Ulusal Siyaset Egemenlik ve Özerklik ĠliĢkisi

Özerklik, egemenlik veya ulusal siyaset ve yerel siyaset gibi kavramların yerel siyasetin tanımlanması ve ulusal siyasetten farkının ortaya çıkarılması için önemle üzerinde durulması gerekmektedir.

Egemenlik, “devlet gücünün içte ve dışta rakipsiz olması” biçiminde tanımlanmaktadır. Kamu hukukunda egemenlik, devlet gücünün; toplumsal sınıfların, zümrelerin, din kurumunun, kentlerin ya da baĢka toplumsal gruplardan herhangi birinin güdümünde olmaksızın iktidar tekeli kurmasıdır.293

Egemenlik kavramı ilk defa Jean Bodin tarafından öne sürülmüĢtür, egemenliği tüm yurttaĢların üzerinde olan ve kanunla sınırlandırılamayan en üst iktidar olarak tanımlamıĢtır.294 Bodin‟e göre egemenlik mutlaktır, süreklidir, birdir,

291

Esra Sincer, “Dünya Bankası‟nın KuruluĢu GeliĢimi ve Kalkınma DüĢüncesine YaklaĢımı”, (YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara ,2009), 43.

292

Filiz Tufan Emini, “ Türkiye‟de Yerel Yönetimler Reformunun Ġç ve DıĢ Dinamikleri”, Celal Bayar

Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 16/2, (2009):37,40.

293

Bozkurt ve Ergun, Kamu Yönetimi Sözlüğü, 74.

294

bölünemez ve devredilemez. Egemenliğin mutlak olması, egemenliğin bir baĢka güç tarafından sınırlandırılmamıĢ olması anlamına gelmektedir. Egemenlik sürekli olmalıdır, süreyle kısıtlı olan veya istendiği zaman geri alınılabilen bir iktidarın egemen olması söz konusu değildir. Bir üst kurum tarafından verilip geri alınabildiği için buna bir yetki denilebilir. Bu yetkiyi kullanan kiĢi ise egemen değil yöneticidir. Bodin‟e göre egemenlik parçalanmadan prenste, azınlıkta veya yurttaĢların tümünde olabilir.²⁹⁵ Hobbes‟un egemenlik hakkında görüĢleri Bodin‟in görüĢlerine benzerdir. Hobbes‟a göre egemenlik, bağımsızdır, tektir, mutlaktır ve en üstün bir güçtür. Egemenlik süreklidir ve bölünmezdir. Egemenin, yasa yapma gücü vardır, ayrıca yaptığı yasalarla tâbi değildir.296 Locke, Montesquieu, Rousseau gibi yazarlarda egemenlik üzerine çalıĢmalar yapmıĢ, Locke ve Montesquieu, egemenliği erkler arasında bölmüĢ, Rousseau ise faklı açıdan yaklaĢmıĢ erkler birliğini ve egemenliğin bölünmezliği savunmuĢtur. Özetle egemenlik konusunda yukarıdaki yazarlar devletin gücünün rakipsizliğinden bahsetmiĢlerdir.

Egemenlik kavramı iç egemenlik ve dıĢ egemenlik olarak ikiye ayrılmaktadır. DıĢ egemenlikten kastedilen Ģey bağımsızlıktır. Devletlerin bağımsızlığı ilkesinden, devletlerin egemen eĢitliği ilkesi ve içiĢlerine karıĢmama alt ilkeleri çıkmaktadır. Tüm devletler uluslararası hukuk bakımın aynı statüdedir ve eĢittir, devletler birbirlerinin içiĢlerine karıĢmamalıdır. Ġç egemenliğe iki anlamda değinmek gerekmektedir. Birinci anlamda egemenlik kavramının içeriğini, ikinci ise egemenliğin kavramının niteliklerini ifade etmektedir. Egemenliğin içeriği; egemenlik, savaĢ ve barıĢ ilan etmek para basmak, kanun yapmak, vergi toplamak gibi yetkilerden oluĢmaktadır.297

Egemenliğin niteliklerini sıralarsak; egemenlik asli bir iktidardır, egemenlik hukuki bir iktidardır, egemenlik en yüce iktidardır ve egemenlik kayıtsız-koĢulsuz iktidardır.298

Egemenlik kavramı ulusal nitelikte ve devlete özgü bir kavramdır. Dolayısıyla yerel yönetimlerden bahsedebilmek için özerklik kavramına değinmek gerekmektedir.

Egemen devlet ile özerk kuruluĢlar olan yerel yönetimler arasında bazı ayrılıklar vardır. Devletlerin yetki ile görevleri anayasalarca belirlenmektedir. Yerel yönetimlerin ünitelerinin yetki ve görevleri, mevzuatta yer almaktadır. Devlet, ulusal düzeydeki siyasetin yürütülmesinden sorumlu iken yerel yönetimler ise daha münhasır alanda faaliyet göstermektedir ve hizmetleri ulusal düzeyde değildir, yerel

295

Ayhan Yalçınkaya,“16. Yüzyıl Devlet DüĢüncesi.”, Siyasi düşünceler tarihi, ed. Mehmet Ali Ağaoğulları, (EskiĢehir: Anadolu Üniversitesi, 2013),118-119.

296 Mehmet Ali Ağaoğulları “17. Yüzyıl Ġngiliz Devrimleri: Modern Devletin BiçimleniĢi”, Siyasi

Düşünceler Tarihi, ed. Mehmet Ali Ağaoğulları, (EskiĢehir: Anadolu Üniversitesi, 2013) 135-136.

297 Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları Ders Kitabı, 163-164. 298

düzeyde hizmetlerle ilgilenir. Devlet kendi alanında tam ve mutlak yetkiye sahiptir. Yerel yönetimler hizmetlerini yapmakta mutlak yetki sahibi değildir, belirli ölçülerde devlet denetimine tabidirler.²⁹⁹

Bağımsızlık, “siyasal egemenliğin ayrılığı” anlamına gelirken özerklik ise, egemenliğe bağlı olarak belirli alanlarda karar verebilme ve uygulayabilme gücüne sahip olmalarıdır.300 AYYÖġ‟ün 3. maddesinde 1. fıkrasında özerklik yerel nitelikli kamu iĢlerinin belirli bir bölümünün, o yörede yaĢayanların çıkarları doğrultusunda yönetilmesi imkanıdır. Yukarıdaki tanımlar ıĢında yerel yönetimlere özerklik yasalara dayanarak tanındığını ve bu özerklik yasalar doğrultusunda değiĢkenlik gösterebileceğini bununla birlikte, bağımsızlık ile egemenliğin apayrı kavramlar olduğunu söyleyebiliriz.

Belediyelerin veya diğer yerel yönetim birimlerinin, yasama yetkisi bulunmamaktadır. Yerel ve merkezi tüm kuruluĢlar, bir bütün içinde yer almakta ve yasa koyucunun koyduğu yasalar kapsamında hareket etmektedirler. Dolayısıyla yersel bir topluluğu belirleyen kavram idari özerkliktir, siyasal özerklik değildir.301

Ulusal ve yerel kamu hizmetlerinde, siyasette önemli farklılıklar vardır. Ulusal düzeyde, ulusal savunma, uluslararası temsil, adalet gibi yararları ülkenin bütününü kapsayan kamusal hizmetler yer alır ve ulusal siyasette bu konular ön plandadır. Yerel kamu hizmetleri ise itfaiye, sokak aydınlatması gibi yararları sadece belirli bir coğrafi bölge ile sınırlı kalan hizmetlerdir.302

Egemenlik ve özerklik arasında kıyaslama yaparsak; egemenlik yukarıda da değinildiği gibi en yüce kayıtsız ve koĢulsuz iktidardır, fakat özerklik merkezi yönetim tarafından yerel yönetimlere tanınmıĢtır ve merkezi yönetim tarafından tanındığı için olumsuz ya da olumsuz yönde tasarrufta bulunabilir. Egemenlik daha çok ulusal siyaseti ilgilendiren kavram iken özerklik yerel siyaseti ilgilendirmektedir. Egemenlik kavramı ulusal siyasetle ilgili olduğu için, siyaset konuları, ulusal ve uluslararası konular ve ulusal kamu hizmetleridir. Özerklik kavramı yerel siyasetle ilgili olduğu için konuları yerel alt yapı, üst yapı gibi yerel kamu hizmetleridir.

299 Tortop, Aykaç, Yayman ve Özer, Mahalli İdareler, 55-56. 300 Bayraktar, “Yerel Yönetimler”, Kent Sosyolojisi,119. 301

Atilla Nalbant, “Bölgesel Devlet: Yeni Bir Devlet Biçimi Mi? (I) Kuramsal Temeller”, Amme İdaresi

Dergisi, 29/2 (1996): 50.

302