Kentsel Estetik ve Kentte YaĢanabilirlik

Ġnsanlar yaĢadıkların mekânlarla ve insanlarla çeĢitli türlerde etkileĢim halindendir. Bu etkileĢim, kentin görünüĢünü ve insanların mutluluğunu biçimlendirmektedir. Ayrıca kentsel görünüm ve kentte yaĢanabilirlik yurttaĢların o kentte aidiyet, bağlılığını ve mutluluk düzeyini artırdığı için yerel siyasetin meĢruiyetini sağlayan Ģekli olmayan unsurlardandır.

Kentsel yaĢanabilirliği veya yaĢam kalitesini, bireyin yaĢadığı sosyal çevre, zihinsel yapısı ve sosyo-ekonomik birçok değiĢken etkilemektedir. Kentte yaĢayanlar kenti fiziksel olarak (mekânsal düzenleme, kentsel görünüm, kentsel estetik) ve sosyal olarak (çevre, aile ortamı, apartman, mahalle, kent) etkiyebilmekte ve etkilenmektedir.³⁵⁴

Kentte yaĢayan bireylerin kente hakim olan kültüre entegre olması bireylerin mutluluğu olumlu yönde etkilemektedir. Diğer bir ifadeyle kırdan kente ya da kentten baĢka bir kente göç edildiğinde bireylerin kendi kültürünü taĢıması ve kentte hakim olan kültüre entegre olmaması bireyi kentten dıĢlamakla birlikte aidiyet kazandırmamaktadır. Dolayısıyla sürekli olarak göç ettiği yerlere özlem duymakla birlikte kent kültürü içinde, kendi kültürünü devam ettirerek hemĢehri dernekleri veya hemĢehri mahalleleri gibi mekânsal olarak aynı kültüre sahip bireylerle bir arada yaĢamaktadırlar. Fakat bu yaĢantı süresince kendini genellikle göç ettiği yere ait hissedip, yaĢadığı kente karĢı hiç bağlılık hissetmemekle birlikte sürekli göç ettiği yerlere özlem duyma gibi duygularla bireyin mutluluk düzeyinin azalmasına neden olmaktadır.

Kentleri yaĢanabilir kılan diğer unsurlar ise ekoloji, hava, su ıĢık kirliliği, sosyo- ekonomik ve diğer etkenlerdir. Bireyin yaĢanabilir bir çevre ile çevreye uyumlu

kentsel yapılaĢmayla birlikte doğal çevrenin katledilmediği, yeĢil alanların hakim olduğu, kentte hava, su, ıĢık kirliliğinin olmadığı kentsel istihdamın sağlandığı, yerel ekonominin güçlü olduğu bir kentte kentsel yaĢanabilirlik sağlanarak, bireylerin mutluluk düzeyi artacaktır.

Kentsel yaĢanabilirlik kavramı kentsel estetik, kültür sosyo- ekonomik Ģartlar, ekolojik gibi çeĢitli unsurları içinde barındırmaktadır. Fakat kentsel estetik diğerlerine oranla önemli bir yere sahip olduğu için ayrıca ele alınacaktır.

Estetik kavramı, üzerinde uzun yıllardır durulan bir kavramdır ve nerdeyse 2500 yıllık geçmiĢi vardır. Ġlk olarak Aristoteles, Sokrates ve Platon varlığın özü ve varlığın güzelliği üzerine düĢünmüĢlerdir. Platon güzelliğin iyilik, uyum ve fayda gibi kavramlarla iliĢkilerini aramıĢ, Aristoteles ise güzelliği sınırlılık, simetri ve matematiksel orantı Ģeklinde aramıĢtır. Farklı biçimlerde algılanan estetik kavramı güzel, ilginç, zarif, çirkin gibi çeĢitli değerleri içerisinde barındırmaktadır.355. Özellikle estetik bilimine ismini veren Alman filozof Alexander Gottlieb Baumgarten‟e göre mantık ile estetik arasında yakın bir iliĢki olduğunu iddia etmiĢtir. Diğer yandan eğitim, estetik değerlerin belirleyiciliği yönünden önemli bir etkendir. Örneğin bir binanın estetik olarak algılanması görünümü, renkler gibi çeĢitli unsurlar estetik merkezli düĢünmekle ilgilidir. Bir nesnenin estetikliğinden bahsedebilmek için renk, biçim ve dokusu gibi çeĢitli unsurlarla ele alarak değerlendirmesi gerekmektedir.356

Estetik, Türk Dil Kurumu Sözlüğünde “… güzellik duygusuna uygun olan,

güzelliği ve güzelliğin insan belleğindeki ve duygularındaki etiklerini ele alan felsefe kolu” Ģeklinde tanımlanmaktadır. 357

Kentsel estetik ise iklim bitki örtüsü, binalar yollar meydanlar gibi doğal ve yapay olarak faktörlerden oluĢan bir kentin insanların bellek ve duygularında güzel olarak algılanması ya da anlamlandırılmasıdır.

Kentler kadın, genç, yaĢlı, çocuk, engelli, yabancı farklı kimselerin eĢit olarak yaĢadığı herkese açık ve ait kültürel bir alandır. Kent insanın dönüĢtürdüğü ve kendine uyarladığı kültürel, sanatsal yapay olarak kent, onda barınan ve kendini ifade eden insanın kültürel bir doğasıdır. Örneğin bir canlı nasıl doğal ortamını

355 Tuğba Deniz CoĢkun, “Kent Estetiği OluĢumunda Yer OluĢturma Ġlkelerinin Koblenz / Ġzmir Kentleri Bağlamında KarĢılaĢtırmalı Olarak Ġrdelenmesi”, (YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir 2008),15.

356 Yüksel Göğebakan, “Estetik Ve Kentsel Yapılanma Üzerindeki Etkisi”, İnönü Üniversitesi Sanat ve

Tasarım Dergisi, 2/4 (2012): 74-76.

357

kendine göre Ģekillendiriyor, düzenliyor ve algılıyorsa; insanda kentin özelliklerine göre değiĢmekte sosyalleĢmektedir.358 Ġnsanlar yaĢadıkları alanları ĢekillendirmiĢ ve yaĢadıkları mekân veya kentte yapılı bir çevre oluĢturmuĢlardır. Yapılar, arazi forumu, peyzaj yapılar, su öğeleri, bitkisel materyaller kentsel çevreleri oluĢturan öğelerdir. Kent içerisinde yer alan her yapı, birbirinden bağımsız mimari eser olmasının rağmen o kentin bütünsel görünümüne katkı sağlamaktadır. Özellikle, kentte yer alan abidevi yapılar kentin görünüĢünü biçimlendiren diğer taraftan da kültürel oluĢumu üzerinde de belirleyici olmaktadır.359

Kentsel estetiğin oluĢmasında belirleyici faktörler Ģöyledir: Kentsel estetiğin önemli ayağı kültürdür. Kentsel estetik, toplum yapısının ortaya çıkardığı kültüre bağlıdır. Kentsel estetiği belirleyen en önemli belirleyici ise doğal çevredir. Doğal çevreyi oluĢturan bitki örtüsü, iklim gibi faktörler kentlerin kurulacağı yerlerin seçiminde ve kentlerin biçimlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Kentsel çevreyi oluĢturan pozitif ve negatif öğeler vardır. Yapılar pozitif ögeleri, dıĢ mekanlar ise negatif öğeleri ifade etmektedir. Bunlar arasındaki iliĢkiler ve kentsel estetiğin niteliğini belirlemektedir. Negatif öğeler, pozitif öğelerin bir araya gelmesiyle oluĢmaktadır. Negatif öğeler yollar, meydanlar, binaların bahçeleri ve yeĢil alanlardan meydana gelmektir. Pozitif ve negatif öğeleri oluĢturan doku, çizgi, renk, malzeme, yapıların cepheleri kentsek estetiğin önemli unsurlarını oluĢturmaktadır. DıĢ mekânlarda estetik öğeler ise, sokak lambalar, ağaçlar gibi öğelerden oluĢmaktadır. Tüm bunların bir araya gelmesiyle kentsel siluet ortaya çıkmaktadır.360

Kentlerin önemli bir boyutu ise sosyal olanıdır. Köy ve kasabalardan farklı olarak insanlar kentte yurttaĢlar, kendi soyundan ve kendi soyundan olmayan insanlarla birlikte yaĢar ve onlarla etkileĢim halinde yaĢar ve onlardan bir Ģey öğrenir ve onlara bir Ģeyler katar. Kente fiziksel yönden değindiğimizde operalar, konser salonları, kütüphaneler, anıtlar, devlet binaları, galeriler ve kültürel yapılar ile birlikte halka açık bir alan haline gelmektedir. Bu yapılara rahatça girip çıkabilmesi insanı o kentte kendi evinde hissettirmektedir. Kentlerdeki kamu binalarının çoğunda kolay girilebilir yapılar olmaları gerekmektedir. Bu Ģekilde bir kent insanın kendi yarattığı ve kendi kültürünü yansıtan açık ve demokratik bir mekân haline gelebilir. Meydanların, parkların varlığı, sanat uygulamaları sosyal birliktelikler için kentte

358 Jale Erzen, “Kent Estetiği”, Dosya, ed. Jale Erzen, 23, (2010): 2. 359 Göğebakan, “Estetik Ve Kentsel Yapılanma…”, 79-80.

360Baykan Günay ve Mehmet Selman, “Kentsel Görüntü ve Kentsel Estetik Örnek Kent: Ankara,” Kent,

Planlama Politika, Sanat Tarık Okyay Anısına Yazılar, (Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları,

yaĢayanları birbirlerine yakınlaĢtıracaktır. Bir kentte sanatın var olması ve sanatın sunduğu anlam ve simgelerle insanın hayal gücünü kullanması ve ruhen eğitilmesine yardımcı olmaktadır. Ġnsanların kültürüne ait olan eserlerin olduğu bir kentte aidiyet duygusu artmakta ve kendini mutlu hissetmektedir. Ġster dini ister laik olsun kentlerin ortak alanlarına bu simge ve anlamların aktarılması yerel halkın yaĢamına yeni boyutlar kazandırmaktadır.361

Kentlerde estetik değerlerden yoksun olarak yapılan müdahalelerle çok sık karĢılaĢılmaktadır. Günümüzde estetik değerlerinden yoksun olan birçok öğe günlük yaĢantımıza girmekledir. Trafik sorunlarını çözmek amacıyla yapılan alt ve üst geçitler, köprülü kavĢaklar, çevresel değerlere saygı göstermeksizin hayatımıza girmektedir. Dolayısıyla böyle uygulamalar kentte yaĢayanları çevreye yabancılaĢtırmaktadır.362

Kentsel estetik oluĢturulurken, yerel yöneticiler kentlileri merkeze alarak planlamalar yapmalıdır. Diğer bir deyiĢle yerel yöneticiler siyasi çıkar veya baĢka sebeplerle kentsel projeler geliĢtirmek yerine, kentsel alanlarda, kentlileri merkeze alıp projeler geliĢtirmelidir. Kentsel alanlar planlanırken kentlilerin lehine olacak Ģekilde spor, sosyal, sanat ve kültür ve benzeri konularda estetik yönünden kentlilere değer katacak projeler yapmalıdır. Bu projeler gerçekleĢtirilirken yurttaĢların görüĢlerinin alınması çok önemlidir. Dolayısıyla bir anlamda hizmet kullanıcısı olan yurttaĢların çeĢitli yöntemlerle görüĢlerinin alınması, kente yapılacak projelerde aidiyetini sağlaması ve isteklerine göre Ģekillenmesi yönünden önemlidir.