view=article&id=196:

merkezi-nuefusdaresi-sistemi-merns-projesi&catid=65:e-devlet-projeleri&Itemid=82,27.07.

2013.

105 başarılı, önemli ve örnek bir proje olduğunu belirtirken, % 17’si nüfus ve vatandaşlık işlerinin elektronik ortamda yürütüldüğü, bütün nüfus işlemlerinin online yapıldığı, müdürlükler arası iletişimi hızlandıran bir proje olduğunu belirtmişlerdir.²⁰¹ Yine personelin % 13’ü de MERNİS’in zaman tasarrufu sağlayan, insana önem veren, bilgi edinimini kolaylaştıran bir proje olduğuna değinmişlerdir, % 7’si de MERNİS’in yanlışlıkları azaltması ve böylece daha sağlıklı ve doğru bilgi vermesi özelliğini vurgulamışlardır. Bu olumlu özelliklerinin vurgulanmasına karşılık anketi cevaplayan personelin % 11’i MERNİS Projesi için geç kalındığını, ağır işlediğini, işleri azaltmasının tersine iş yoğunluğunu artırdığını, eksikliklerinin olduğunu ve bunların tamamlanması gerektiğini belirtmişlerdir. Ayrıca personelin % 3’ü de bilgisayarların öne çıktığını, personelin ikinci plana atıldığını, bilgisayarların sağlıklarını bozduğunu ve pahalı bir proje olduğunu belirtmişlerdir. Ankete katılan personelin % 13’ü de bu konuda ya cevap vermemiş ya da bu konuda bir fikirlerinin olmadığını sadece kendilerine ne deniliyorsa onu yaptıklarını belirtmişlerdir.²⁰²

Diğer taraftan gerek projeye gerek uygulamaya yönelik birtakım eleştirilerde mevcuttur. Öncelikle yapılan denemeler ve araştırmalara göre, projenin kişisel bilgilerin korunması konusunda yeterli güvenliğin sağlanmadığı ve projenin hayata geçmesinden sonra nüfus cüzdanlarının akıbetinin ne olacağının belirsizliğini koruduğu ifade edilmektedir.²⁰³

Proje bütün valilik ve hükümet binalarına ulaştığı halde aynı iletişim altyapısı üzerinde başka valilikler ve kaymakamlıklar olmak üzere diğer devlet kurumları

201http://www.yerelsiyaset.com/v2/index.php?goster=ayrinti&id=376, 29.07.2013.

202http://www.yerelsiyaset.com/v2/index.php?goster=ayrinti&id=379, 29.07.2013.

203Tuğba Eroğlu, E-devlet Uygulamaları Çerçevesinde Mernis Projesi ve Beklentiler, Sayıştay Dergisi, Y. 2006, S.62, Ankara, s.103.

106 tarafından yararlanılabilmesi kaynakların rasyonel kullanımı açısından önemlidir.

Ancak bu yönde entegre bir sisteme henüz ulaşılmış değildir.²⁰⁴ Sistem devlet kurumlarının birçoğuna servis altyapısı sağlamasına ve tek bir vatandaşlık numarasıyla bütün işlemlerin halledilmesi yolunu açmasına karşın birçok kurum elektronik ortamda hazır olan bilgileri alacak teknolojiye sahip olmadığı için eski sistemdeki gibi yazılı ikametgâh ve nüfus kayıt bilgilerini belge olarak talep etmektedir.

3.TÜRK KAMU YÖNETİMİ’NDE E-DEVLET UYGULAMASINDA